Problematykę funkcjonowania funduszu sołeckiego reguluje obowiązująca od 1 kwietnia 2009 r. ustawa z 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim. Zgodnie z nią środki finansowe przekazywane sołectwom stanowią część finansów publicznych i muszą podlegać wszystkim rygorom prawnym.
Obowiązki rady gminy i wójta
Środki funduszu sołeckiego stanowią część budżetu gminy, zatem wójt i rada gminy posiadają kontrolę nad wykorzystaniem i przeznaczeniem tych środków przez sołectwa.
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta (dalej: wójt) przygotowuje projekt uchwały o wyodrębnieniu w budżecie gminy środków stanowiących fundusz sołecki i przedstawia go radzie gminy.
Z kolei rada gminy, w terminie do 31 marca roku poprzedzającego rok budżetowy, dokonuje wyodrębnienia w budżecie gminy środków funduszu sołeckiego. Robi to w formie uchwały, w której wyraża zgodę (albo jej nie wyraża) na wyodrębnienie funduszu w roku budżetowym. Wyodrębniając w budżecie gminy środki stanowiące fundusz sołecki rada gminy, daje sołectwom przyzwolenie na przygotowanie wniosków.
Do obowiązków wójta należy przekazanie sołtysom w terminie do 31 lipca roku poprzedzającego rok budżetowy (czyli w przypadku środków na 2012 rok do 31 lipca 2011 r.) informacji o wysokości środków przypadających na dane sołectwo.
Wniosek o udzielenie środków z funduszu sołeckiego
Warunkiem przyznania środków z funduszu sołeckiego jest złożenie przez sołectwo wniosku do wójta. Wniosek sporządza oraz decyduje o przeznaczeniu środków z funduszu zebranie wiejskie, które z inicjatywy sołtysa, rady sołeckiej lub co najmniej 15 pełnoletnich mieszkańców sołectwa podejmuje uchwałę, w której wskazuje zadania przewidziane do realizacji.
Wniosek powinien określać przedsięwzięcia przewidziane do realizacji na obszarze sołectwa w ramach środków przeznaczonych dla danego sołectwa wraz z oszacowaniem ich kosztów i uzasadnieniem.
Złożenie wniosku powinno być poprzedzone konsultacją pomiędzy kompetentną reprezentacją mieszkańców wsi a organami gminy (np. wójtem) na temat zadań przedstawionych do realizacji. W związku z tym, że wójt odpowiada za realizację budżetu gminy (a więc także funduszu sołeckiego będącego częścią budżetu gminy), to od niego będzie zależeć, w jakim terminie uruchomione zostaną środki finansowe, czy i kiedy będą przeprowadzone procedury dotyczące zamówień publicznych.
Wniosek o udzielenie środków z funduszu sołeckiego w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy (czyli w przypadku środków na 2012 r. do 30 września 2011 r.) sołtys przekazuje wójtowi (celem uwzględnienia go w projekcie budżetu gminy). Z kolei wójt w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku odrzuca go, jeśli nie spełnia on warunków ustawowych. O odrzuceniu wniosku informowany jest sołtys, który w terminie 7 dni od dnia otrzymania tej informacji może podtrzymać wniosek, kierując go za pośrednictwem wójta do rady gminy. Jeśli sołtys podtrzymał wniosek, wówczas rada gminy rozpatruje go w terminie 30 dni od dnia jego otrzymania. Wójt jest związany rozstrzygnięciem rady gminy w tym zakresie.
Wyodrębnienie środków na fundusz sołecki i nieodrzucenie wniosku sołectwa przez wójta powoduje wpisanie wniosku do projektu budżetu i następnie rada gminy decyduje o jego uchwaleniu bądź nieuchwaleniu. Rada, przyjmując budżet gminy, może odrzucić wniosek sołectwa tylko w sytuacji, gdy w trakcie procedury zmienił się stan formalnoprawny wniosku, co oznacza, że zadanie, które chce wykonać sołectwo, nie spełnia warunków ustawowych.
