Dotacje to bezzwrotne środki przekazywane z budżetu państwa do budżetów samorządowych na realizację określonych zadań publicznych. Zgodnie z ustawą z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (dalej: ustawa o dochodach samorządów) oraz ustawami ustrojowymi jednostki samorządu mogą otrzymywać dotacje na dofinansowanie zadań:
• własnych,
• zleconych z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami,
• powierzonych samorządom na podstawie porozumień z organami administracji rządowej.
Dotacje dla gmin
Na rok 2009 dla jednostek samorządu terytorialnego (gmin, powiatów i województw) na sfinansowanie zadań bieżących i majątkowych zaplanowano dotacje w wysokości 16,5 mld zł. W porównaniu z ustawą budżetową na rok 2008 stanowi to wzrost o 1,5%. Z kwoty 16,5 mld zł zaplanowano:
• 16,25 mld zł na dofinansowanie zadań bieżących,
• 0,25 mld zł na dofinansowanie zadań majątkowych.
Dotacje na zadania bieżące stanowią ok. 98,5% łącznej kwoty dotacji dla jednostek samorządu terytorialnego.
Dotacje dla jednostek samorządu przekazywane są przez ministrów, wojewodów oraz innych dysponentów części budżetowych. Planowane kwoty dotacji według części budżetowych przedstawia tabela 1.
Jak wynika z tabeli 1 aż 99,7% dotacji dla samorządów zaplanowane jest w budżetach województw. Natomiast w pozostałych 7 częściach dotacje stanowią 0,3% łącznej kwoty dotacji (np. w części Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego - 0,12%).
Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego przekazywane będą w ramach wydatków na zadania klasyfikowane w 19 działach (tabela 2).
Najwyższe kwoty dotacji przeznaczane są na zadania: pomocy społecznej, bezpieczeństwa publicznego i ochrony przeciwpożarowej, ochrony zdrowia, administracji publicznej, transportu i łączności. Dotacje przekazywane na zadania w tych działach wynoszą łącznie 15,82 mld zł, co stanowi 95,8% łącznej kwoty dotacji przekazywanych do jednostek samorządu.
Struktura przekazywanych dotacji przedstawia się następująco:
• zadania własne - 2,5 mld zł,
• zadania zlecone z zakresu administracji rządowej - 13,95 mld zł,
• zadania powierzone na podstawie porozumień - 0,048 mld zł (48 mln zł).
Najwyższą kwotę (84,5% dotacji) stanowią środki na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami (np. pomoc społeczna). Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego kierowane są do gmin, powiatów i samorządów województw (tabela 3).
Jak wynika z tabeli 3, dotacje w wysokości 11,78 mld zł, tj. 71,4%, kierowane są do gmin.
Przeznaczane są one głównie na dofinansowanie zadań z zakresu pomocy społecznej, w tym na:
• realizację świadczeń rodzinnych wynikających z ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych,
• świadczenia z funduszu alimentacyjnego wynikającego z ustawy z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.
Dotacje dla powiatów i województw
Powiaty otrzymują z budżetu państwa dotacje w wysokości 4,04 mld zł, co stanowi 24,5% ich łącznej kwoty. Środki te przeznaczone są głównie na dofinansowanie zadań z zakresu pomocy społecznej, w tym m.in. na:
• dofinansowanie utrzymania osób w ponadgminnych domach pomocy społecznej - 1 mld zł,
• działalność powiatowych ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi - 84 mln zł,
• działalność powiatowych zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności - 60 mln zł.
Dotacja kierowana jest też na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową, jest to 48,7% kwoty dotacji zaplanowanej dla powiatów.
Środki te przeznaczone są na:
• działalność komend powiatowych Państwowej Straży Pożarnej - 1,96 mld zł,
• zadania obrony cywilnej - 468 tys. zł,
• ochronę zdrowia - 535,41 mln zł, co stanowi 13,2% dotacji zaplanowanych dla powiatów; dotacja ta przeznaczona jest głównie na opłacenie składki na ubezpieczenie zdrowotne za nieposiadających uprawnień do ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu: uczniów szkół ponadgimnazjalnych, dzieci przebywających w placówkach pełniących funkcje resocjalizacyjne, wychowawcze, opiekuńcze lub lecznicze oraz za bezrobotnych bez prawa do zasiłku.
