W przypadku gdy parlamentarzysta zostanie wybrany na radnego bądź wójta, sprawa jest prosta, bo zainteresowany bezwzględnie traci mandat posła lub senatora. Natomiast w przypadku wyboru samorządowca do parlamentu prawo daje dwa tygodnie na zastanowienie.
Ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu nakazuje w ciągu 14 dni od opublikowania w Dzienniku Ustaw wyniku wyborów (stało się to 26 października - Dz.U. nr 198) złożenie marszałkowi Sejmu oświadczenia o złożeniu rezygnacji z zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji. Dotyczy to m.in. radnych, członków zarządu powiatu, województwa lub związku komunalnego, a także wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym mandatu posła i senatora nie można łączyć także z funkcją zastępcy szefa gminy lub miasta. W sytuacji gdy posłem lub senatorem zostanie wójt, konieczne są przedterminowe wybory. Zarządza je premier, a muszą być przeprowadzone w ciągu 90 dni od wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. W przypadku radnych większych gmin, powiatów i województw ich miejsca zajmują osoby z list wyborczych z wyborów samorządowych kolejne pod względem osiągniętego wyniku.
Dodatkowe wybory będą również potrzebne zgodnie z informacją umieszczoną na stronach internetowych Państwowej Komisji Wyborczej podaną w 90 gminach. Zadecydowały o tym inne niż wybór na posła bądź senatora przyczyny powodujące utratę mandatu radnego. Konieczność przeprowadzenia wyborów w gminach do 20 tys. mieszkańców najczęściej wynika ze: zrzeczenia się mandatu przez radnego, prawomocnego wyroku sądu skazującego za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego bądź też śmierci radnego. Jeżeli chodzi o wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), poza wyżej wymienionymi przyczynami, w praktyce można się spotkać z próbą przeprowadzenia ważnego referendum odwołującego szefa gminy.
Wybory w gminie
Wybory uzupełniające przeprowadza się w przypadku wygaśnięcia mandatu radnego w gminie liczącej do 20 tys. mieszkańców. Wybory te zarządza wojewoda. W zarządzeniu wojewoda podaje liczbę wybieranych radnych i datę wyborów uzupełniających, wyznaczonych na dzień wolny od pracy. Wojewoda ustala również kalendarz wyborczy dni, w których upływają terminy wykonania czynności wyborczych. Jeżeli w wyniku wyborów mandat pozostaje nadal nieobsadzony, wybory uzupełniające powtarza się między szóstym a dziewiątym dniem od daty wyborów, w wyniku których nie obsadzono brakującego mandatu.
Kadencja radnych wybranych w wyniku wyborów uzupełniających upływa z dniem upływu kadencji radnych wybranych w wyborach razem ze wszystkim radnymi (wyborach kadencyjnych).
Rady i sejmiki
W przypadku wygaśnięcia mandatu radnego, wybranego w okręgu wyborczym dla wyboru rady w gminie liczącej powyżej 20 tys. mieszkańców oraz mandatu radnego powiatu lub województwa, właściwa rada, po stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu radnego podejmuje na następnej sesji uchwałę o wstąpieniu na jego miejsce kandydata z tej samej listy, który w wyborach uzyskał największą liczbę głosów, a nie utracił prawa wybieralności. W przypadku równej liczby głosów decyduje kolejność umieszczenia nazwiska kandydata na liście. Kandydat wybrany w taki sposób może zrzec się pierwszeństwa przy obsadzeniu mandatu na rzecz kandydata z tej samej listy, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów. Takie oświadczenie powinno być zgłoszone właściwej radzie (sejmikowi województwa) na piśmie w ciągu trzech dni od daty doręczenia zawiadomienia o przysługującym mu mandacie. Jeżeli jednak nie można obsadzić mandatu radnych, a skład rady zmniejszył się więcej niż o 1/5, przeprowadza się wybory uzupełniające do danej rady na zasadach ogólnych, chyba że do zakończenia kadencji danej rady zostało mniej niż sześć miesięcy. W przypadku wyborów całego organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego przeprowadza się je w trybie Ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Wybory te zarządza prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia, w którym ustala kalendarz wyborczy.
