Kiedy można mówić o bezprawności postępowania urzędnika, która wpływają na odpowiedzialności odszkodowawczą? Jaka jest podstawa prawna dochodzenie odszkodowania? Kiedy można mówić o powstaniu szkody? Kiedy można mówić o zaniechaniu lub działaniu urzędnika sprzecznym z prawem?
W oparciu art. 77 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 417 k.c. można dochodzić odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie urzędnika.
Do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej na mocy powyższych artykułów konieczne jest zaistnienie określonych przesłanek, tj.: wystąpienie szkody, szkoda powstaje wskutek działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej (konstytucja mówi o działaniu organu władzy publicznej), działanie lub zaniechanie powinno być niezgodne z prawem.
Zakres terminu szkoda ustalony został przede wszystkim w art. 361 par. 2 k.c., zgodnie z którym szkodą są straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Co istotne, możliwe jest także dochodzenie zadośćuczynienia w przypadku zaistnienia krzywdy.
Jak stwierdził TK w wyroku z 18 października 2005 r. (SK 48/03, OTK-A 2005/9/101) wykonywanie władzy publicznej dotyczy wszelkich form działalności państwa, samorządu terytorialnego i innych instytucji publicznych, które obejmują bardzo zróżnicowane formy aktywności. Wykonywanie takich funkcji łączy się z reguły, chociaż nie zawsze, z możliwością władczego kształtowania sytuacji jednostki.
Z kolei w uchwale NSA z 11 kwietnia 2005 r. (I OPS 1/05, ONSAiWSA 2005/4/63) sąd stwierdził, że wykonywanie władzy publicznej powinno wynikać z wyraźnych unormowań ustawowych lub rozstrzygnięć opartych na unormowaniach ustawowych, które powierzają (zlecają) określone zadania publiczne sprecyzowanym podmiotom (...), choć nie można (...) z góry wykluczyć wykonywania zadań władzy publicznej przez pewne podmioty (...), które nie mają wyraźnego umocowania w przepisach prawa.
Naprawienia szkody, o której mowa, można żądać w oparciu o art. 4171 par. 2 k.c., przy czym niezgodność decyzji z prawem musi zostać stwierdzona we właściwym postępowaniu. Naprawienia szkody można żądać także w przypadku, gdy została ona wyrządzona wskutek niewydania decyzji, gdy obowiązek jej wydania przewiduje przepis prawa (dotyczy to np. niedopełnienia obowiązku wszczęcia postępowania i wydania decyzji w sprawie ustalenia warunków zabudowy, jeżeli w okresie zawieszenia postępowania nie uchwalono miejscowego planu lub jego zmiany; np. orzeczenie WSA w Białymstoku, sygn. akt II SA/BK 501/06, Gazeta Prawna nr 102/2007).
Zaznaczyć należy, że szkoda może być także wynikiem działań o charakterze niewładczym. W tym przypadku jednak zastosowanie znajdzie nie art. 417 k.c., lecz ogólne zasady odpowiedzialności deliktowej zawarte w kodeksie cywilnym.
Co istotne, za niezgodne z prawem działanie urzędnika odpowiada Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego. Co jakiś czas jednak pojawiają się postulaty zmian w prawie, tak aby do osobistej odpowiedzialności majątkowej móc pociągnąć także i urzędnika (najczęściej pociąganego do odpowiedzialności dyscyplinarnej lub ewentualnie karnej).
Jacek Murzydło
doktorant na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu
Podstawa prawna
l Art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483 ze zm.).
l Art. 361 par. 2, art. 417 oraz 4171 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).