Finansowanie samorządów po zmianach prawnych – stabilność czy nowe wyzwania? [Gość Infor.pl]

Szymon Glonek
Absolwent Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych oraz Podyplomowych Studiów Psychologii Zachowań Rynkowych na Uniwersytecie Warszawskim.
rozwiń więcej
gość infor.pl samorządy po 2024 r. paweł felis / Finansowanie samorządów po zmianach prawnych – stabilność czy nowe wyzwania? [Gość Infor.pl] / INFOR

Finanse samorządów to temat, który wraca w debacie publicznej regularnie. Ostatnie lata przyniosły jednak szczególnie istotne zmiany – od wprowadzenia Polskiego Ładu, po ustawę z października 2024 roku, która znacząco przeorganizowała sposób zasilania budżetów gmin, powiatów i województw. O tym, co w praktyce oznacza nowy model finansowania, mówił podczas Forum Ekonomicznego w Karpaczu prof. Paweł Felis ze Szkoły Głównej Handlowej.

Od Polskiego Ładu do „rewolucji” w 2024 roku Profesor Felis zwraca uwagę, że w polskich finansach publicznych prawdziwe „rewolucje” zdarzają się rzadko. Pierwsza to początek lat 90., kiedy tworzono nowy system podatkowy, druga – Polski Ład, który gruntownie zmienił zasady podatkowo-składkowe, w szczególności w PIT i składkach zdrowotnych.

Ustawa z 2024 roku, choć nie wszyscy chcą nazywać ją rewolucją, wprowadza fundamentalne przekształcenia. Kluczowa zmiana dotyczy sposobu, w jaki samorządy uczestniczą w dochodach podatkowych. Do tej pory gminy korzystały z udziałów w podatkach dochodowych – głównie PIT i częściowo CIT – obliczanych po uwzględnieniu ulg, zwolnień i skali podatkowej. Nowy system powiązał dochody samorządów bezpośrednio z dochodami generowanymi na ich terenie – zarówno przez osoby fizyczne, jak i przedsiębiorstwa.

To rozwiązanie ma uniezależniać finanse lokalne od bieżących decyzji politycznych dotyczących preferencji podatkowych. Jak podkreśla profesor, choć ustawodawca zachował wpływ na definicję dochodu (np. przez przepisy o kosztach uzyskania przychodu), to jednak zmiana zwiększa stabilność i przewidywalność strumienia środków dla gmin.

Nowe źródła dochodów dla gmin

Ważnym novum jest również włączenie do dochodów samorządowych części wpływów z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Wcześniej cały ten podatek trafiał wyłącznie do budżetu państwa. Ponieważ liczba podatników korzystających z tej formy opodatkowania systematycznie rośnie, dla gmin to dodatkowe, stabilne źródło finansowania.

Ustawa zmieniła też rolę subwencji. Zamiast pełnić funkcję podstawowego źródła finansowania, mają one obecnie charakter uzupełniający – sięgają po nie samorządy dopiero wtedy, gdy dochody z PIT, CIT i ryczałtu okazują się niewystarczające.

Ocena zmian: krok w dobrą stronę, ale nie wystarczający Jak te rozwiązania wpływają na kondycję finansową samorządów? Profesor Felis przywołuje Europejską Kartę Samorządu Lokalnego i jej zasady: samodzielność dochodowa i wydatkowa, adekwatność dochodów do potrzeb, zróżnicowanie źródeł finansowania.

Zwiększenie udziału w PIT i CIT formalnie wzmacnia kategorię „dochodów własnych”. Jednak – jak zaznacza ekspert – w praktyce gminy nie mają realnego wpływu na konstrukcję tych podatków. Możliwość oddziaływania jest jedynie pośrednia, np. poprzez zachęcanie mieszkańców do rozliczania się w miejscu zamieszkania czy przyciąganie przedsiębiorców.

Tymczasem różnice w potencjale demograficznym i gospodarczym gmin powodują, że część jednostek skorzysta bardziej, a inne mniej.