Czytaj także: Jakie zadania i obowiązki wypełnia sołtys>>
Wysokość środków funduszu sołeckiego
Obliczając wysokość środków funduszu sołeckiego przypadających na dane sołectwo, należy wziąć pod uwagę liczbę mieszkańców sołectwa oraz kwotę bazową. Wzór wyliczenia wygląda następująco:
F = {2 + (Lm/100)} – Kb
gdzie:
F – wysokość środków przypadających na dane sołectwo,
Lm – liczba mieszkańców sołectwa według stanu na 30 czerwca roku poprzedzającego rok budżetowy (czyli w przypadku środków na 2012 r. – na 30 czerwca 2011 r.),
Kb – kwota bazowa obliczona jako iloraz wykonanych dochodów bieżących danej gminy za rok poprzedzający rok budżetowy o 2 lata oraz liczby mieszkańców zamieszkałych na terenie danej gminy, według stanu na 31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy o dwa lata, ustalonej przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Środki z funduszu sołeckiego niewykorzystane w danym roku budżetowym wygasają z upływem roku.
Ograniczenia w realizacji zadań z funduszu sołeckiego
Środki z funduszu sołeckiego można przeznaczyć na realizację przedsięwzięć, które łącznie muszą spełniać następujące warunki:
● należą do zadań własnych gminy,
● służą poprawie warunków życia mieszkańców,
● są zgodne ze strategią rozwoju gminy.
Z funduszu sołeckiego nie mogą być finansowane tzw. zadania twarde na majątku niestanowiącym własności gminy. Oznacza to, że np. nie można wyremontować chodnika niestanowiącego własności gminy, ale można zorganizować festyn na gruncie niebędącym własnością gminy. Ponadto nie wolno finansować z funduszu sołeckiego działalności kościołów wyznaniowych, statutowej jednostek oświatowych oraz gospodarczej osób fizycznych i osób prawnych. Nie można również finansować zakupu papierosów, alkoholu i innych używek.
Wybór wykonawców lub dostawców produktów i usług finansowanych z funduszu sołeckiego musi opierać się na ustawie z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych.
Czytaj także: Powstał fundusz sołecki>>
Odpowiedzialność za środki
Ze względu na dużą liczbę zgłaszanych przez sołectwa zadań do realizacji rada gminy może udzielić upoważnienia sołtysom (jako organom wykonawczym jednostki pomocniczej, tj. sołectwa) do wykonywania określonych zadań możliwych do zrealizowania przez sołtysa, radę sołecką czy mieszkańców sołectwa. Takie upoważnienie jednak nie zwalnia wójta z nadzorowania i kontrolowania dokonywanych wydatków ze środków publicznych przez sołectwa. W przypadku zaistnienia nieprawidłowości odpowiedzialność spoczywa bowiem na wójcie, który odpowiada za prawidłową gospodarkę finansową gminy.
Współpraca wójta i sołectwa
Współpraca między sołectwem a wójtem w realizacji zadań z funduszu sołeckiego powinna istnieć na każdym etapie, tj. poczynając od opracowywania wniosku, poprzez jego realizację i wykonanie. Zadania przedstawione do realizacji powinny być uzgodnione przez obie strony pod kątem gospodarności i legalności. Ponadto powinien być uzgodniony kosztorys zadania i celowość zadania w związku z gminnymi dokumentami planistycznymi i strategią rozwoju.
Współpraca może przynieść wymierne korzyści, np. jeśli dokonano wcześniejszych uzgodnień pomiędzy sołectwem a wójtem, istnieje możliwość zrealizowania zadania określonego we wniosku przy udziale innych środków niż tylko środki pochodzące z funduszu sołeckiego. Wówczas zrealizowane zadanie ma większy zasięg, niż gdyby było wykonane tylko ze środków funduszu sołeckiego danej wsi (np. uzyskanie dofinansowania do kompleksowego wyposażenia świetlicy wiejskiej).
Podstawa prawna
• Ustawa z 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim (Dz.U. nr 52, poz. 420; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 157, poz. 1241)