Działalność samorządu terytorialnego ma podstawy w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (dalej: konstytucja). Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych (art. 163 konstytucji). Przy tym zadania służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego (dalej: JST) jako zadania własne, a jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, JST może zostać zlecone, w drodze ustawy, wykonywanie innych zadań publicznych.
Realizacja zadań przez JST powinna być przede wszystkim zgodna z obowiązującym porządkiem prawnym, czemu służy ustanowiony system kontroli i nadzoru.
Nadzór wykonywany przez wojewodę
Ustawa z 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (dalej: u.w.a.r.w.) stanowi w art. 3 ust. 1 pkt 4, że wojewoda jest organem nadzoru nad działalnością JST i ich związków pod względem legalności.
Ponadto wojewoda kontroluje pod względem legalności, gospodarności i rzetelności wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej.
Wojewoda sprawuje też nadzór nad działalnością JST i ich związków na zasadach określonych w odrębnych ustawach (art. 12 u.w.a.r.w.). Tymi ustawami są ustawy określające ustrój samorządu terytorialnego, a więc: ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.), ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (dalej: u.s.p.) oraz ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (dalej: u.s.w.). Organ nadzoru może więc wkraczać w działalność samorządową tylko w przypadkach przewidzianych w ustawach, a nie w jakąkolwiek działalność samorządu. Ingerencja nadzorcza jest więc ustawowo ograniczona, co chroni samodzielność JST.
Zamów książkę: Dyscyplina finansów publicznych po zmianach >>
Najdalej sięgająca ingerencja będzie dotyczyć spraw wykonywanych przez JST na rachunek wojewody. Wojewoda może bowiem powierzyć prowadzenie, w jego imieniu, niektórych spraw z zakresu swojej właściwości m.in. JST lub kierownikom samorządowych osób prawnych funkcjonujących w województwie. Powierzenie to następuje na podstawie porozumienia administracyjnego, w którym określa się m.in. zasady sprawowania przez wojewodę kontroli nad prawidłowym wykonywaniem powierzonych zadań.
Wojewoda ma obowiązek zapewnić współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków, na zasadach określonych w odrębnych ustawach. W sytuacjach nadzwyczajnych dotyczących tych dziedzin i spraw, jak również w sytuacjach kryzysowych, wojewoda może wydawać polecenia obowiązujące organy JST (art. 22 pkt 2 i art. 25 u.w.a.r.w.).
Do zadań wojewody należy też kontrola wykonywania przez organy JST zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia. Kontrola ta wykonywana jest pod względem legalności, gospodarności i rzetelności. Zasady i tryb przeprowadzania takiej kontroli określa obecnie ustawa z 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji rządowej (dalej: u.k.a.r.).
Więcej w Gazecie Samorządu i Administracji - Zamów prenumeratę >>