Założenia projektu ustawy repatriacyjnej
Głównym dążeniem twórców ustawy repatriacyjnej jest zapewnienie szybkiego i efektywnego powrotu do Polski osób polskiego pochodzenia, które w wyniku represji ze strony władz radzieckich zostały zesłane poza wschodnie kresy II RP. Pełna nazwa przedmiotowego aktu prawnego brzmi: ustawa o powrocie do Rzeczypospolitej Polskiej osób pochodzenia polskiego deportowanych i zesłanych przez władze Związku Socjalistycznego Republik Radzieckich. Powyższy projekt ma wyeliminować z polskiego porządku prawnego ustawę z dnia 09 listopada 2000r. o repatriacji (t. j. Dz. U. z 2004r. nr 53 poz. 532).
Nowy akt ustawodawczy ma zapewnić:
• Przyspieszenie procedury repatriacyjnej;
• Utworzenie odrębnego, wybieranego przez Prezesa Rady Ministrów, organu wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego, Radę do Spraw Repatriacji zajmującą się wyłącznie kontrolowaniem przebiegu repatriacji;
• Zwiększenie dotacji z budżetu państwa dla gmin, które będą zaangażowane w procedurę repatriacyjną;
• Zwiększenie świadczeń dla repatriantów i ich rodzin analogicznie do art. 92 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej;
• Zwiększenie powierzchni użytkowej lokali mieszkalnych dla osób powracających do ojczyzny;
• Zwiększenie pomocy finansowej na remont lokalu mieszkalnego dla osób powracających do ojczyzny.
Czytaj także: Zasada trwałości decyzji administracyjnej>>
Kto może być repatriantem?
Osoba, która pragnie być repatriantem w rozumieniu projektowanej ustawy powinna spełnić kilka warunków. Po pierwsze musi wykazać swoje polskie pochodzenie, po drugie zadeklarować zamiar osiedlenia się na terytorium RP, po trzecie być ofiarą zesłania lub deportacji dokonanej przez władze ZSRR w ramach stalinowskich represji albo potomkiem takiej osoby.
Istnieją dwa podstawowe środki prawne zezwalające na repatriacje:
● wiza repatriacyjna;
● decyzja uznająca za repatrianta.
Zgodnie z art. 1 ust. 2 projektu, repatriantem jest osoba polskiego pochodzenia, która przybyła do Rzeczypospolite Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stałe. W pierwszej kolejności należy wskazać, iż repatriantem może być osoba mająca polskie pochodzenie. Natomiast zgodnie z art. 5 ust. 1 projektu za osobę polskiego pochodzenia, w rozumieniu mniejszej ustawy, uznaje się osobę, której co najmniej jeden z rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej.
W ust. 2 art. 5 za osobę polskiego pochodzenia uznaje się również osobę deklarującą narodowość polską, która posiadała w przeszłości obywatelstwo polskie lub co najmniej jedno z rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków posiadało obywatelstwo polskie. Warunek określony w ust. 1 uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej jedno z rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków wnioskodawcy potwierdziło swoją przynależność do Narodu Polskiego przez, w szczególności, pielęgnowanie polskich tradycji i zwyczajów.
W mojej opinii taka propozycja art. 5 definiująca pochodzenie polskie jest bardziej płynna, dająca większe pole do interpretacji od redakcji art. 5 w ustawie z dnia 09 listopada 2000 r. o repatriacji. Nie jest jasne czy wyżej zacytowane przesłanki należy interpretować łącznie czy rozłącznie. Możliwe, iż chodziło o zapewnienie maksymalnej elastyczności zapisów prawnych.
Repatrianci to osoby, które zostały wywiezione z ziem polskich w wyniku represji stalinowskich. Zgodnie z art. 9 ust. 1 projektowanej ustawy wiza krajowa lub wiza Schengen w celu repatriacji może być wydana osobie polskiego pochodzenia, która sama, bądź jej wstępni byli zesłani lub deportowani przez władze ZSRR w ramach stalinowskich represji. Nawiasem mówiąc, cytowany art. 9 jest rozbieżny z art. 1 ust. 2 projektu w zakresie przyznawanej wizy repatriacyjnej celem osiedlenia się w Polsce. Organ administracyjny stosujący przedmiotowe zapisy będzie miał problem jaką wizę wydać repatriantowi, czy wizę krajową, czy też wizę Schengen.