Dotacje przekazywane z budżetu państwa do samorządów województw to 676,59 mln zł, co stanowi 4% dotacji zaplanowanych dla jednostek samorządu terytorialnego. Środki z tej kwoty będą przeznaczane na zadania zaliczane do działu:
• transport i łączność - 387,38 mln zł (57,3% dotacji) na dopłaty dla przewoźników wykonujących krajowe autobusowe przewozy pasażerskie (z tytułu stosowania ulg dla pasażerów),
• rolnictwo i łowiectwo - 213,48 mln zł (31,6% dotacji), z tego na: utrzymanie urządzeń melioracji wodnych 208,99 mln zł oraz na prace geodezyjno-urządzeniowe 4,4 mln zł.
Ustalone kwoty dotacji dla samorządów w ciągu 2009 r. ulegną zwiększeniu w wyniku rozdysponowania rezerw celowych przeznaczonych m.in. na: realizację Programu wieloletniego „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”, wyprawkę szkolną, dofinansowanie zadań wynikających z obniżenia wieku szkolnego, Program dla Odry 2006, przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, krajowe pasażerskie przewozy autobusowe itd.
Subwencje dla jednostek samorządu
Planowana na 2009 r. subwencja ogólna dla jednostek samorządu terytorialnego została ustalona według zasad określonych w ustawie o dochodach samorządów. Na 2009 r. wielkość wydatków w części 82 - Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego zaplanowano w łącznej wysokości 45,32 mld zł, tj. o 11,4% więcej, niż zaplanowano na 2008 r.
Zgodnie z ustawą o dochodach samorządów subwencja ogólna dla jednostek samorządu terytorialnego składa się z części:
• oświatowej dla gmin, powiatów i województw,
• wyrównawczej dla gmin, powiatów i województw: w kwocie odpowiednio 6,11 mld zł, 1,57 mld zł, 1,16 mld zł,
• równoważącej dla gmin i powiatów: odpowiednio 0,71 mld zł i 1,09 mld zł,
• regionalnej dla województw: 0,89 mld zł.
Kwota części oświatowej subwencji ogólnej na 2009 r. wynosi 33,40 mld zł i jest wyższa o 8,1% od kwoty zaplanowanej na 2008 r.
Udziały w podatkach PIT i CIT
W 2009 r. w stosunku do 2008 r. zostanie ponownie zwiększony udział gmin we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). Łączny udział jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z PIT wzrośnie w 2009 r. z 48,3% do 48,6%. W przypadku podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) udział jednostek samorządu terytorialnego nie ulegnie zmianie.
Właśnie wpływy z podatków dochodowych mogą być dla samorządów terytorialnych najbardziej niestabilnym elementem dochodowym w przyszłym roku. Prognozowane spowolnienie wzrostu gospodarczego nawet do 1,5% PKB oznaczać może, że dochody samorządów będą rosnąć w stopniu mniejszym niż planowany. Będą one i tak wyższe niż w roku bieżącym.
Zabezpieczeniem dla samorządów są kwoty dotacji i subwencji gwarantowane ustawą budżetową. Dlatego też wykonanie podstawowych zadań samorządów, takich jak utrzymanie szkół czy zapewnienie pomocy społecznej najuboższym, nie będzie zagrożone. Ewentualne spowolnienie gospodarcze nie odbije się na najbardziej potrzebujących: uczniach, osobach niezamożnych.
Zofia Wojdylak-Sputowska
Arkadiusz Jerzy Sputowski
Podstawy prawne:
• Ustawa z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (j.t. Dz.U. z 2008 r. nr 88, poz. 539)
• Ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (j.t. Dz.U. z 2006 r. nr 139, poz. 992; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. nr 192, poz. 1378)
• Ustawa z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. nr 192, poz. 1378; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. nr 134, poz. 850)
• Ustawa budżetowa na rok 2008 z 23 stycznia 2008 r. (Dz.U. nr 19, poz. 117)