Wyłaniany w wyborach bezpośrednich prezydent oraz 60-osobowa Rada Warszawy to dwa główne organy decyzyjne stolicy. Władze tego największego, bo liczącego ponad 1,7 milionów mieszkańców polskiego miasta, mają też swe jednostki pomocnicze, czyli 18 dzielnic.
Sposób zarządzania stolicą określają: uchwalona w 2002 roku ustawa o ustroju miasta stołecznego Warszawy oraz jego statut. Decydujący wpływ na to, kto rządzi miastem mają jego mieszkańcy i to oni już 21 października (a jeśli potrzebna będzie wyborcza dogrywka – 4 listopada) będą mogli wybrać zarówno prezydenta Warszawy, jak i radnych – w radzie miasta i w radach dzielnic.
Zgodnie z tymi dwoma aktami prawnymi prezydent to najwyższy organ wykonawczy Warszawy. Nie zawsze był wybierany bezpośrednio, choć funkcja ta istniała już w XVIII wieku (pierwszym prezydentem Warszawy był Ignacy Wyssogota Zakrzewski i rządził od 16 kwietnia 1792 r. do 25 sierpnia 1792 r.).
W latach 1950-1973, na mocy ustawy o terenowych organach jednolitej władzy państwowej oraz ustawy o radach narodowych, najwyższy urząd w stolicy pełnił Przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej m. st. Warszawy. Stanowisko prezydenta przywróciła dopiero w 1973 roku nowela ustawy o radach narodowych, której przepisy przewidywały taką funkcję dla miast liczących powyżej 100 tys. mieszkańców oraz będących siedzibą wojewódzkiej rady narodowej (miasta mniej niż 100-tysięczne miały "naczelników"). Prezydent stolicy (podobnie jak ma to miejsce w pozostałych miastach na prawach powiatu) bezpośrednio wybierany jest od 2002 roku.
Zobacz: Ustrój i jednostki
Kompetencje prezydenta Warszawy, którym obecnie jest Hanna Gronkiewicz-Waltz (PO), szczegółowo opisuje statut miasta. Zgodnie z jego przepisami prezydent przygotowuje m.in. projekty uchwał Rady Miasta (dotyczących także budżetu), gospodaruje mieniem stolicy, realizuje jej budżet oraz kieruje bieżącymi sprawami Warszawy. Odpowiada przy tym za prawidłową gospodarkę finansową stolicy.
Prezydent jest także zwierzchnikiem służb, inspekcji oraz straży miejskiej. W sprawach nie cierpiących zwłoki wydaje zarządzenia porządkowe i przedstawia je do zatwierdzenia Radzie Miasta na najbliższej sesji.
60-osobowa Rada Warszawy uchwala m.in. budżet miasta, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, programy rozwoju oraz wieloletni plan inwestycyjny stolicy. Ma także prawo tworzenia, łączenia, podziału i znoszenia dzielnic. Uchwala – w porozumieniu z dzielnicami – ich statuty, ustala także zakres ich działania oraz zasady przekazywania im środków budżetowych na realizację zadań.
Rada m. st. Warszawy podejmuje ponadto uchwały w sprawach: herbu i barw miasta, herbów dzielnic, nazw ulic i placów będących drogami publicznymi, nazw dróg wewnętrznych, a także wznoszenia pomników.
Organizacja i sposób pracy stołecznej rady przypomina funkcjonowanie Sejmu. Rada obraduje na sesjach (zwykle co tydzień, w czwartki) według ustalonego wcześniej porządku obrad. Ma także swoje komisje (np. budżetu, edukacji, zdrowia, polityki społecznej, infrastruktury, nazewnictwa ulic), w których radni pracują nad projektami aktów prawnych. Rada - zgodnie ze statutem miasta – przyjmuje uchwały, stanowiska i dokonuje ustaleń.
Rada ma swojego przewodniczącego (w tej kadencji jest to wywodząca się z PO Ewa Dorota Malinowska-Grupińska) i wiceprzewodniczących. Radni mają prawo zrzeszania się w kluby (obecnie są w radzie dwa kluby – 29-osobowy klub PO i 23-osobowy klub PiS, a także ośmiu radnych niezrzeszonych).
Ustawa o ustroju miasta stołecznego Warszawy nakazuje tworzenie w stolicy dzielnic jako jednostek pomocniczych władzy "centralnej" i określa, że wybory do ich rad odbywają się łącznie z wyborami do Rady Warszawy. Zgodnie z ustawą stołecznych dzielnic jest 18. Są to: Bemowo, Białołęka, Bielany, Mokotów, Ochota, Praga Południe, Praga Północ, Rembertów, Śródmieście, Targówek, Ursus, Ursynów, Wawer, Wesoła, Wilanów, Włochy, Wola i Żoliborz.
Wyłonione w wyborach rady dzielnic na początku kadencji wybierają zarząd dzielnicy, w skład którego wchodzi m.in. burmistrz i jego zastępcy. O ile ustawa z 2002 roku wprowadziła bezpośrednie wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, to jej regulacje nie dotyczą burmistrzów dzielnic – ich w głosowaniu tajnym wskazują sami radni.
Do kompetencji władz dzielnic należą sprawy lokalne (z wyłączeniem tych, zastrzeżonych dla organów miasta), dotyczące m.in. miejscowych inwestycji, zasobów lokalowych, placówek oświaty i wychowania, żłobków, placówek pomocy społecznej, domów kultury, bibliotek, ośrodków sportu i rekreacji, zieleni i dróg wewnętrznych. Dzielnice odpowiadają na swym terenie także za ochronę praw lokatorów i dodatki mieszkaniowe, działalność kulturalną, ochronę środowiska i zwierząt, a także gospodarkę wodną, w tym gospodarkę wodami opadowymi i roztopowymi.
Według ubiegłorocznych danych Głównego Urzędu Statystycznego, dostępnych na stronach urzędu miasta, Warszawę zamieszkuje blisko 1,754 miliona ludzi, najwięcej – Mokotów (217,8 tys.), najmniej – Rembertów (24,1 tysięcy). W stolicy mieszka znacznie więcej kobiet niż mężczyzn (948,5 tys. i 805,3 tys.). Warszawa jest dość młodym miastem – najliczniejsze wiekowo grupy jej mieszkańców to trzydziesto i czterdziestolatkowie. (PAP)
Autorka: Marta Rawicz