Osoba spełniająca powyższe warunki może złożyć w konsulacie polskim wniosek o wydanie wizy w celu repatriacji. Następnie w dniu przekroczenia granicy państwa polskiego na podstawie wizy repatriacyjnej z mocy prawa nabywa obywatelstwo polskie.
Inną drogą uzyskania statusu repatrianta na terytorium RP jest wszczęcie postępowania o uznanie za repatrianta. Za repatrianta może być uznana osoba, która spełnia łącznie następujące warunki:
● jest polskiego pochodzenia;
● jej wstępni byli zesłani lub deportowani przez władze ZSRR w ramach stalinowskich represji;
● przebywała na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, udzielonego w związku z pobieraniem nauki w szkole wyższej na podstawie przepisów o podejmowaniu i odbywaniu studiów przez osoby nie będące obywatelami polskimi;
● złoży wniosek do wojewody w terminie 12 miesięcy od ukończenia szkoły wyższej.
Za repatrianta może być uznana osoba nie polskiego pochodzenia będąca małżonkiem repatrianta przybyłego do polski po 1991 r., która spełnia łącznie następujące warunki:
● związek małżeński został zawarty przed uzyskaniem przez małżonka wizy wydanej w celu repatriacji,
● złoży wniosek do wojewody w terminie 12 miesięcy od wejścia w życie niniejszej ustawy.
Organem właściwym do wydania decyzji o uznaniu za repatrianta jest wojewoda. Osoba nabywa obywatelstwo polskie z dniem, w którym decyzja o uznaniu za repatrianta stała się ostateczna.
Czytaj także: Uprawnienia i kompetencje wojewodów>>
Udokumentowanie pochodzenia polskiego
Zgodnie z zapisem art. 6 projektowanej ustawy, dowodami potwierdzającymi polskie pochodzenie mogą być dokumenty wydane przez polskie władze państwowe lub kościelne, a także przez władze byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, dotyczące wnioskodawcy lub jego rodziców, dziadków lub pradziadków, a w szczególności:
1) polskie dokumenty tożsamości;
2) akty stanu cywilnego lub ich odpisy albo metryki chrztu poświadczające związek z polskością;
3) dokumenty potwierdzające odbycie służby wojskowej w Wojsku Polskim, zawierające wpis informujący o narodowości polskiej;
4) dokumenty potwierdzające fakt deportacji lub uwięzienia, zawierające wpis informujący o narodowości polskiej;
5) dokumenty tożsamości lub inne dokumenty urzędowe, zawierające wpis informujący o narodowości polskiej;
6) dokumenty o rehabilitacji osoby deportowanej, zawierające wpis informujący o narodowości polskiej;
7) dokumenty potwierdzające prześladowanie osoby ze względu na jej polskie pochodzenie.
Katalog dokumentów mogących potwierdzać polskie pochodzenie jest rozbudowany, zarówno w ustawie o repatriacji jaki i w projektowanej ustawie. Jednakże weryfikacja autentyczności przedmiotowych dokumentów jest utrudniona, gdyż w wielu przypadkach do akt sprawy repatrianta są dołączane wtóropisy aktów stanu cywilnego. Warto zastanowić się nad efektywną procedurą pozwalającą na wyjaśnienie w sposób szybki i rzetelny czy konkretny dokument odzwierciedla stan faktyczny w nim wskazany. Inaczej tzw. fikcyjność pochodzenia polskiego będzie wszechobecna.
Polska jest demokratycznym państwem prawa urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Jednym z obowiązków moralnych i etycznych państwa polskiego jest umożliwianie osobom polskiego pochodzenia powrotu do ojczyzny. Czy realizację powyższego szlachetnego zadania zapewni powyższy projekt ustawy trudno ocenić. Może warto znowelizować dotychczasową ustawę o repatriacji poprzez dostosowanie jej do nowych warunków w jakich znajduje się Polska będąca krajem członkowskim Unii Europejskiej oraz częścią Strefy Schengen. Omawiany akt prawny na pewno wywołał już jeden pozytywny skutek tj. publiczną debatę na ten temat.
Tomasz Bruder
Dyrektor Wydziału Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców
Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu
samorzad.infor.pl