Działalność sołectwa – praca, czy jedynie funkcja społeczna?
Jednym z podstawowych zadań gminy w świetle art. 7 pkt 17 ustawy o samorządzie gminnym, jest tworzenie warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej.
Czym są te jednostki pomocnicze? Są to „organy”, z których gminy korzystają, by być bliżej lokalnej społeczności. Słowo „organ” znalazło się w cudzysłowie, gdyż w istocie jednostki pomocnicze (dzielnice i sołectwa) nie są żadnymi, odrębnymi podmiotami. Nie są to też odrębne jednostki samorządu terytorialnego, a lepiej pasowałby do nich, w dużym uproszczeniu, termin „oddział terenowy gminy”. Z uwagi na ich popularność (występują praktycznie w każdej gminie), dzisiejszy wpis poświęcimy sołectwom. Kancelaria Skibiński wielokrotnie, w ramach swojej działalności w zakresie obsługi jednostek samorządu terytorialnego, miała do czynienia z działalnością sołtysów i sołectw, oraz była współorganizatorem szkoleń (wraz z Audit Consulting Municipal) dotyczących funduszu sołeckiego.
Gospodarka finansowa
Zgodnie z art. 51 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym, statut gminy określa uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej jedynie w ramach budżetu gminy. Jednostki pomocnicze nie mogą zatem posiadać własnych rachunków bankowych, lecz prowadzą gospodarkę finansową jedynie w ramach planu wydatków budżetu gminy. Jednostki pomocnicze zarządzają i korzystają z mienia komunalnego oraz rozporządzają dochodami z tego źródła w zakresie określonym w statucie. Statut ustala również zakres czynności dokonywanych samodzielnie przez jednostkę pomocniczą w zakresie przysługującego jej mienia. Za sam zarząd mieniem przekazanym jednostce pomocniczej również odpowiada sołtys.
Zobacz również: Finansowanie imprez kulturalnych ze środków funduszu sołeckiego
Organy
Przepis artykułu 36 ustawy o samorządzie gminnym stanowi iż organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie wiejskie, a wykonawczym – sołtys; działalność sołtysa wspomaga rada sołecka. Sołtys oraz członkowie rady sołeckiej wybierani są w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandydatów, przez stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania. Zadania sołtysów oprócz zadań związanych z reprezentacją sołectwa na zewnątrz i tworzeniem warunków do rozwoju społeczności lokalnej jednostki pomocniczej określają szczegółowo statuty jednostek pomocniczych.
Sołtys stoi na czele sołectwa jako organ wykonawczy jednostki pomocniczej. W wielu przypadkach pełni on również funkcję inkasenta podatków i opłat lokalnych. Niezależnie od powyższego zauważyć należy, że podobnie jak ma to miejsce w przypadku wójta, sołtys pełni swoją funkcję kadencyjnie. Pochodzi z wyborów powszechnych i równych i wybierany jest w głosowaniu tajnym.
Fundusz sołecki
Dodatkowe zadania sołtysa wynikają z szeregu ustaw szczególnych, jak chociażby ustawa o funduszu sołeckim, w świetle której to sołtys otrzymuje informację od wójta o kwocie środków przypadających na sołectwo w kolejnym roku budżetowym. Wniosek uchwalany przez zebranie wiejskie jak i jego zmiany w zakresie zadań realizowanych w ciągu roku budżetowego mogą być uchwalane miedzy innymi z inicjatywy sołtysa. Sołtys przekazuje wójtowi wniosek uchwalony przez zebranie wiejskie a w przypadku jego odrzucenia w terminie 7 dni może podtrzymać wniosek. O ile wniosek uchwalony w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy był formalnie poprawnie uchwalony, a nie zawierał jedynie zadań (przedsięwzięć) wraz z ich oszacowaniem i uzasadnieniem, sołtys może inicjować ponowne zwołanie zebrania wiejskiego celem jego ponownego uchwalenia.
Niezależnie od powyższego sołtys może być odpowiedzialny za mienie w tym środki trwałe przekazane do używania albo w inną formę władania do jednostki pomocniczej.
