Państwa i instytucje wspólnotowe reprezentuje pełnomocnik, pozostałe strony muszą być reprezentowane przez prawników upoważnionych do występowania przez sądami krajowymi1. W postępowaniu przed Trybunałem Sprawiedliwości i Sądem I Instancji strony nie mogą występować samodzielnie. Państwa członkowskie reprezentowane są przez swoich wysokich funkcjonariuszy. W imieniu instytucji Unii - Rady Unii i Komisji Europejskiej - występują wysocy urzędnicy, będący pracownikami ich służb prawnych. Mogą im towarzyszyć adwokaci lub pracownicy dyrekcji branżowych. Osoby prawne i fizyczne obowiązkowo muszą być reprezentowane przez adwokatów. Dopuszczalne jest również występowanie w roli adwokata osoby fizycznej. Chodzi tutaj przede wszystkim o profesorów prawa, ekspertów w dziedzinie stanowiącej przedmiot sprawy2.
W Statucie Trybunału3 zastosowano kryterium podmiotowe, odróżniające pełnomocników państw lub instytucji wspólnotowych4 oraz pełnomocników osób fizycznych lub prawnych. Warto zwrócić uwagę na to, że nauczyciele uniwersyteccy, będący obywatelami danego państwa, mogą również stać się pełnomocnikami stron, jeśli posiadają veniam legendi, czyli prawo prowadzenia wykładów. W Polsce prawo takie posiadają doktorzy habilitowani. Nie muszą oni posiadać wykształcenia prawniczego5.
Wszystkie strony postępowania przed ETS powinny posiadać adres (fikcyjną rezydencję) w siedzibie Trybunału, w celu łatwego komunikowania się. W praktyce kilka luksemburskich kancelarii adwokackich osiąga wysokie zyski, służąc wszystkim stronom procesowym za skrzynkę pocztową. Możliwe jest jednak zaproponowanie łączności telefaksowej lub za pomocą e-maili6.
Zgodnie z art. 38 ust. 3 regulaminu proceduralnego Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości prawnik działający w imieniu strony jest zobowiązany złożyć w kancelarii poświadczenie, że jest uprawniony do występowania przed sądem państwa członkowskiego lub innego państwa, które jest stroną porozumienia EOG7.
Pełnomocnicy, doradcy i prawnicy występujący przed ETS (podobnie przed Sądem I Instancji) lub innym organem, do którego Trybunał zwrócił się w ramach pomocy sądowej, korzystają z immunitetu obejmującego wypowiedzi ustne i pisemne dotyczące sprawy lub jej stron.
Pełnomocnicy, doradcy i prawnicy korzystają z określonych przywilejów oraz ułatwień, określonych w regulaminie proceduralnym ETS.
Można do nich zaliczyć:
l akta i dokumenty dotyczące postępowania, które są wyłączone z przeszukania i zajęcia; w razie sporu urzędnicy służb celnych lub policji mogą zaplombować te akta i dokumenty; są one następnie przekazywane ETS, który dokonuje ich sprawdzenia w obecności szefa kancelarii i zainteresowanej osoby;
l pełnomocników, doradców i prawników uprawnionych do nabycia obcych walut niezbędnych do wykonywania obowiązków;
l pełnomocników, doradców i prawników podróżujących w czasie wykonywania swoich obowiązków bez jakichkolwiek utrudnień.
Przywileje, immunitety oraz wszelkiego rodzaju uprawnienia są przyznawane wyłącznie w celu zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania. Trybunał może uchylić immunitet, jeżeli uzna, że nie zaszkodzi to prawidłowemu przebiegowi postępowania.