Co dalej?

Nowy system będzie weryfikowany w praktyce – pierwsze podsumowanie zaplanowano już na 2025 rok. Wtedy pojawi się przestrzeń do korekt i dostosowań. Profesor Felis wskazuje, że konieczne jest doprecyzowanie m.in. metod przeliczania liczby mieszkańców, która ma kluczowe znaczenie dla podziału środków.

Eksperci i samorządowcy zwracają też uwagę na inny, zaniedbany obszar – podatki lokalne. Dochody z podatku od nieruchomości, rolnego czy leśnego od lat nie były modernizowane. To jedyne podatki, na które gminy mają realny wpływ, a ich potencjał fiskalny wciąż jest ograniczany przestarzałymi regulacjami.

Środowiska akademickie postulują m.in. wprowadzenie podatku strefowego albo gruntowną reformę podatku od nieruchomości, choć polityczna wrażliwość tego tematu sprawia, że rządy unikają zmian.

Podsumowanie

Reforma z 2024 roku to krok w stronę większej stabilności finansów samorządowych, ale nie rozwiązuje wszystkich problemów. Choć gminy zyskały nowe źródła dochodów i większe uniezależnienie od politycznych decyzji, to nadal brak kompleksowej reformy podatków lokalnych i sprawiedliwszego mechanizmu uwzględniającego różnice w potencjale rozwojowym regionów.

Jak podkreśla prof. Paweł Felis, kierunek zmian jest dobry, ale wciąż niewystarczający. Prawdziwa równowaga w finansach samorządów wymaga dalszych decyzji – także tych trudniejszych politycznie.

Sektor publiczny
Forum Rynku Zdrowia 2025: Prof. Czauderna apeluje o wzrost składki zdrowotnej. Minister zdrowia: tego się nie da już spiąć
20 paź 2025

Podczas XXI Forum Rynku Zdrowia w Warszawie doradca społeczny prezydenta, prof. Piotr Czauderna, wezwał do rozpoczęcia poważnej debaty o wzroście składki zdrowotnej. Minister zdrowia Jolanta Sobierańska-Grenda przyznała, że mimo rosnących kosztów ochrony zdrowia, rząd nie planuje podwyżki składki.

Rząd: w dwa lata na budowanie populacyjnej odporności wydamy prawie 34 mld zł
20 paź 2025

Łącznie przez dwa najbliższe lata wydanych zostanie prawie 34 mld zł, aby budować populacyjną odporność dla całej Polski na najbardziej trudne wydarzenia - poinformował w poniedziałek minister spraw wewnętrznych i administracji Marcin Kierwiński.

Czekał w SOR na lekarza 3 godziny i 5 minut. Był sam w poczekalni. Lekarz spał? Lekarz operował innego pacjenta? Lekarz był na innym oddziale?
19 paź 2025

Internauta opisał pobyt na SOR w Przemyślu. W poczekalni nie było nikogo. Pomimo to wyznaczono mu 3 h (i 5 minut) oczekiwania. W rozmowie o tym zdarzeniu inni internauci żartowali, aby autor historii okazał zrozumienie dla lekarzy pracujących na 4 etatach i nie mogących oderwać się dla niego od szczytnych obowiązków. Złośliwi pisali z sarkazmem: 1) "Nie wstyd Ci, myślisz, że dla Ciebie pielęgniarka zbudzi lekarza" 2. "w takim razie gdzie informacja że "pacjenci w stanie nie zagrażającym życiu nie będą przyjmowani w trakcie snu lekarza?" 3) "chłopie naprawdę myślisz że pielęgniarka przyjdzie i powie "lekarz śpi musi Pan czekać". Przecież to otwarta droga do złożenia skargi do rzecznika praw pacjenta".

