Aby dochody budżetowe mogły być umorzone, rozłożone na raty bądź ich termin zapłaty odroczony, muszą zaistnieć szczególne okoliczności przewidziane w przepisach. Inne zasady należy przyjąć przy umarzaniu dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego, a inne w przypadku dochodów Skarbu Państwa realizowanych przez samorządowe jednostki budżetowe (np. ośrodki pomocy społecznej). Inne zasady obowiązują również w przypadku podatków i opłat lokalnych, a inne, gdy mamy do czynienia z należnościami cywilnoprawnymi.
Podatki i opłaty lokalne
Zgodnie z Ordynacją podatkową (art. 67a par. 1) co do zasady organ podatkowy (a więc także wójt, burmistrz, prezydent miasta) może odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty, odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.
Zasady te obowiązują przy ulgach w podatkach i opłatach lokalnych. Co ważne, podatnik musi spełnić pewne warunki. Po pierwsze, musi zaistnieć uzasadniony ważny interes podatnika lub interes publiczny, a po drugie, ulgi można dokonać wyłącznie na wniosek podatnika. Z urzędu organ podatkowy może udzielać ulg, gdy zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne, kwota zaległości podatkowej nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym oraz gdy kwota zaległości podatkowej nie została zaspokojona w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym. Ulga jest możliwa również, gdy podatnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 5 tys. zł, i jednocześnie brak jest spadkobierców innych niż Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego oraz nie ma możliwości orzeczenia odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej.
Kwestię umarzania, odraczania i rozkładania na raty należności pieniężnych, do których nie stosuje się ustawy Ordynacja podatkowa, reguluje ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych.
Należności cywilnoprawne
W art. 43 ustawy postanowiono, że w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem dłużnika lub interesem publicznym należności pieniężne, do których nie stosuje się ustawy Ordynacja podatkowa, przypadające jednostce samorządu terytorialnego lub jej jednostkom organizacyjnym mogą być umarzane, a ich spłata odraczana lub rozkładana na raty na zasadach określonych przez organ stanowiący. Aby można było dokonać umorzenia, organ stanowiący (np. rada gminy) powinien podjąć właściwą uchwałę, w której określone powinny być szczegółowe zasady i tryb udzielania ulg oraz wskazany organ lub osoby do tego uprawnione. Warunkiem dokonania umorzenia w przypadku należności cywilnoprawnych powinien być ważny interes dłużnika lub interes publiczny.
Należności państwa
Zupełnie inne zasady obowiązują przy umarzaniu należności Skarbu Państwa. Należności te są również częściowo realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego (np. z tytułu zaliczki alimentacyjnej, specjalistycznych usług opiekuńczych itp.). Należności te mogą być umarzane, jeśli zostaną spełnione warunki określone w art. 42 ustawy o finansach publicznych. Wyjątkiem od reguły jest sytuacja, jeśli sprawę umarzania określają odrębne przepisy. Przykładem takiego przepisu szczególnego jest rozporządzenie Rady Ministrów z 30 listopada 2000 r. w sprawie opłaty za wydanie dowodu osobistego. Przepisy tego rozporządzenia zakładają, że nie pobiera się opłaty za wydanie dowodu osobistego np. od osób:
• ubiegających się o wymianę dowodu osobistego z powodu jego wady technicznej lub sporządzonego niezgodnie z danymi zawartymi we wniosku,
• zobowiązanych do wymiany dowodu osobistego z powodu zmiany kodu pocztowego, administracyjnej zmiany nazwy miejscowości, nazwy ulicy, numeru domu lub numeru lokalu,
• które utraciły dowód osobisty w wyniku klęsk żywiołowych.
Konieczny wniosek
Na wniosek dłużnika mogą zostać odroczone terminy spłaty całości lub części należności albo rozłożona płatność całości lub części należności na raty. Warunkiem jest jednak złożenie wniosku przez dłużnika, przy czym wniosek musi być uzasadniony względami społecznymi lub gospodarczymi, w szczególności możliwościami płatniczymi dłużnika oraz uzasadnionym interesem Skarbu Państwa.
Przy dokonywaniu umorzeń należy mieć na względzie hierarchię uprawnień. Do umarzania, odraczania lub rozkładania na raty spłat należności są uprawnieni:
• minister właściwy do spraw Skarbu Państwa - w odniesieniu do należności Skarbu Państwa o charakterze cywilnoprawnym, wynikających ze stosunków prawnych, w zakresie których jest on właściwy,
• kierownik państwowej jednostki budżetowej, kierownik państwowego zakładu budżetowego - w odniesieniu do pozostałych należności przypadających jednostce budżetowej, jeżeli wartość należności głównej nie przekracza kwoty 40 tys. zł,
• dysponent funduszu - w odniesieniu do należności państwowego funduszu celowego,
• dysponent główny - w pozostałych wypadkach.
W przypadku należności realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego na rzecz Skarbu Państwa uprawnienia do dokonywania umorzeń (rozkładania na raty, odraczania) posiada zarząd jednostki samorządowej. Uprawnienie to przysługuje tylko do kwoty 40 tys. zł. Po przekroczeniu tej kwoty właściwym do dokonania umorzenia, odroczenia lub rozłożenia na raty jest właściwy dysponent części budżetowej, np. wojewoda. Dokonując umorzenia, należy zachować formę pisemną. Jest to albo decyzja, albo umowa.
Powyższe zasady obowiązują także w przypadku umarzania, odraczania lub rozkładania na raty spłat odsetek od tych należności oraz do umarzania, odraczania lub rozkładania na raty spłat innych należności ubocznych.
MOŻLIWOŚCI UMORZENIA NIEKTÓRYCH NALEŻNOŚCI
Co do zasady należności pieniężne, do których nie stosuje się przepisów Ordynacji podatkowej, przypadające państwowym jednostkom budżetowym, państwowym zakładom budżetowym, państwowym gospodarstwom pomocniczym i państwowym funduszom celowym, mogą być umarzane w całości lub w części, gdy:
• osoba fizyczna zmarła, nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawiła ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawiła przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej wysokość 6 tys. zł,
• osoba prawna została wykreślona z właściwego rejestru osób prawnych przy jednoczesnym braku majątku, z którego można by egzekwować należność, a odpowiedzialność z tytułu należności nie przechodzi z mocy prawa na osoby trzecie,
• zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty wyższej od kosztów dochodzenia i egzekucji tej należności lub postępowanie egzekucyjne okazało się nieskuteczne,
• jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej uległa likwidacji.
Piotr Markowski
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2005 r. nr 249, poz. 2104 ze zm.).
• Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60).