Wykluczenia
Każdy doradca lub prawnik, którego zachowanie wobec Trybunału, sędziego, rzecznika generalnego lub szefa kancelarii jest niezgodne z powagą Trybunału albo który wykorzystuje swe uprawnienia do celów innych niż te, które zostały mu przyznane, może w każdym czasie zostać wykluczony z udziału w postępowaniu na podstawie zarządzenia ETS, po wysłuchaniu rzecznika generalnego. Zainteresowana osoba ma możliwość obrony. Zarządzenie to ma natychmiastowy skutek. Jeżeli doradca lub prawnik zostaje wykluczony z udziału w postępowaniu, wówczas postępowanie ulega zawieszeniu na czas określony przez prezesa, aby dana strona mogła wyznaczyć innego doradcę lub prawnika8.
Zasady obowiązkowej reprezentacji stron przez radcę prawnego bądź adwokata nie stosuje się w przypadku:
a) postępowania w przedmiocie przyznania bezpłatnej pomocy sądowej,
b) postępowania prejudycjalnego (tylko w określonych okolicznościach).
Bezpłatna pomoc prawna
Bezpłatna pomoc prawna przyznawana jest stronie, która nie jest w stanie samodzielnie pokryć kosztów postępowania. Pomoc prawna oznacza działalność w zakresie odpowiadającym uprawnieniom adwokata lub radcy prawnego i obejmuje w szczególności udzielanie porad prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych oraz występowanie przed sądami i urzędami9. W celu uzyskania takiej pomocy strona postępowania jest zobowiązana do złożenia stosownego wniosku. Wniosku tego nie uzależnia się od rodzaju postępowania oraz składanej skargi. Do wniosku należy dołączyć dokument pozwalający ocenić sytuację materialną wnioskodawcy (art. 95 § 2 regulaminu Sądu I Instancji). Sytuację materialną wnioskodawcy należy ocenić na podstawie czynników rzeczywistych, do których można zaliczyć dochody, posiadany majątek, sytuację rodzinną.
O przyznanie bezpłatnej pomocy sądowej może wystąpić każdy uczestnik postępowania, na każdym jego etapie. Gdy wniosek jest składany przed rozpoczęciem postępowania, wnioskodawca powinien w nim jasno sformułować przedmiot skargi, stan faktyczny sprawy i argumentacje powołaną na poparcie skargi. Ma to umożliwić Trybunałowi weryfikację oceny jej zgodności. Do złożenia wniosku o udzielenie bezpłatnej pomocy prawnej nie stosuje się przymusu adwokackiego bądź radcowskiego. Wynika z tego, iż strona postępowania ma prawo uczynić to sama i jest zwolniona z obowiązku reprezentowania przez prawnika10.
Decyzje w przedmiocie przyznania pomocy prawnej podejmuje Prezes Sądu I Instancji w formie postanowienia. Prezes może przekazać tę kwestię sądowi. Niezbędne fundusze na pokrycie wydatków takiej pomocy przyznaje skarbnik ETS. Jeżeli sytuacja materialna ulegnie zmianie na korzyść wnioskodawcy, izba może w każdym czasie cofnąć przyznane środki z własnej inicjatywy lub na wniosek strony, która się o nie wcześniej starała. Postanowienie o udzieleniu bezpłatnej pomocy prawnej, jeżeli uwzględnia lub oddala wniosek, nie podlega zaskarżeniu oraz uzasadnieniu. Ponadto postanowienie dotyczące przyznania bezpłatnej pomocy prawnej może określać kwotę, która zostanie wypłacona adwokatowi lub radcy prawnemu wyznaczonemu do reprezentowania wnioskodawcy. Może także określać górną granicę kosztów wynagrodzenia reprezentanta. Granica ta nie może zostać przekroczona. Jeżeli w toku postępowania przed Sądem I Instancji uległy zmianie okoliczności stanowiące zmianę podstawy przyznania pomocy prawnej, prezes może z urzędu lub na wniosek strony i po jej wysłuchaniu pomoc tę cofnąć. Postanowienie o cofnięciu pomocy prawnej musi zawierać uzasadnienie. Omawiane postanowienie nie może być zaskarżone. Postanowienie Prezesa Sądu I Instancji o odmowie przyznania pomocy prawnej musi być zaopatrzone w uzasadnienie. Jeżeli wnioskodawca, któremu przyznano bezpłatną pomoc prawną, przegra sprawę, wówczas Sąd I Instancji może orzec o poniesieniu przez niego kosztów w całości bądź w części. Sąd I Instancji może także orzec, że koszty te zostaną pokryte przez kasę Sądu I Instancji w ramach pomocy prawnej11.
