Przyczyną stworzenia zamkniętego katalogu przesłanek udzielenia zamówienia w trybie z wolnej ręki jest fakt, iż tryb ten jest trybem szczególnym, wyłączającym konkurencyjność postępowania. Z tego też powodu zamawiający nie mają możliwości stosowania wobec art. 67 ust. 1 prawa zamówień publicznych wykładni rozszerzającej. Możliwość udzielenia zamówienia z wolnej ręki uzależnione jest od wystąpienia konieczności udzielenia zamówień dodatkowych lub uzupełniających. Cechą wspólną powyższych zamówień jest możliwość ich udzielenia jedynie dotychczasowemu wykonawcy. Niedopuszczalna jest zatem zmiana podmiotowa po żadnej ze stron. Ustawa wskazuje również dopuszczalną procentową wielkość zamówień dodatkowych i uzupełniających w stosunku do zamówienia podstawowego. Dla zamówień dodatkowych jest to 50 proc. wartości realizowanego zamówienia, natomiast dla zamówień uzupełniających jest to odpowiednio 50 proc. wartości zamówienia dla usług i robót budowlanych oraz 20 proc. wartości zamówienia dla dostaw. Obliczanie dopuszczalnej wartości zamówień, o których mowa, powinno być dokonywane na podstawie wartości zamówienia podstawowego, przyjętej w umowie o udzielenie zamówienia, a zatem obejmującej również podatek od towarów i usług (VAT). Wartość samych zamówień dodatkowych i uzupełniających jest natomiast wartością bez VAT. Istotą zamówień dodatkowych, odróżniającą je od zamówień uzupełniających, jest ich nieprzewidywalność na etapie prowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia oraz ich niezbędność do wykonania zamówienia podstawowego. Informacji na ich temat nie zamieszcza się w s.i.w.z. Dodatkową okolicznością poza wskazanymi powyżej, jaka determinuje możliwość udzielenia zamówienia dodatkowego, jest fakt, że z przyczyn technicznych lub gospodarczych oddzielenie zamówienia dodatkowego od zamówienia podstawowego wymagałoby poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów. Sytuację taką obrazuje przykład, w którym zamawiający chce dokonać modernizacji sprzętu, na który ma gwarancję. Powierzenie wykonania modernizacji innemu wykonawcy niż gwarant spowodowałoby utratę gwarancji, a co za tym idzie, obowiązek późniejszego ponoszenia kosztów naprawy. Drugą okolicznością dodatkową jest powstanie sytuacji, w której wykonanie zamówienia podstawowego jest uzależnione od wykonania zamówienia dodatkowego. W takim stanie oba zamówienia są ze sobą ściśle powiązane. Reasumując, możliwość udzielenia zamówień dodatkowych uzależniona jest od wystąpienia warunków opisanych w art. 67 ust. 1 pkt 5 oraz od wystąpienia co najmniej jednej okoliczności opisanej w art. 67 ust. 1 pkt 5 lit a) i b) prawa zamówień publicznych. Zamówienia dodatkowe mogą być udzielone, jedynie kiedy przedmiotem zamówienia są usługi lub roboty budowlane. Możliwość udzielenia zamówień uzupełniających jest natomiast uwarunkowana udzieleniem zamówienia podstawowego w trybie przetargu nieograniczonego lub ograniczonego oraz umieszczeniem w s.i.w.z. informacji na temat przewidywanych zamówień uzupełniających. Udzielenie zamówienia uzupełniającego jest na etapie prowadzenia postępowania zdarzeniem niepewnym, jednak przewidywalnym. Przy ustalaniu wartości szacunkowej zamówienia podstawowego zamawiający zobowiązany jest na podstawie art. 32 ust. 3 ustawy do uwzględnienia wartości zamówień uzupełniających. W zakresie dostaw zamówienie uzupełniające polegać musi na rozszerzeniu dostawy i możliwe jest do udzielenia jedynie wtedy, gdy zmiana wykonawcy powodowałaby konieczność nabywania rzeczy o innych parametrach technicznych, co powodowałoby dalej idący skutek w postaci niekompatybilności technicznej lub nieproporcjonalnie dużych trudności w użytkowaniu przedmiotu zamówienia podstawowego.
KAMILA PODWAPIŃSKA
wykładowca Podyplomowego Studium Zamówień Publicznych UW
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 32 i 67 ustawy z 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2006 r. nr 164, poz. 1163 ze zm.).