Petycje: Podwyżka zasiłku pielęgnacyjnego, ale tylko dla osób starszych i bez emerytury
19 paź 2025

Wiadomo, że zasiłek pielęgnacyjny (215,84 zł) nie będzie podwyższony do 2028 r. Pojawił się postulat podwyżki tylnymi drzwiami poprzez zrównanie wysokości tego zasiłku z dodatkiem pielęgnacyjnym (w 2025 r. 348,22 zł). Różnica między tymi zasiłkami wynosi 132,38 zł. I tyle zyskałyby osoby w wieku 75+, gdyby pomysł zrównania dwóch świadczeń został wprowadzony. Byłaby to podwyżka nie dla wszystkich beneficjentów zasiłku pielęgnacyjnego, a tylko bardzo wąskiego grona osób. No bo ile jest 75-latków bez prawa do emerytury i renty? To niszowe sytuacje. Zazwyczaj osoba w wieku 75+ ma emeryturę albo rentę. Otrzymuje wtedy dodatek pielęgnacyjny. Ale są osoby, które w wieku 75 lat nie mają prawa do emerytury i renty. Bardzo rzadko, ale są takie osoby. I dla nich jest adresowany pomysł, aby ich zasiłek pielęgnacyjny był podniesiony do dodatku pielęgnacyjnego.

Rok 2026 jednym z najtrudniejszych budżetowo od dekady. Samorządy muszą wybierać i uważać na naruszenie dyscypliny finansów publicznych
17 paź 2025

Rok 2026 może być jednym z najtrudniejszych budżetowo od dekady. Samorządy czekają bardzo trudne wybory. Nawet działania podjęte w dobrej wierze mogą zostać uznane za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Jak JST mogą się zabezpieczyć?

Pomarańczowe worki na nową frakcję. Gdzie się pojawiają i co do nich wrzucać?
17 paź 2025

Niektóre gminy decydują się na wprowadzenie pomarańczowych worków na określone odpady. Czy pojawią się one wszędzie? Co powinno się w nich znaleźć? Rozwiewamy wątpliwości.

Tu rodzi się ekologiczna świadomość. "W Punkcie zwrotnym nie straszymy dzieci kryzysem klimatycznym" [WYWIAD]
17 paź 2025

O innowacyjnym centrum ekologii Punkt Zwrotnym, o tym, jak nauka dbania o środowisko może być zabawą i dlaczego edukacja ekologiczna najmłodszych jest kluczowa rozmawiamy z Małgorzatą Żmijską, Prezeską Fundacji Mamy Projekt.

WZON. To coś nie tak. Niewidoma nie dostała świadczenia wspierającego. Tylko 61 punkty
19 paź 2025

List czytelniczki - otrzymała tylko 61 punkty dla osoby niepełnosprawnej ze znacznym stopniem niepełnosprawności i stałym orzeczeniem (niewidoma). Efekt? Bez świadczeń pielęgnacyjnego i wspierającego.

Luka w budżecie NFZ w 2025 r. wynosi 14 mld zł, wpływy ze składki zdrowotnej niższe o 3,5 mld. Luka w 2026 r. może sięgnąć 23 mld zł
16 paź 2025

NFZ odnotował niższe niż zakładano wpływy ze składki zdrowotnej – o 3,5 mld zł mniej w pierwszych ośmiu miesiącach 2025 roku. Eksperci alarmują, że problemy finansowe mogą zagrozić realizacji świadczeń medycznych w niektórych regionach, a w 2026 roku luka w budżecie Funduszu może wzrosnąć do 23 mld zł.

Jak polski model sztucznej inteligencji może wspierać samorządy?
16 paź 2025

Ministerstwo Cyfryzacji, wspólnie z partnerami z sektora nauki i technologii, opracowało PLLuM (Polish Large Language universal Model). To pierwszy zrealizowany na rządowe zlecenie duży, otwarty model językowy dopasowany do realiów języka polskiego. Jak jednostki samorządu terytorialnego (JST) mogą skorzystać z możliwości oferowanych przez ten model?

pokaż więcej
Proszę czekać...