Planowanie finansowe w jednostkach samorządu terytorialnego powinno być wieloletnie, uwzględniające realizację zadań podstawowych z jednoczesnym wygospodarowaniem środków na spłatę rat kapitałowych i odsetek. Wyjątkiem od tej zasady jest zaciąganie zobowiązań na prefinansowanie wydatków, których koszty są w części pokrywane ze środków pomocowych.
Ograniczenia dla długu
Obowiązkowo do projektu uchwały budżetowej zarząd jednostki samorządu przedstawia m.in. prognozę długu jednostki samorządowej na koniec roku budżetowego i lata następne.
Łączna kwota długu na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60 proc. wykonanych dochodów ogółem jednostki w danym roku budżetowym Z tego względu zarząd zobowiązany jest przedstawiać m.in. prognozę długu regionalnej izbie obrachunkowej celem zaopiniowania oraz organowi stanowiącemu jednostki do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. W przypadku negatywnej opinii RIO o prognozie długu jednostka samorządowa musi dokonać zmiany uchwały budżetowej.
Nadmierne zadłużenie
W celu ograniczenia nadmiernego zadłużania się można stosować zabezpieczenia ilościowe lub jakościowe.
Zabezpieczenia ilościowe związane są z dopuszczalną wysokością zadłużenia. Łączna kwota wydatków na obsługę długu jednostki samorządu terytorialnego nie może przekroczyć 15 proc. planowanych na dany rok dochodów jej budżetu. Na kwotę tę składają się:
• przypadające do spłaty w danym roku budżetowym, wraz z należnymi w tym roku odsetkami, raty kredytów i pożyczek na finansowanie planowanego deficytu budżetu jednostki samorządu terytorialnego lub spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych oraz zaciągniętych pożyczek i kredytów;
• wykup wraz z należnymi odsetkami i dyskontem od papierów wartościowych emitowanych przez samorząd na finansowanie planowanego deficytu budżetu jednostki samorządu terytorialnego lub spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych oraz zaciągniętych pożyczek i kredytów;
• potencjalne spłaty kwot wynikające z udzielonych przez jednostkę poręczeń i gwarancji.
Należy zauważyć, że 15 proc. planowanych na dany rok budżetowy dochodów samorządu terytorialnego dotyczy wszystkich długów i zobowiązań z lat ubiegłych.
Ze spłaty zadłużenia uwzględnianego do limitu 15 proc. wyłączone są spłaty rat krótkoterminowych kredytów i pożyczek.
Ustawa o finansach publicznych nie ustala żadnych ograniczeń ilościowych dotyczących poziomu dopuszczalnej kwoty kredytów i pożyczek krótkoterminowych. Pułap taki może wyznaczyć tylko organ stanowiący samorządu terytorialnego.
Zabezpieczenia jakościowe budżetu dotyczą m.in. celów, na jakie samorząd terytorialny zaciąga zobowiązania, oraz warunków, jakie jednostka musi spełnić, by zaciągnąć kredyt lub pożyczkę.
Na przykład gmina może zaciągać wyłącznie takie zobowiązania, których koszty obsługi ponoszone są co najmniej raz w roku. Nie może natomiast zaciągać zobowiązań, których maksymalna wysokość nominalna, wyrażona w złotych, nie została określona w dniu transakcji. Maksymalna wysokość nominalna zaciągniętego zobowiązania musi zostać bezwzględnie określona w umowie.
Bez podania kwoty zobowiązania z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek lub emisji papierów wartościowych regionalna izba obrachunkowa nie wyda opinii o możliwości ich spłaty, a tym samym jednostka samorządowa narazi się na zarzut naruszenia dyscypliny finansów publicznych.
Na co kredyty
Przy pomocy kredytów i pożyczek powinny być finansowane przede wszystkim wydatki majątkowe, których efekty wykraczają poza bieżący rok budżetowy.
Należy pamiętać, aby kredyty i pożyczki nie były zaciągane na wydatki bieżące budżetu samorządu terytorialnego. Przy podejmowaniu decyzji o zaciąganiu zobowiązań organy danej jednostki samorządowej powinny zwrócić uwagę nie tylko na formalny poziom długu, ale również m.in. na:
• zadłużenie i kondycję finansową założonych przez siebie samorządowych osób prawnych, np. zakładów opieki zdrowotnej czy instytucji kultury, samorządowych jednostek organizacyjnych, które nie posiadają osobowości prawnej, tj. jednostek budżetowych i ich gospodarstw pomocniczych, zakładów budżetowych i funduszy celowych,
• zadłużenie i kondycję finansową związków komunalnych, których dana jednostka jest członkiem,
Trzeba zauważyć, że zadłużenie jednostek utworzonych lub nadzorowanych przez jednostki samorządu terytorialnego stanowi realne zagrożenie dla finansów samorządu. Na niej to bowiem ciąży bowiem obowiązek sfinansowania zobowiązań tych jednostek w przypadku ich likwidacji lub przekształcenia.
Ustawowe progi określają jedynie maksymalny poziom zadłużenia. Realne progi, wynikające z konkretnej sytuacji finansowej danej jednostki samorządu terytorialnego, są różne dla poszczególnych jednostek.
Aby wyliczyć maksymalne zadłużenie przy analizie możliwości spłaty kredytów i pożyczek, których stopień zadłużenia oscyluje w granicach bezpieczne- go poziomu, można posłużyć się wzorem na maksymalną absorpcję długu w planowanym okresie.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Możliwości zadłużenia się przez samorząd terytorialny
BARBARA KOŁODZIEJ
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 249, poz. 2104 ze zm.).