Zasady przyznawania diet radnym wszystkich rodzajów jednostek samorządu terytorialnego są podobne. Dlatego tekst odnosi się jedynie do podstawowego ogniwa, czyli gminy, i uwzględnia różnice przewidziane w ustawach kształtujących ustrój powiatu i województwa.
Polecamy: INFORRB Platforma Rachunkowości Budżetowej i Prawa Pracy
Za podróż osobna wypłata
Przepis art. 25 ust. 4 ustawy o samorządzie gminnym stanowi, że „na zasadach ustalonych przez radę gminy radnemu przysługują diety oraz zwrot kosztów podróży służbowych”. Z brzmienia cytowanego przepisu wynika, że radni mają ustawowo zagwarantowane prawo zarówno do diety, jak i do zwrotu kosztów podróży służbowych. Rada jednostki samorządu terytorialnego jest obowiązana ustalić zasady, na jakich świadczenia te będą wypłacane, przy czym nie może zupełnie pozbawić radnych tych świadczeń. Jak podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 5 października 1999 r. (sygn. akt I SA/Łd 812/99, opubl. OwSS 2000/1/26), „nie zasługuje na aprobatę pogląd, z którego wynikałoby przyjęcie, że w skład diety radnego wchodzą również kwoty stanowiące zwrot kosztów podróży służbowych”. Podobnie wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 8 września 2003 r. (sygn. akt II SA/Kr 1413/03), stwierdzając, że „nieważny jest zapis uchwały, w którym mowa o diecie zryczałtowanej jako rekompensacie diet i zwrotu kosztów podróży radnych. Ustawa o samorządzie gminnym nie upoważnia do takiego sposobu obliczania diet łącznie ze zwrotem kosztów podróży. Oczywiste jest, że kwot kosztów podróży służbowych nie można włączyć do kwot diet, a tym bardziej do jakiejś zryczałtowanej ogólnej kwoty, obejmującej obie wartości”.
Ile można dostać za miesiąc
Przepis art. 25 ust. 6 ustawy o samorządzie gminnym stanowi, że „wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie półtorakrotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw”. Zarówno art. 18 ust. 1 pkt 2a ustawy budżetowej z 17 lutego 2006 r., jak i art. 15 ust. 1 pkt 2a ustawy budżetowej z 25 stycznia 2007 r. przyjmują kwotę 1726,74 zł jako bazową dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Ewentualna zmiana kwoty bazowej w kolejnej ustawie budżetowej spowoduje możliwość zmiany maksymalnej diety przysługującej radnym. Przepis art. 25 ust. 7 ustawy o samorządzie gminnym oraz art. 21 ust. 5a ustawy o samorządzie powiatowym stanowią delegacje dla Rady Ministrów do wydania rozporządzeń w sprawie maksymalnej kwoty diet przysługujących radnym w ciągu miesiąca, z uwzględnieniem liczby mieszkańców gminy lub powiatu.
Radnym gminy przysługują w ciągu miesiąca diety w wysokości do:
l 100 proc. maksymalnej wysokości diety w gminach powyżej 100 tys. mieszkańców, czyli obecnie 2590,11 zł,
l 75 proc. maksymalnej wysokości diety w gminach od 15 tys. do 100 tys. mieszkańców, czyli obecnie 1942,58 zł,
l 50 proc. maksymalnej wysokości diety w gminach poniżej 15 tys. mieszkańców, czyli obecnie 1295,05 zł.
Radnym powiatu przysługują w ciągu miesiąca diety w wysokości do:
l 100 proc. maksymalnej wysokości diety w powiatach powyżej 120 tys. mieszkańców, czyli obecnie 2590,11 zł,
l 85 proc. maksymalnej wysokości diety w powiatach od 60 tys. do 120 tys. mieszkańców, czyli obecnie 2201,59 zł,
l 70 proc. maksymalnej wysokości diety w powiatach poniżej 60 tys. mieszkańców, czyli obecnie 1813,07 zł.
