Borys Budka
radca prawny, radny Rady Miejskiej w Zabrzu i asystent w Katedrze Prawa Akademii Ekonomicznej w Katowicach
Jednostki samorządu terytorialnego - gminy, powiaty i województwa - zostały wyposażone w osobowość prawną, a więc, zgodnie z art. 38 kodeksu cywilnego, w stosunkach cywilnoprawnych działać będą przez swoje organy określone w innych ustawach. W przypadku gminy przepisy te zostały zawarte w ustawie o samorządzie gminnym, która to w art. 31 kompetencje do reprezentowania gminy powierzyła jej organowi wykonawczemu - wójtowi (burmistrzowi albo prezydentowi miasta). Powyższe rozwiązanie będzie miało zastosowanie również do reprezentowania gminy przed sądem, jednakże trudno sobie wyobrazić, żeby w imieniu gminy występował osobiście wójt (burmistrz, prezydent). Dlatego też najczęściej gminę reprezentuje fachowy pełnomocnik - radca prawny lub adwokat. Nie jest wykluczone, aby gminę w procesie cywilnym, zgodnie z art. 87 par. 2 kodeksu postępowania cywilnego, reprezentował jej pracownik. W obu wskazanych przypadkach pełnomocnik powinien legitymować się pełnomocnictwem udzielonym przez wójta, które składa przy pierwszej czynności procesowej.
Dodatkowo w zakresie zarządu mieniem oświadczenia woli w imieniu gminy może, prócz wójta, składać na podstawie udzielonego upoważnienia, jego zastępca samodzielnie lub wspólnie z inną upoważnioną osobą. Wydaje się, iż w takim przypadku osoby te mogą udzielić również pełnomocnictwa procesowego, ale jedynie w zakresie posiadanego upoważnienia. Podkreślenia wymaga, iż zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego (uchwała z 3 października 2003 r., III CZP 63/03), użytego przez ustawodawcę sformułowania - upoważnienie - nie należy utożsamiać z pojęciem pełnomocnictwa określonym w kodeksie cywilnym.
Jeśli chodzi o reprezentację przed sądem gminnej jednostki organizacyjnej, to należy rozpatrzyć dwa przypadki. W pierwszym, gdy jednostka ta nie posiada osobowości prawnej, stroną w procesie jest zawsze gmina. Nie stoi to na przeszkodzie, aby w takim przypadku gminę reprezentował kierownik tej jednostki, jednakże winien on legitymować się ważnym pełnomocnictwem udzielonym przez wójta. Może on wówczas udzielić dalszego pełnomocnictwa na zasadach ogólnych, pracownikowi albo pełnomocnikowi fachowemu. Druga sytuacja dotyczy gminnych osób prawnych, które w praktyce najczęściej są spółkami kapitałowymi. W tym przypadku są one podmiotami odrębnymi od gminy, działającymi poprzez swoje ustawowe organy, na zasadach określonych w kodeksie spółek handlowych oraz umowie czy statucie spółki. Organem uprawnionym do reprezentowania gminnej spółki przed sądem będą więc członkowie zarządu, prokurenci albo ustanowieni przez zarząd pełnomocnicy. W dwóch pierwszych przypadkach osoby takie powinny figurować we właściwej rubryce Krajowego Rejestru Sądowego, a w przypadku pełnomocnika winien on posiadać pełnomocnictwo udzielone przez osoby uprawnione do składania woli w imieniu spółki. Co do zasady nie jest więc możliwe reprezentowanie w procesie gminnej osoby prawnej, będącej spółką kapitałową, bezpośrednio przez wójta albo przez wskazanego przez niego pełnomocnika. Wyjątkiem będą sytuacje enumeratywnie wymienione w kodeksie spółek handlowych, a dotyczące reprezentowania spółki w sporze z członkiem zarządu, w sprawach uchylenia lub unieważnienia uchwał zgromadzenia wspólników albo akcjonariuszy oraz ewentualnych procesów z tytułu wyrządzenia spółce szkody przez członków organów. W takich przypadkach pełnomocników ustanawiać będzie uchwała wspólników czy akcjonariuszy.
ŁS
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 38 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
• Art. 31 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).
• Art. 87 par. 2 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 ze zm.).