Przepisy noweli umożliwią zapis czynności sądowych z wykorzystaniem najnowszych technologii, czyli sporządzanie w sądach protokołu elektronicznego. Wyposażanie sal sądowych w sprzęt audio-wideo odbywać się ma sukcesywnie aż do roku 2012.
Protokół sądowy będzie zapisywany w wersji audio lub audio-wideo. Protokół elektroniczny oraz protokół sporządzany na dotychczasowych zasadach będą sobie relewantne pod względem skutków prawnych. W szczególnych przypadkach, np. na potrzeby osób niesłyszących, możliwe ma być spisanie nagrania.
Zgodnie z nowelą, wyposażenie konieczne do sporządzania protokołów elektronicznych najpierw ma zostać zainstalowane w sądach apelacyjnych i okręgowych. Ma to pozwolić na uniknięcie sytuacji, w której sąd odwoławczy, zapoznając się z aktami sprawy zawierającymi zapis elektroniczny, nie będzie dysponował możliwościami jego odtworzenia.
Rejestracja rozpraw sądowych ma umożliwić dokładne ustalenie zeznań świadków przesłuchiwanych przez sąd. Nagranie pozwoli na utrwalenie w protokole tego, co osoby występujące w procesie rzeczywiście powiedziały, nie zaś tylko przekształconej przez sędziego wersji wypowiedzi. Przewodniczący zostanie zwolniony z uciążliwego dyktowania do protokołu treści oświadczeń stron i zeznań świadków.
Prawa strony
Protokół elektroniczny stanie się częścią akt sądowych. Strony i uczestnicy tego postępowania – ze względu na zapewnienie ochrony wizerunku osób biorących udział w postępowaniu – nie będą mogli otrzymać zapisu obrazu. Oznacza to, że będzie im można wydać jedynie zapis dźwięku. W większości przypadków wystarcza to do posługiwania się protokołem elektronicznym w celach procesowych, a jednocześnie ułatwia ochronę wizerunku osób występujących przed sądem. Projekt noweli zakłada jednak, że zapoznanie się z zapisem obrazu będzie możliwe, w razie potrzeby, w siedzibie sądu lub, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, jednak bez możliwości kopiowania zapisu. Zwolennicy tego rozwiązania podkreślają, że rejestracja dźwięku czy obrazu pozwala na wierne odnotowanie sformułowań uczestników postępowania. Obecnie sędzia zmuszony jest czasami przerywać wypowiedź przesłuchiwanego lub ją modyfikować, a nawet skracać w celu dokonania zapisu. Z kolei opozycjoniści twierdzą, że elektroniczna forma znacznie przedłuży czas zapoznawania się z protokołem.
Jeżeli zostanie opracowane oprogramowanie, które pozwoli na automatyczne przygotowanie transkryptu, to należy taki transkrypt uczestnikom udostępniać za uiszczeniem opłaty równoważącej uzasadnione koszty poniesione na jego powielenie (jednakże już nie opłaty związane z jego przygotowaniem, zweryfikowaniem etc.
Ustawodawca nie określił jednak sposobu doręczania protokołu uczestnikom postępowania. Nie sprecyzował w jakim formacie i na jakim nośniku protokół będzie uczestnikom doręczany. Pozostaje nieuregulowana również kwestia odpłatności za kopię protokołu. Są to bardzo istotne kwestie, które winny być - przynajmniej w stopniu ogólnym - uregulowane na poziomie ustawowym.
Czytaj także: Poprawia się stan informatyzacji w Polsce>>
Skutki dla postępowania
Zwolnienie przewodniczącego z konieczności dyktowania protokolantowi treści protokołu powinno skrócić czas trwania posiedzeń. Dotychczasowy system tzw. "dyktowania" treści protokołu włącznie z oświadczeniami uczestników powodował w niektórych przypadkach ryzyko deformowania rzeczywistego przebiegu rozpraw ze względu na przeformułowanie i skracanie wypowiedzi uczestników, niedokładne protokołowanie wszystkich zdarzeń i wypowiedzi mających miejsce na sali rozpraw. Rejestracja całego przebiegu rozprawy, a zatem ogłoszenia wyroku i podania ustnych motywów uzasadnienia może pozwolić na wyeliminowanie rozbieżności między ogłaszanymi ustnie motywami a pisemnym uzasadnieniem do wyroku.
Świadomość stałej rejestracji fonicznej lub audiowizualnej powinna działać mobilizująco, ażeby postępowania prowadzić sprawnie, merytorycznie, z zachowaniem wszystkich przepisów procedury, a także standardów i dobrych praktyk.
Czytaj także: Senat za protokołem elektronicznym w postępowaniu cywilnym>>
Oprócz wyliczenia ilościowego nie została przedstawiona szczegółowa analiza, czy wdrożenie systemu w istniejących salach rozpraw jest w ogóle technicznie możliwe, a jeżeli nie - to w jaki sposób autorzy reformy zamierzają ją w całości zrealizować. Należy pamiętać o konstytucyjnej zasadzie równości (m.in. równy dostęp do sprawnych sądów). Archiwizacja akt sądowych z jednej strony musi zapewniać bezpieczeństwo zachowania danych, a z drugiej możliwość ich skutecznego odczytania w przyszłości (przynajmniej do czasu upływu wszelkich terminów procesowych np. terminu do wznowienia postępowania). Kwestia ta jest obecnie przedmiotem publicznej dyskusji specjalistów, którzy w szczególności zastanawiają się nad walorami stosowania oprogramowań open-source i ujednolicenia standardów zapisywania danych.
Utrwalanie przebiegu rozpraw w sposób elektroniczny praktykowane jest już w wielu państwach - m.in.: Australii, Hiszpanii, USA i Wlk. Brytanii.
W Polsce, wdrożenie rozwiązań umożliwiających korzystanie z protokołu elektronicznego przez sądy wymagać będzie poniesienia wydatków z budżetu państwa w wysokości ok. 250 mln zł.
Ustawa z 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego opublikowana została w Dzienniku Ustaw nr 108 z 18 czerwca 2010 r. (Poz. 684).
Tomasz Błotnicki
Sektor Publiczny