Administracyjne kary pieniężne to niewątpliwie najbardziej dotkliwa sankcja administracyjna. Niemniej jednak przed długi czas nie funkcjonowały w polskim systemie prawnym normy regulujące zasady ich wymierzania. Dopiero nowelizacją z 7 kwietnia 2017 r., ustawodawca postanowił wprowadzić normy dotyczące administracyjnych kar pieniężnych jako Dział IVa do ustawy z 14 czerwca 1960 roku Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. 1960 Nr 30 poz. 168) (dalej: k.p.a.).
W znowelizowanych przepisach administracyjne kary pieniężne definiuje się jako określoną w ustawie sankcję o charakterze pieniężnym, nakładaną przez organ administracji publicznej, w drodze decyzji, w następstwie naruszenia prawa polegającego na niedopełnieniu obowiązku albo naruszeniu zakazu ciążącego na osobie fizycznej, osobie prawnej albo jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej.
Wytyczne dla organu administracji
Niewątpliwie jednak najistotniejszą zmianą k.p.a. dotyczącą administracyjnych kar pieniężnych jest wprowadzenie katalogu zasad, którymi powinien kierować się organ administracyjny wymierzając taką karę. Zgodnie z nowym brzmieniem k.p.a. powinien on wziąć pod uwagę:
- wagę i okoliczności naruszenia prawa, w szczególności potrzebę ochrony życia lub zdrowia, ochrony mienia w znacznych rozmiarach lub ochrony ważnego interesu publicznego lub wyjątkowo ważnego interesu strony oraz czas trwania tego naruszenia;
- częstotliwość niedopełniania w przeszłości obowiązku albo naruszania zakazu tego samego rodzaju co niedopełnienie obowiązku albo naruszenie zakazu, w następstwie którego ma być nałożona kara;
- uprzednie ukaranie za to samo zachowanie za przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe;
- stopień przyczynienia się strony, na którą jest nakładana administracyjna kara pieniężna, do powstania naruszenia prawa;
- działania podjęte przez stronę dobrowolnie w celu uniknięcia skutków naruszenia prawa;
- wysokość korzyści, którą strona osiągnęła, lub straty, której uniknęła;
- w przypadku osoby fizycznej – warunki osobiste strony, na którą administracyjna kara pieniężna jest nakładana.
Kiedy nie podlega się karze?
Warto wspomnieć, że jeśli do naruszenia prawa doszło w skutek działania siły wyższej, strona nie będzie podlegała karze. Co więcej, ustawodawca przewidział także sytuacje, w której organ może odstąpić od wykonania kary i poprzestać na pouczeniu. Może się tak zdarzyć, jeżeli:
- waga naruszenia prawa jest znikoma, a strona zaprzestała naruszania prawa lub
- za to samo zachowanie prawomocną decyzją na stronę została uprzednio nałożona administracyjna kara pieniężna przez inny uprawniony organ administracji publicznej lub strona została prawomocnie ukarana za wykroczenie lub wykroczenie skarbowe, lub prawomocnie skazana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe i uprzednia kara spełnia cele, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna.
Dodatkowo w niektórych przypadkach organ administracji może poprzestać na pouczeniu po przedstawieniu dowodów usunięcia naruszenia prawa lub też powiadomienia właściwych podmiotów o stwierdzonym naruszeniu prawa.
Przedawnienie
Zgodnie z nowym brzmieniem k.p.a. administracyjna kara pieniężna nie może zostać nałożona, jeżeli upłynęło pięć lat od dnia naruszenia prawa albo wystąpienia skutków naruszenia prawa. Ponadto, administracyjna kara pieniężna nie podlega egzekucji, jeżeli upłynęło pięć lat od dnia, w którym kara powinna być wykonana.
Niemniej jednak zasada ta nie będzie obowiązywać w przypadku, gdy przepisy odrębne przewidują inny termin, po upływie którego nie można wszcząć postępowania w sprawie nałożenia administracyjnej kary pieniężnej lub stwierdzenia naruszenia prawa, w następstwie którego może być nałożona administracyjna kara pieniężna.
Ulgi w wykonywaniu kary
Organ administracji publicznej, który nałożył administracyjną karę pieniężną, na wniosek strony, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem publicznym lub ważnym interesem strony, może udzielić ulg w wykonaniu administracyjnej kary pieniężnej przez:
- odroczenie terminu wykonania administracyjnej kary pieniężnej lub rozłożenie jej na raty;
- odroczenie terminu wykonania zaległej administracyjnej kary pieniężnej lub rozłożenie jej na raty;
- umorzenie administracyjnej kary pieniężnej w całości lub części;
- umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub części.
Co ważne, w przypadku umorzenia zaległej administracyjnej kary pieniężnej umorzeniu podlegają także odsetki za zwłokę w całości lub takiej części, w jakiej została umorzona zaległa administracyjna kara pieniężna.
Wyjątki od stosowania przepisów
Należy jednak zaznaczyć, że ustawodawca przewidział pewne wyjątki, w których nie obowiązują opisane wcześniej regulacje. Otóż przepisów działu o administracyjnych karach pieniężnych nie stosuje się w sytuacji uregulowania w przepisach odrębnych:
- przesłanek wymiaru administracyjnej kary pieniężnej,
- odstąpienia od nałożenia administracyjnej kary pieniężnej lub udzielenia pouczenia,
- terminów przedawnienia nakładania administracyjnej kary pieniężnej,
- terminów przedawnienia egzekucji administracyjnej kary pieniężnej,
- odsetek od zaległej administracyjnej kary pieniężnej,
- udzielania ulg w wykonaniu administracyjnej kary pieniężnej.
Ponadto nie obowiązują one w sprawach nakładania lub wymierzania przez organ administracji publicznej kar na podstawie przepisów o:
- postępowaniu w sprawach o wykroczenia,
- odpowiedzialności dyscyplinarnej i porządkowej,
- naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.