OBSADZENIE MANDATÓW BEZ GŁOSOWANIA
Jeżeli w okręgu wyborczym w wyborach do rad gminy, rady powiatu lub sejmiku województwa zarejestrowana liczba kandydatów jest równa liczbie radnych wybieranych w danym okręgu, głosowania nie przeprowadza się, a za wybranych na radnych komisja wyborcza uznaje zarejestrowanych kandydatów. W takim przypadku właściwa terytorialna komisja wyborcza niezwłocznie zawiadamia wyborców danego okręgu wyborczego o przyczynach obsadzenia mandatów bez głosowania w formie obwieszczenia.
Wybory bezpośrednie
W razie konieczności przeprowadzenia ponownych wyborów wójta, burmistrza, prezydenta miasta, wybory zarządza w drodze rozporządzenia prezes Rady Ministrów w ciągu 60 dni od wystąpienia przyczyny ich zarządzenia. W rozporządzeniu zamieszczony jest kalendarz wyborczy, ustalany po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej. Kalendarz ten określa terminy wykonania czynności wyborczych. Terminy te w przypadku wyborów przedterminowych mogą być krótsze od przewidzianych w samorządowych ordynacjach wyborczych. Rozporządzenie prezesa Rady Ministrów wojewoda podaje niezwłocznie do publicznej wiadomości, w formie obwieszczenia na terenie gminy, na której mają odbyć się wybory.
Zgłoszenie kandydata
Prawo zgłaszania kandydatów na wójta, burmistrza, prezydenta miasta mają jedynie komitety wyborcze zarówno utworzone przez partie i ich koalicje, stowarzyszenia i organizacje, jak i wyborców. Prawo zgłaszania kandydatów na radych w gminach do 20 tys. mieszkańców przysługuje komitetom wyborców. Kandydaci zgłaszani są w formie list kandydatów. Każda zgłaszana lista powinna być poparta podpisami co najmniej 25 wyborców. Taka lista następnie przekazywana jest do komisji wyborczej. Jeżeli zgłoszenie jest zgodne z przepisami, komisja rejestruje kandydata na radnego.
W przypadku wójta, burmistrza, prezydenta miasta, zgłaszając kandydata, komitet wyborczy musi uzyskać odpowiednie poparcie wyborców. Jest ono uzależnione od liczby mieszkańców danej miejscowości. Przykładowo w gminie liczącej do 5 tys. mieszkańców musi to być 150 wyborców, w gminie powyżej 100 tys. mieszkańców to 3 tys. wyborców. Do zgłoszenia dołącza się pisemne oświadczenie kandydata o wyrażeniu zgody na kandydowanie oraz o posiadaniu prawa wybieralności. Dodatkowym obowiązkiem, w przypadku wyborów przedterminowych, jest załączenie wykazu wyborców popierających kandydata. Jeżeli zgłoszenie spełnia warunki, gminna komisja wyborcza niezwłocznie rejestruje kandydata. Następnie zgodnie z ustalonym kalendarzem wyborczym przeprowadzana jest kampania wyborcza.
PRZYCZYNY WYGAŚNIĘCIA MANDATU
Wygaśnięcie mandatu radnego następuje w wyniku:
• odmowy złożenia ślubowania;
• pisemnego zrzeczenia się mandatu;
• naruszenia ustawowego zakazu łączenia mandatu radnego z wykonywaniem określonych w odrębnych przepisach funkcji lub działalności;
• wyboru na wójta (burmistrza, prezydenta miasta);
• śmierci,
• utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów. Nie mają prawa wybieralności osoby:
- karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego;
- wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego;
- wobec których wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym mowa w art. 21a ust. 2 ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U. nr 218, poz. 1592 ze zm.).
Łukasz Sobiech
lukasz.sobiech@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz.U. z 2003 r. nr 159, poz. 1547 ze zm.).
• Ustawa z 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz.U. nr 113, poz. 984).