Warto przypomnieć, że od 21 lipca 2006 r. obowiązuje ustawa z 27 kwietnia 2006 r. o zmianie ustawy o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach Unii Europejskiej12.
l Prawo pomocy w przypadku osób mających zamiar ugodowego załatwienia sporu, w którym jurysdykcja przysługuje sądom polskim, polega w zasadzie na ustanowieniu adwokata lub radcy prawnego.
Wnioskodawca powinien szczegółowo przedstawić okoliczności faktyczne sprawy. Dzięki nowelizacji osoba zamieszkała w innym państwie UE może ubiegać się o przyznanie takiego prawa w celu ugodowego załatwienia sporu jeszcze przed wszczęciem postępowania w sprawie cywilnej, w której jurysdykcja przysługuje sądom polskim, a osoba zamieszkała w Polsce w takim samym celu może ubiegać się o prawo pomocy przed wszczęciem postępowania w sprawie cywilnej, w której jurysdykcja przysługuje sądom innego państwa UE.
Już na etapie przedprocesowym można skorzystać z prawa pomocy polegającego na zwolnieniu od wydatków na tłumaczenie wniosku o przyznanie prawa pomocy w innym państwie członkowskim i dokumentów uzasadniających ten wniosek oraz ustanowieniu adwokata lub radcy prawnego, który będzie świadczył wnioskodawcy pomoc prawną do czasu przyznania prawa pomocy w innym państwie UE przez właściwy organ tego państwa. Po zmianach do wniosku o przyznanie prawa pomocy dodatkowo musi być dołączone oświadczenie wnioskodawcy, wskazujące, czy zostało mu wcześniej przyznane prawo pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu w tej sprawie, a jeżeli tak było, a nie zawarto ugody, to z jakiego powodu. Sąd może bowiem odmówić przyznania prawa pomocy, jeśli zostało ono uprzednio w danej sprawie przyznane w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem postępowania, a do ugody nie doszło.
Polski sędzia ma obowiązek znać i stosować przepisy wydane w „Brukseli”. Nasze członkostwo w UE daje szanse polskim adwokatom i radcom prawnym prowadzić sprawy bezpośrednio przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości i Sądem I Instancji.
Rola pełnomocnika
Dla sędziego istotne jest uświadomienie sobie roli pełnomocnika procesowego prowadzącego sprawę z aspektem wspólnotowym w imieniu swego klienta. Zadaniem pełnomocnika procesowego jest rozpoznanie sprawy w takim stopniu, by doradzić swemu klientowi złożenie od razu jednej ze skarg bezpośrednich w Luksemburgu lub też zainicjowanie innych możliwych wspólnych procedur przed sądami luksemburskimi. Poza tym, gdy sprawa zawiśnie już przed sądem krajowym, zadaniem pełnomocnika procesowego jest sprawna argumentacja w zakresie prawa wspólnotowego. W sytuacji, w której sąd podzieli wątpliwości związane z wykładnią, ważnością lub nieważnością danego aktu prawa wspólnotowego, sędzia, w zależności od okoliczności, będzie zobowiązany lub uprawniony do wszczęcia procedury orzeczeń wstępnych13.
