Coraz więcej podmiotów w sektorze publicznym i w sektorze prywatnym przygotowuje się do wdrożenia systemów dla sygnalistów. Przede wszystkim do przyjmowania zgłoszeń i prowadzenia działań następczych. Wpływają liczne zapytania ofertowe na szkolenia, pisanie regulaminów, procedur itd.
Co będzie największym wyzwaniem we wdrożeniu systemów dla sygnalistów?
Cztery największe wyzwania we wdrożeniach i utrzymaniach systemów dla sygnalistów:
- zachęcenie ludzi do składania zgłoszeń o nieprawidłowościach,
- przekonanie, że sygnalista to nie donosiciel,
- prowadzenie rzetelnych działań następczych, w tym wyjaśniających,
- ochrona sygnalistów.
Przed czym należy chronić sygnalistów? Kogo poza sygnalistami należy ochraniać?
Podstawowym zagrożeniem dla sygnalistów są działania odwetowe. I to przed nimi należy chronić osoby dokonujące zgłoszenia o nieprawidłowościach. Ale nie tylko. Osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia, osoby powiązane z osobami dokonującymi zgłoszenia, które mogą doświadczyć działań odwetowych oraz podmioty prawne, które stanowią własność osoby dokonującej zgłoszenia, dla których taka osoba pracuje lub które są w inny sposób z nią powiązane również należy chronić przed działaniami odwetowymi.
Na czym może polegać działanie odwetowe?
Dyrektywa o sygnalistach definiuje działania odwetowe jako bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie mające miejsce w kontekście związanym z pracą, które jest spowodowane zgłoszeniem wewnętrznym lub zewnętrznym lub ujawnieniem publicznym i które wyrządza lub może wyrządzić nieuzasadnioną szkodę dla osoby dokonującej zgłoszenia.
Zgodnie z Dyrektywą zabronione są wszelkie formy działań odwetowych, w tym groźby działań odwetowych i próby podejmowania działań odwetowych. W szczególności zabronione są działania odwetowe podejmowane w następujących formach:
- zawieszenia, przymusowego urlopu bezpłatnego, zwolnienia lub równoważnych środków;
- degradacji lub wstrzymania awansu;
- przekazania obowiązków, zmiany miejsca pracy, obniżenia wynagrodzenia, zmiany godzin pracy;
- wstrzymania szkoleń;
- negatywnej oceny wyników lub negatywnej opinii o pracy;
- nałożenia lub zastosowania jakiegokolwiek środka dyscyplinarnego, nagany lub innej kary, w tym finansowej;
- przymusu, zastraszania, mobbingu lub wykluczenia;
- dyskryminacji, niekorzystnego lub niesprawiedliwego traktowania;
- nieprzekształcenia umowy o pracę na czas określony w umowę o pracę na czas nieokreślony, w sytuacji gdy pracownik mógł mieć uzasadnione oczekiwania, że zostanie mu zaoferowane stałe zatrudnienie;
- nieprzedłużenia lub wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę na czas określony;
- szkody, w tym nadszarpnięcia reputacji danej osoby, zwłaszcza w mediach społecznościowych, lub strat finansowych, w tym strat gospodarczych i utraty dochodu;
- umieszczenia na czarnej liście na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego, co może skutkować tym, że dana osoba nie znajdzie w przyszłości zatrudnienia w danym sektorze lub danej branży;
- wcześniejszego rozwiązania lub wypowiedzenia umowy dotyczącej towarów lub umowy o świadczenie usług;
- odebrania licencji lub zezwolenia;
- skierowania na badania psychiatryczne lub lekarskie.
W projekcie ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, działania odwetowe zdefiniowano jako bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym i które narusza lub może naruszyć prawa zgłaszającego lub wyrządza lub może wyrządzić szkodę zgłaszającemu.
Za niekorzystne traktowanie, jeżeli praca ma być lub jest świadczona na podstawie stosunku pracy, uważa się w szczególności:
1) odmowę nawiązania stosunku pracy,
2) wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy,
3) niezawarcie umowy o pracę na czas określony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony, po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w sytuacji gdy pracownik miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa,
4) obniżenie wynagrodzenia za pracę,
5) wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu,
6) pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą,
7) przeniesienie pracownika na niższe stanowisko pracy,
8) zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych,
9) przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków pracowniczych,
10) niekorzystną zmianę miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy,
11) negatywną ocenę wyników pracy lub negatywną opinię o pracy,
12) nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze,
13) wstrzymanie udziału lub pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe,
14) nieuzasadnione skierowanie na badanie lekarskie, w tym badania psychiatryczne, o ile przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badanie,
15) działanie zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości zatrudnienia w danym sektorze lub branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego
– chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.
Za niekorzystne traktowanie, jeżeli praca jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku prawnego innego niż stosunek pracy uważa się w szczególności rozwiązanie, wypowiedzenie lub odmowę nawiązania stosunku prawnego, na podstawie którego jest lub ma być świadczona praca przez zgłaszającego, chyba że druga strona stosunku prawnego udowodni, że kierowała się obiektywnymi powodami. Wtedy to na niej będzie spoczywał ciężar udowodnienia, że nie dopuścił się działać odwetowych.
Powyższe wyliczenia przykładów działań odwetowych nie są katalogiem zamkniętym. Praktyka pokazuje, że powyższa lista nie wyczerpuje wszystkich możliwych rodzajów działań odwetowych.