Wyjściowa dla procedury administracyjnej jest zasada niezwłoczności postępowania. Jest to pojęcie nieostre i aby ustalić ramy urzędniczej odpowiedzialności, ustawodawca w art. 35 k.p.a zobowiązał do załatwiania spraw - bez zbędnej zwłoki.
Dla skuteczności tych zapisów ustanowiono art. 38 k.p.a., wedle którego niedotrzymanie obowiązujących terminów załatwienia sprawy stanowi podstawę do odpowiedzialności urzędniczej. Nie podlegają karze jedynie ci urzędnicy, którzy dopuścili się zwłoki z uzasadnionej przyczyny. W tej sytuacji, pomimo że organ pozostaje w zwłoce, nie istnieją podstawy do wyciągnięcia konsekwencji służbowych wobec urzędnika.
Odpowiedzialność z tego tytułu może mieć charakter porządkowy, dyscyplinarny lub inny, lecz określony w przepisach prawa. Przepis ten ma znaczenie wyłącznie materialne, zatem stanowi on jedynie podstawę do ukarania, natomiast tryb ukarania musi wynikać z innych przepisów prawa, tzw. pragmatyk służbowych.
O ile ukaranie pracownika przyczyniającego się do powstania zwłoki w załatwieniu sprawy jest obligatoryjne, to wybór rodzaju kary jest uzależniony od stopnia winy pracownika. W przypadku urzędników mianowanych rodzaje kar określa art. 34 ust. 1 i 3 ustawy o pracownikach urzędów państwowych (dla urzędników samorządowych ten sam artykuł w związku art. 25 ustawy o pracownikach samorządowych oraz art. 26 ust. 1 tejże ustawy). Z przepisów tych wynikają dwa podstawowe rodzaje kar: kara porządkowa za tzw. przewinienia mniejszej wagi oraz kara dyscyplinarna. Możliwa jest także odpowiedzialność cywilna, np. roszczenia regresowe organu, który poniósł odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę.
Wybór rodzaju kary następuje w ramach swobodnej oceny zdarzenia stanowiącego podstawę ukarania. Przy wymierzaniu kary należy uwzględniać fakt, że waga przewinienia jest wypadkową wielu zdarzeń, które mają wpływ na terminowość załatwienia sprawy i w wielu kwestiach mogą stanowić okoliczność łagodzącą. Karą porządkową jest wyłącznie upomnienie (art. 34 ust. 2 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, 26 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych oraz art. 108 k.p. dla pracowników niemianowanych).
Karę dyscyplinarną orzeka komisja wyłącznie wobec pracowników mianowanych, pozostałych pracodawca może ukarać naganą na podstawie kodeksu pracy. Rodzaj kary dyscyplinarnej powinien być wprost proporcjonalny do wagi przewinienia. Nie bez znaczenia pozostają także ewentualne skutki nieterminowego załatwienia sprawy, takie jak odpowiedzialność cywilna organu lub grzywna orzeczona przez sąd administracyjny w wyniku stwierdzenia trwającej bezczynności organu.
Obowiązujące w polskim prawie zasady karania urzędników za nieterminowe załatwianie spraw zostały wyczerpująco uregulowane. Problemem jest jednak nagminne fakultatywne stosowanie art. 38 k.p.a, powodujące osłabienie respektu urzędników wobec prawa i bezkarność w tym zakresie.
IZABELA DZIEWULSKA-GAJ
główny specjalista w Wydziale Kontroli i Audytu Wewnętrznego Urzędu Miasta Opole
PODSTAWA PRAWNA
n Art. 12, 35 oraz 38 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2000 r. nr 98, poz. 1071 ze zm.).
n Art. 34 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. z 2001 r. nr 86, poz. 953 ze zm.).
n Art. 25 oraz 26 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1593 ze zm.).
n Art. 108 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).