Ustawy ustrojowe jednostek samorządu terytorialnego wskazują w art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym [dalej: u.s.g.], radnego powiatowego w art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym [dalej: u.s.p.], radnego sejmiku wojewódzkiego w art. 23 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa [dalej: u.s.w.], że w związku z wykonywaniem mandatu radny korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.
Definicję funkcjonariusza publicznego znajduje się w art. 115 § 13 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny [dalej: kk]. Ustawodawca ww. pojęcie wyjaśnił poprzez enumeratywne wymienienie, kto jest funkcjonariuszem publicznym. Dla potrzeb niniejszego opracowania najistotniejszy jest art. 115 § 13 pkt 2 kk, w którym stwierdzono, że funkcjonariuszem publicznym jest m. in. poseł, senator i radny.
Konsekwencje uznania radnego za funkcjonariusza publicznego są dwojakiego rodzaju. Z jednej strony korzysta on z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych, a z drugiej ponosi odpowiedzialność prawną (karną i cywilną) na ustalonych dla tych funkcjonariuszy zasadach.
W pierwszej kolejności omówione zostaną przypadki w jakich radny korzysta z ochrony. Kodeks karny wskazuje następujące występki, w których radny jest przedmiotem ochrony:
1. Art. 222 § 1 kk - Kto narusza nietykalność cielesną funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Natomiast w tym przypadku trzeba mieć na uwadze § 2 cytowanego przepisu, zgodnie z którym jeżeli czyn określony w § 1 wywołało niewłaściwe zachowanie się funkcjonariusza lub osoby do pomocy mu przybranej, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Zobacz: Postępowanie administracyjne
2. Art. 223 § 1 kk - Kto, działając wspólnie i w porozumieniu z inną osobą lub używając broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego, dopuszcza się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Zgodnie z § 2 art. 223 kk, jeżeli w wyniku czynnej napaści nastąpił skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
3. Art. 224 § 1 kk - Kto przemocą lub groźbą bezprawną wywiera wpływ na czynności urzędowe organu administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Zgodnie z § 2 art. 224 kk, tej samej karze podlega, kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia funkcjonariusza publicznego albo osoby do pomocy mu przybranej do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej. Natomiast w myśl § 3 przedmiotowego art., jeśli następstwem czynu określonego w § 2 jest ciężki uszczerbek na zdrowiu określony w art. 156 § 1 lub średni i lekki uszczerbek na zdrowiu określony w art. 157 § 1, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
4. Art. 226 § 1 kk - Kto znieważa funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. W przypadku tego przestępstwa odpowiednio stosuje się 222 § 2 kk, co oznacza, że jeśli czyn określony w § 1 wywołało niewłaściwe zachowanie się funkcjonariusza lub osoby do pomocy mu przybranej, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Polecamy: Jak wypowiadać umowy o pracę. Procedura i wzory dokumentów
Wyżej wymienione przestępstwa (naruszenie nietykalności cielesnej, czynna napaść, zmuszanie do powzięcia lub zaniechania czynności urzędowej, zniewaga) należą do grupy przestępstw kwalifikowanych, co oznacza, że sprawca przestępstwa dokonanego w odniesieniu do radnego będzie podlegać surowszej odpowiedzialności karnej. Pamiętać należy również o tym, że ochrona prawna radnego jako funkcjonariusza publicznego przysługuje w związku z wykonywaniem mandatu. Taki stan rzeczy oznacza, że zakres omawianej ochrony jest ograniczony i nie rozciąga się na każdą sferę aktywności radnego. Natomiast to, czy przestępstwo zostało popełnione w związku z wykonywaniem mandatu radnego, podlegać będzie każdorazowo indywidualnej ocenie przez właściwe organy ścigania. Aczkolwiek trzeba mieć na uwadze również dyspozycję art. 231a kk, w myśl której z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych funkcjonariusz publiczny korzysta również wtedy, jeżeli bezprawny zamach na jego osobę został podjęty z powodu wykonywanego przez niego zawodu lub zajmowanego stanowiska. Jest to rozszerzenie ochrony funkcjonariuszy publicznych na sytuacje, kiedy zamach na nich nie miał miejsca podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych (np. na urlopie, bez związku z konkretnymi czynnościami lub sprawą), lecz motywacją dla zamachu był wykonywany przez funkcjonariusza zawód lub zajmowane stanowisko (mandat radnego).
Ponadto trzeba również wyjaśnić, kim jest osoba przybrana do pomocy, o której wspomina się w przedmiotowych przepisach kk. Nie istnieje ustawowa definicja takiej osoby, ale w oparciu o orzecznictwo można podjąć próbę jej zdefiniowania. W myśl wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 maja 2007 r. (sygn. akt II AKa 142/07) za osobę przybraną funkcjonariuszowi publicznemu należy uważać zarówno osobę, którą funkcjonariusz sam sobie wybierze, której pomoc przyjmie, jak i osobę, która zostanie mu wskazana do pomocy przez przełożonego bądź zainteresowaną jego działaniem instytucję czy organizację. W pojęciu "osoby przybranej do pomocy" mieści się nawet osoba samorzutnie pomagająca funkcjonariuszowi publicznemu, w wykonaniu jego obowiązków służbowych.
Natomiast kwestia odpowiedzialności prawnej radnego kształtuje się następująco (cytaty w nawiasach dotyczą podstawowej formy przestępstw, istnieją również inne formy tych występków, wpływające na zaostrzenie lub złagodzenie kar):
1. Art. 228 kk - łapownictwo bierne, zwane również korupcją bierną lub sprzedajnością („Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”)
2. Art. 229 kk - łapownictwo czynne, zwane również korupcją czynną lub przekupstwem („Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”)
3. Art. 230 kk - bierna płatna protekcja („Kto, powołując się na wpływy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi albo wywołując przekonanie innej osoby lub utwierdzając ją w przekonaniu o istnieniu takich wpływów, podejmuje się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”)
4. Art. 230a kk – czynna płatna protekcja („Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za pośrednictwo w załatwieniu sprawy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, polegające na bezprawnym wywarciu wpływu na decyzję, działanie lub zaniechanie osoby pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”)
5. Art. 231 kk - nadużycie służbowe i niedopełnienie obowiązków („Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Wyjaśniając zagadnienia związane z powyższymi przestępstwami należy stwierdzić, że dla zaistnienia łapownictwa i płatnej protekcji nie jest istotne czy radny będzie wręczał łapówkę czy też będzie jej odbiorcą. Forma czynna lub bierna w tym przypadku jest karana tak samo. Na uwadze mieć również należy zapis art. 115 § 4 kk, zgodnie z którym korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego.
Maciej Tymoszczuk
Dr Krystian Ziemski & Partners Kancelaria Prawna spółka komandytowa w Poznaniu
www.ziemski.com.pl
Artykuł pochodzi z Portalu: www.prawodlasamorzadu.pl