Pamiętajmy, że fundusz sołęcki jest swego rodzaju budżetem obywatelskim. Wnioskowane środki, które zostaną potem jako fundusz sołecki uchwalone, są przeznaczone do wyłącznej dyspozycji sołectwom, które mogą dokonywać m.in. drobnych inwestycji, finansować imprezy lokalny, czy też wykorzystywać środki do zarządzanie i utrzymywania wspólnego mienia (dobrym przykładem są częste zakupy nardzędzi i sprzętu koniecznego do utrzymywania lokalnych obiektów użyteczności publicznej, jak choćby boiska).
Ustawa z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim (j.t. Dz. U. z 2014, poz. 301) w przeciwieństwie do uregulowań „starej” ustawy o funduszu sołeckim z 2009 roku zakłada możliwość dokonywania zmian w ramach realizacji funduszu sołeckiego w trakcie roku budżetowego. Następować to może jednak nie na podstawie projektu budżetu przedstawionego radzie do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy, lecz dopiero po jego formalnym uchwaleniu przez organ stanowiący w nieprzekraczalnym terminie do dnia 31 stycznia roku budżetowego.
Dopiero tak uchwalony budżet stanowi podstawę do zmiany zapisanych w uchwale zebrania wiejskiego przedsięwzięć (zadań), która dokonywana być może w okresie roku budżetowego jednak nie dłużej niż do 31 października roku budżetowego. Zmiana dokonywana w ramach ponownie uchwalonej uchwały zebrania wiejskiego może zatem zarówno dokonywać zmian w zakresie rzeczowym realizowanych przedsięwzięć, jak i w ich ilościowym czy rodzajowym zakresie. Możliwa jest również rezygnacja z niektórych zadań pierwotnie ujętych we wniosku sołectwa lub dołożenie nowych. Możliwa jest również zmiana ich zakresu czy też priorytetów jakie stawia sobie sołectwo. Co ważne dokonywanych zmian może być nawet kilka czy też nawet kilkanaście w ciągu roku, ale pamiętajmy, że wszystkie one wymagają przeprowadzenia pełnej procedury ich uchwalenia i przekazania przez sołtysów danych sołectw, podobnie jak ma to miejsce w przypadku wniosku pierwotnie uchwalonego.
Zobacz również: Sołectwo wśród zainteresowań miast
Ważne jest aby pamiętać że ustawa o funduszu sołeckim nie przewiduje w tym zakresie żadnego „trybu uproszczonego” dla zmiany uchwalonych pierwotnie we wniosku zadań. Zmieniony wniosek może być również odrzucony, jak też podtrzymany. Włączenie zmienionego wniosku do uchwały budżetowej następuje poprzez zmianę planu wydatków budżetu gminy, co wymagać może odpowiednich przesunięć w ramach działów lub rozdziałów klasyfikacji budżetowej, oraz pomiędzy paragrafami wydatków. Ważne jest aby pamiętać, że zmiana zadań sołeckich dokonana po 31 października roku budżetowego jest nieważna z mocy prawa!
Wnioski
Nie należy sądzić, że funkcja sołtysa to tylko funkcja reprezentacyjna bowiem niejednokrotnie wiąże się ona z koniecznością realizacji zadań publicznych, a o stopniu skomplikowania tej funkcji świadczy przyznanie sołtysom statutu ochrony przewidzianego dla funkcjonariuszy publicznych. Nie tylko wykonują bowiem w terenie zadania gminne (inkaso, obwieszczenia, doręczenia), ale wielokrotnie są reprezentantami społeczności lokalnej (i to nie będąc jednocześnie radnymi, choć i takie przypadki się zdarzają) i czynnie uczestniczą w sesjach rad, spotykając się z somorządowcami. To oni z jednej strony współorganizują to najprostsze (a jednocześnie najbliższe mieszkańcom) obcowanie ze sferą publiczną, a przy tym ich ustami przekazywane są często wnioski i petycje.
A.S.
Polecamy serwis: Organizacja