Obecnie świadczenie pielęgnacyjne - w wysokości 520 zł miesięcznie - przyznawane jest osobom, które rezygnują z pracy zawodowej, by opiekować się niepełnosprawnym członkiem rodziny. Nie jest uzależnione od kryterium dochodowego i przysługuje matce lub ojcu, a także innym osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny albo innym członkom rodziny opiekującym się osobą niepełnosprawną, jeśli nie mogą zajmować się nią najbliżsi krewni.
Jak przekonują autorzy przygotowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej projektu nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych, od stycznia 2010 r., czyli od kiedy zostało zniesione kryterium dochodowe, liczba osób ubiegających się o świadczenie pielęgnacyjne gwałtownie rośnie (do czerwca 2010 r. zwiększyła się o ponad 50 proc.). Jak czytamy w uzasadnieniu projektu, zdarza się często, że osoby niepracujące wykorzystują swoich niepełnosprawnych krewnych, aby uzyskać świadczenie pielęgnacyjne, choć faktycznie nie sprawują nad nimi opieki.
MPiPS przewiduje, że pozostawienie bez zmian aktualnych przepisów, może spowodować, że w niedługiej przyszłości na wszystkie osoby legitymujące się odpowiednim orzeczeniem o niepełnosprawności przyznawane będzie świadczenie pielęgnacyjne, co skutkować będzie lawinowym wzrostem kosztów i uniemożliwi w przyszłości zwiększanie wydatków na świadczenia rodzinne.
Dlatego w projekcie proponuje się, aby świadczenie pielęgnacyjne, niezależne od dochodów - podwyższone do kwoty 620 zł - przysługiwało wyłącznie rodzicom oraz osobom, które wystąpiły o przysposobienie dziecka, a także rodzinom zastępczym spokrewnionym. Świadczenie przyznawane byłoby tylko w sytuacji, gdy opieka jest sprawowana nad dzieckiem (bez względu na jego wiek) legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności lub niepełnosprawności ze wskazaniem o konieczności opieki lub pomocy innej osoby.
Projekt wprowadza także specjalny zasiłek opiekuńczy - w wysokości 520 zł miesięcznie - który przysługiwać będzie innym osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli rezygnują z pracy, aby zająć się niepełnosprawnym członkiem rodziny i w przypadku, gdy nie ma osoby spokrewnionej w pierwszym stopniu albo gdy ta osoba nie jest w stanie sprawować opieki.
Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługiwać będzie, gdy łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekroczy obowiązującego kryterium dochodowego.
Zdaniem autorów projektu branie pod uwagę dochodów obu rodzin umożliwi ustalenie faktycznej sytuacji finansowej osoby pobierającej zasiłek, gdyż nierzadko zdarza się, że osoba sprawująca opiekę jest de facto na utrzymaniu podopiecznego i pozostaje z nim w jednym gospodarstwie domowym.
Zasiłek nie będzie przysługiwał, jeśli osoba sprawująca opiekę ma prawo do innych świadczeń i zasiłków (ustawa określi, których konkretnie). Otrzymanie zasiłku uniemożliwi także m.in. umieszczenie osoby wymagającej opieki w placówce zapewniającej całodobową opiekę.
Z uwagi na konstytucyjną zasadę ochrony praw nabytych, projekt wprowadza okresy przejściowe uprawniające osoby dotychczas otrzymujące świadczenie pielęgnacyjne, a nie spełniające warunków określonych w nowej ustawie, do otrzymywania świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego przez sześć miesięcy od wejścia w życie nowelizacji.
Ustawa ma wejść w życie 1 kwietnia. Jest to podyktowane m.in. koniecznością kontynuacji pomocy rodzicom i opiekunom dzieci niepełnosprawnych, którzy na podstawie rządowego programu wspierania niektórych osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne, otrzymają w terminie od stycznia do marca 2012 r. doraźną pomoc finansową (dodatkowe 100 zł miesięcznie do świadczeń pielęgnacyjnych).