Analogicznej podstawy prawnej do wydania przez Radę Ministrów rozporządzenia, które ograniczałoby wysokość maksymalnych diet wypłacanych radnym sejmików województw, nie zawiera ustawa o samorządzie województwa. Jej art. 24 ust. 6 stanowi jedynie, że sejmik województwa przy ustalaniu wysokości diet radnych bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego. Oznacza to, że radnym wszystkich sejmików województw, bez względu na to, ilu mieszkańców liczy województwo, może być przyznana dieta maksymalna, w wysokości określonej na podstawie art. 24 ust. 5 ustawy. Różnica w wysokości diet radnych sejmików poszczególnych województw wynika z funkcji pełnionych przez radnych sejmiku.
Przepisy w sprawie diet są zgodne z konstytucją
Wysokość diet radnych gminy była przedmiotem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 15 kwietnia 2002 r. (sygn. akt K 23/01, opubl. OTK-A 2002/2/19). Trybunał stwierdził, że „art. 25 ust. 6 i 7 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym oraz wydane na podstawie art. 25 ust. 7 wymienionej ustawy rozporządzenie Rady Ministrów z 26 lipca 2000 r. w sprawie maksymalnej wysokości diet przysługujących radnemu gminy są zgodne z art. 16 ust. 2, art. 32 i art. 165 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 6 ust. 2 i art. 7 ust. 1 Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego”.
Jak można różnicować
Przy ustalaniu wysokości diet, zgodnie z brzmieniem art. 25 ust. 8 ustawy o samorządzie gminnym, rady powinny brać pod uwagę funkcje pełnione przez radnego. Oznacza to, że możliwe jest zróżnicowanie wysokości diet w zależności od funkcji pełnionych przez radnego nie tylko w samej radzie, lecz także w jej komisjach. Jednak przyznawanie diet, np. za udział w spotkaniach lub szkoleniach organizowanych przez przewodniczącego rady, byłoby nadużyciem tego przepisu - nie jest to bowiem ani podstawowy obowiązek radnego, ani wykonywanie przez niego jakiejś funkcji (uchwała RIO z 2 sierpnia 1999 r., XXXIII/27/99, opubl. OSS z 1999 r. nr 4, poz. 132).
Kiedy możliwy jest ryczałt
Kontrowersje wywołuje możliwość ustalania wysokości diety w formie ryczałtu. W uchwale 7 sędziów NSA w Warszawie z 19 czerwca 2000 r. (sygn. akt OPS 10/00, opubl. ONSA 2001/1/6) sąd stwierdził, że forma ryczałtu jest dopuszczalna zarówno w przypadku diet radnych, jak i zwrotu kosztów podróży. Sąd stwierdził w uzasadnieniu, że „słowo ryczałt, zgodnie z jego językowym znaczeniem, to suma globalna przeznaczona na określone wydatki, bez podziału na szczegółowe pozycje (Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1996, s. 820). Taka forma świadczenia nie jest sprzeczna z ustawą (...)”. Również w wyroku z 17 grudnia 1999 r. (sygn. akt III SA 1580/99, opubl. OwSS 2000/3/86) sąd stwierdził, że „ryczałtowe rozliczenie diet i kosztów podróży mieści się niewątpliwie w pojęciu zasady jego ustalania”.
Przyjmując, że dopuszczalne jest ryczałtowe określanie przez radę wysokości diet radnych, zasadą powinno być przyjęcie zasad określających potrącanie diet w przypadkach nieobecności na posiedzeniach rady lub komisji.
Leszek Trepka
PODSTAWA PRAWNA:
l Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.)
l Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1592 z późn. zm.)
l Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1590 z późn. zm.)
l Rozporządzenie Rady Ministrów z 26 lipca 2000 r. w sprawie maksymalnych wysokości diet przysługujących radnemu gminy (Dz.U. nr 61, poz. 710 z późn. zm.)
l Rozporządzenie Rady Ministrów z 26 lipca 2000 r. w sprawie maksymalnych wysokości diet przysługujących radnemu powiatu (Dz.U. nr 61, poz. 709 z późn. zm.)