Opodatkowanie VAT kontraktów drogowych

Właściwe opodatkowanie robót, dostaw i usług, z uwagi na skomplikowanie regulacji prawnej, stanowi duże wyzwanie dla samorządów. Jednym z zagadnień, które przysparza problemów, jest opodatkowanie kontraktów drogowych i dylemat związany z zastosowaniem stawek 8% i 23%. Pomocne w tym zakresie może okazać się dokonanie właściwej analizy usług związanych z utrzymaniem dróg przez zarządców.

Teoretycznie omawiana sytuacja nie powinna rodzić problemów. Stawka podstawowa VAT wynosi obecnie 23%, z wyjątkiem ściśle określonych towarów i usług, wobec których zastosowanie ma stawka obniżona - ich wykaz zawarto w załączniku nr 3 do ustawy o podatku od towarów i usług (dalej: ustawa o VAT).

Praktyka pokazuje, że przełożenie obowiązujących regulacji prawnej w zakresie VAT na konkretne kontrakty drogowe rodzi wiele niejasności i problemów, zwłaszcza w sytuacji, kiedy łącznie zleca się wykonanie różnych czynności. Pojawia się wówczas dylemat zasadności uznania jednej z usług za wiodącą i decydującą o stawce podatku, albo traktowania każdej z nich oddzielnie. Są jednak przesłanki, które mogą być pomocne w rozstrzygnięciu takich sytuacji, a które odnoszą się do charakteru zawartego kontraktu oraz jego treści.

Cel kontraktu

Usługi będące przedmiotem kontraktów drogowych, to świadczenia wskazane m.in. w art. 20 ustawy o drogach publicznych (dalej: u.d.p.), do których należy np. utrzymanie nawierzchni drogi i chodników, przeciwdziałanie niszczeniu dróg, utrzymywanie zieleni przydrożnej, czy przeprowadzanie okresowych kontroli stanu infrastruktury drogowej. W praktyce umowy zawierane w tym zakresie często określa się mianem kontraktów utrzymaniowych i wywołaniowych.

Pierwsze z nich, dotyczące kompleksowego utrzymania dróg, mają na celu zapewnienie ich właściwego stanu technicznego. Celem zamówienia świadczeń jest więc utrzymanie lub osiągnięcie odpowiednich warunków drogi oraz jej przejezdności, a nie prawidłowe wykonywanie poszczególnych czynności objętych kontraktem. Tym samym, zarządca drogi nabywa jedno kompleksowe świadczenie utrzymania drogi, które po stronie wykonawcy powoduje konieczność wykonania szeregu czynności. Rozdzielenie ich byłoby sztuczne oraz niezasadne, bowiem są one jednakowo ważne dla osiągnięcia zakładanego efektu, a brak realizacji chociaż jednego świadczenia doprowadziłby do nieosiągnięcia zamierzonego celu.

Drugi rodzaj umów to kontrakty wywołaniowe, które zawierane są dla zaspokojenia bieżącej potrzeby, nie zaś całościowego zapewnienia odpowiedniego standardu infrastruktury drogowej. Przykładem może być zawarcie umowy na podejmowanie czynności w zakresie utrzymania, remontu czy konserwacji, ale jedynie na zlecenie zarządcy drogi. Tym samym, wykonawca nie będzie zobowiązany do utrzymania przejezdności drogi, a jedynie wykonania czynności, które wskaże mu zamawiający w odpowiedniej sytuacji. Zupełnie inaczej umowa będzie kwalifikowana, kiedy to sam wykonawca będzie monitorował stan infrastruktury i decydował o podjęciu koniecznych czynności dla zapewnienia należytego stanu drogi.

Decydująca kompleksowość

Jak wynika z powyższego podziału zawieranych umów, punktem wyjścia dla ustalenia właściwej formy opodatkowania jest zbadanie kompleksowości czynności, które mają być objęte danym kontraktem drogowym, a tym samym ustalenie, czy mamy do czynienia z szeregiem odrębnych świadczeń, czy też z usługą złożoną, tworzącą całość.

Na gruncie VAT zasadą jest, że obciążeniu fiskalnemu podlega odrębnie każde świadczenie, chyba że ich rozdzielenie byłoby sztuczne, mające na celu obniżenie kwoty podatku. W związku z tym, w przypadku kompleksowości usługi uznaje się, że jedna lub kilka z takich czynności ma charakter wiodący, a pozostałe jedynie pomocniczy, nie stanowiący samodzielnego celu zamówienia, a jedynie środek do efektywniejszego wykorzystania usługi głównej.

