Likwidację zakładu budżetowego i gospodarstwa pomocniczego można przeprowadzić na podstawie przepisów obowiązującej ustawy o finansach publicznych z 30 czerwca 2005 r. Przepisy nie wskazują jednak na jakiekolwiek przesłanki ekonomiczne, które mogłyby się stać podstawą decyzji o likwidacji czy przekształceniu. Organ uprawniony do likwidacji ma pełną swobodę w doborze jej przesłanek.
Wybór nowej formy świadczenia usług publicznych powinna poprzedzać rzetelna analiza kosztów ponoszonych w związku z ich wykonywaniem. Cena, którą uiszczał dotychczas odbiorca usługi, rzadko odzwierciedlała nakłady poniesione dla jej wytworzenia. Jest kilka przyczyn tego stanu. Po pierwsze zarówno zakłady budżetowe, jak i gospodarstwa pomocnicze mogły otrzymywać dotacje, które zawsze wpływają deformująco na cenę. Po drugie, w sprawozdawczości tych jednostek nie występuje pojęcie kosztu tylko wydatku, co w konsekwencji skutkuje brakiem odpisów amortyzacyjnych a zatem również niższą ceną. Po trzecie, zgodnie z ustawą o finansach publicznych gospodarstwa pomocnicze, sprzedając swoje usługi jednostce macierzystej, nie powinny zarabiać (sprzedają po koszcie wytworzenia). Taki nakaz wpływa destrukcyjnie na naturalne mechanizmy kształtujące cenę usługi: redukcji kosztów i motywację do wyższego zysku.
Należy też zwrócić szczególną uwagę na rozdzielenie poszczególnych rodzajów działalności i zadań które wykonywała likwidowana jednostka. Dotychczasowa praktyka wskazuje na tendencję do łączenia w ramach jednej formy organizacyjnej (głównie w gospodarstwach pomocniczych) działalności naturalnie deficytowej z działalnością przynoszącą wysokie nadwyżki (zyski). Taki sposób kompensowania strat w działalności podmiotu jest efektywny pod warunkiem, że towarzyszy mu rzetelne rozdzielenie kosztów poszczególnych zadań. W przeciwnym wypadku prowadzi do zatarcia się różnic pomiędzy działalnością zyskowną i przynoszącą straty, i redukuje zalety takiego połączenia. To rozdzielenie ma zasadnicze znaczenie dla wyboru przyszłej formy organizacyjnej wykonywania zadań publicznych.
Inaczej przedstawia się kwestia likwidacji zakładów budżetowych. Ich samodzielność organizacyjna komplikuje ten proces i wymusza likwidację w celu przekształcenia. Podczas analizy sytuacji prawnej i ekonomicznej zakładu dla celów likwidacji należy prześledzić nie tylko kształtowanie się kwot i rodzajów dotacji budżetowych, które otrzymywał zakład. Bardzo częstą praktyką jest nieformalne dotowanie działalności zakładów budżetowych poprzez zakup usług przez jednostki sektora finansów publicznych po zawyżonych cenach. Omijany jest w ten sposób zakaz dotowania działalności zakładu dotacją przewyższającą 50 proc. kosztów jego funkcjonowania.
WNIOSEK
Nie można powierzyć przyszłej spółce czy agencji wykonawczej (nowej formie organizacyjnej przewidywanej w projektowanej ustawie wprowadzającej ustawę o finansach publicznych) wykonywania zadań przynoszących straty, można jednak rozważyć zakup takich usług na rynku od podmiotów prywatnych.
KATARZYNA KUNIEWICZ
Katedra Finansów Publicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
PODSTAW PRAWNA
l Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych. (Dz.U. nr 249, poz. 2104 ze zm.).
l Rozporządzenie ministra finansów z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz trybu postępowania przy przekształcaniu w inną formę organizacyjno-prawną (Dz.U. nr 116, poz. 783).