W przypadku kontraktów drogowych często może wystąpić jednak sytuacja, w której brak będzie świadczenia wiodącego, co jednak nie wyklucza możliwości zakwalifikowania szeregu czynności jako kompleksowych, pod warunkiem, że będą one ze sobą ściśle związane, tworząc jedno świadczenie, którego rozdzielenie miałoby charakter sztuczny i niezasadny ekonomicznie.

Kryteria pomocnicze

Oprócz analizy kompleksowości usług objętych danym kontraktem drogowym warto wziąć pod uwagę inne okoliczności, które mogą być pomocne przy rozstrzygnięciu kwestii opodatkowania:

Autopromocja

Prawa i obowiązki dyrektora szkoły. Kompetencje. Zadania. Odwołanie

Sprawdź

ryzyko utrzymania drogi - nałożone na zarządców dróg ustawowe zadania mają na celu m.in. zapewnienie należytego stanu infrastruktury drogowej oraz możliwość bezpiecznego z niej korzystania. Ryzyko związane z brakiem pełnej realizacji tych zadań może zostać przeniesione na podmiot świadczący usługi na podstawie umowy. Wówczas wykonawca nie tylko będzie odpowiadał za realizację poszczególnych czynności, ale za całościowe funkcjonowanie infrastruktury we właściwym stanie. Tym samym, czym innym będzie kompleksowe zlecenie utrzymania przejezdności drogi, a czym innym powierzenie naprawy ubytków w jezdni lub odśnieżania, co będzie miało charakter selektywny;
samodzielność podejmowania czynności - wpływ na opodatkowanie ma również zakres autonomii wykonawcy. Kompleksowość będzie wiązała się z powierzeniem podmiotowi zewnętrznemu obowiązku monitorowania stanu istniejącej infrastruktury oraz podejmowania określonych czynności, w celu zapewnienia realizowania przypisanych jej celów. Odmienną sytuacją będzie zlecanie przez zamawiającego tylko konkretnych prac, np. naprawy ubytków w jezdni czy koszenia przydrożnych trawników. W takich sytuacjach to jednak zarządca drogi będzie decydował, kiedy i jakie prace należy wykonać;
forma wynagradzania - fakturowanie oraz księgowanie wydatków również może mieć znaczenie dla wyboru właściwej do zastosowania stawki podatku. Wynagrodzenie ryczałtowe, niezależnie od ilości poszczególnych usług podejmowanych przez wykonawcę może sugerować, że mamy do czynienia ze świadczeniem kompleksowym, które należy traktować jako całość. Ważny jest w takim przypadku nie tyle stan realizacji każdej powierzonej czynności, ale efekt końcowy i zapewnienie właściwego stanu infrastruktury drogowej. Idealnym przykładem jest zimowe utrzymanie dróg, zlecone kompleksowo wykonawcy, niezależnie od ilości opadów. Odmiennie kwalifikowane będzie natomiast zawarcie umowy, która będzie uzależniała wysokość wynagrodzenia od faktycznego wymiaru świadczonej usługi.

Jaką stawkę zastosować?

Właściwe identyfikowanie kompleksowości, także w kontekście ryzyka braku osiągnięcia określonego celu, samodzielności wykonawcy w podejmowanych czynnościach oraz formy wynagradzania, ma decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia, jaką stawkę VAT należy zastosować. W przypadku, w którym uznamy, że mamy do czynienia z usługą złożoną, którą należy traktować jako całość, zastosowanie znajdzie stawka podstawowa, tj. obecnie 23%. W pozostałych przypadkach każda z usług winna być opodatkowana właściwą dla siebie stawką: 23% lub 8% (w przypadku świadczeń wskazanych w załączniku nr 3 do ustawy o VAT).

Źródło: Gazeta Samorządu i Administracji nr 12/2021

załącznik nr 3 do ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (j.t. Dz. U. z 2021 r. poz. 685; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1626)
objaśnienia podatkowe Ministra Finansów z 26 stycznia 2021 r. Opodatkowanie podatkiem od towarów i usług kontraktów drogowych typu utrzymaj standard oraz wywołaniowego (https://www.gov.pl/web/finanse/objasnienia-podatkowe-z-26-stycznia-2021-r-dotyczace-opodatkowania-vat-kontraktow-drogowych)