W orzecznictwie i doktrynie prawa wspólnotowego przyjęto pogląd, że przedstawienie pytania prawnego do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości należy do uznania sądu państwa członkowskiego. Nie może być ono ograniczone wskutek porozumienia stron procesu zobowiązującego sąd do przedstawienia pytania prawnego. Strony procesu mogą jednak zwracać się do sądu państwa członkowskiego z wnioskiem o przedstawienie pytania prawnego. Natomiast postanowienie sądu oddalającego wniosek może być zaskarżone do sądu wyższej instancji. Jednakże kwestie te należą do sądu wewnętrznego państw członkowskich14. Uprawnienia stron są ograniczone w trakcie samego postępowania przed ETS. Po zawiadomieniu przez Trybunał Sprawiedliwości o skierowaniu pytania przez sąd prowadzący postępowanie, mogą one w ciągu dwóch miesięcy przesyłać swoje pisemne uwagi. Jednak nie mają już prawa do przedstawienia własnego stanowiska w odpowiedzi na opinię rzecznika generalnego15.
Procedura prejudycjalna stanowi drugi przypadek zwolnienia strony z obowiązku reprezentacji jej przez adwokata lub radcę prawnego. Strona postępowania najpierw zobowiązana jest do zwrócenia się o bezpłatną pomoc sądową do kompetentnego organu krajowego państwa, którego jest obywatelem. W postępowaniu w trybie prejudycjalnym w prawach reprezentowania i obecności stron postępowania Europejski Trybunał Sprawiedliwości jest zobowiązany do brania pod uwagę regulaminu sądu krajowego wnioskodawcy. W związku z tym każda uprawniona osoba do występowania i reprezentowania stron w postępowaniu krajowym ma prawo do występowania i reprezentowania stron przed ETS. W sytuacji gdy przepisy krajowe państwa członkowskiego, którego obywatelem jest wnioskodawca, nie są zaopatrzone w przymus prawny, ma on prawo do samodzielnego reprezentowania swego stanowiska16.
dr Joanna Helios
dr Wioletta Jedlecka
Uniwersytet Wrocławski
|
|
1 M. Witkowska, Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd I Instancji [w:] System instytucjonalny Unii Europejskiej, K. A. Wojtaszczyk (red. naukowa), Instytut Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2005, s. 277.
2 K. Michałowska-Gorywoda, Podejmowanie decyzji w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2002, s. 253.
3 Protocol on the Statute of the Court of Justice of the European Community, signed at Brussels on 17 April 1957 (tekst jednolity po wielu poprawkach), http:// curia.eu.int./ en/txts/acting/statut.htm.
4 Warto także zwrócić uwagę na fakt, iż o ile działania przed Trybunałem sprawiedliwości inicjują same państwa opierając się na przesłankach politycznych, o tyle przy działaniach proceduralnych angażowane już są prywatne kancelarie prawne, najczęściej międzynarodowe. Czy Polska może dochodzić swych praw przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości? [w:] „Gazeta Wyborcza” z 6 czerwca 2006 r.
5 Z. J. Pietraś, Prawo wspólnotowe i integracja europejska, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2006, s. 350.
6 Tamże, s. 350.
7 I. C. Kamiński, Wymiar sprawiedliwości we Wspólnocie Europejskiej. Praktyczny komentarz i przepisy, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004, s. 153.
8 Tamże, s. 150-151.
9 Por. rozważania zawarte w opracowaniu: K. Kłaczyńska, M. Kłaczyński, Świadczenie przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Polsce. Komentarz, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2004.
10 H. Bajorek-Ziaja, Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz skarga do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2006, s. 83-84.
11 Tamże, s. 84.
12 Por. Dz.U. Nr 120, poz. 824; nowelizacja implementuje art. 3 ust. 2 lit. a dyrektywy Rady 2003/8/WE z 27 stycznia 2003 r.
13 M. Taborowski, Wybrane aspekty procedury orzeczeń wstępnych [w:] Prawo UE w wewnętrznym porządku prawnym państw członkowskich, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004, s. 147.
14 A. Wróbel, Pytania prawne sądów państw członkowskich do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (Sądu I Instancji) [w:] Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, A. Wróbel (red.), Zakamycze 2005, s. 802.
15 A. Kastelik-Smaza, Procedura pytań prejudycjalnych a ochrona praw jednostki [w:] Pytanie prejudycjalne w orzecznictwie ETS. Funkcjonowanie procedury prejudycjalnej w Polsce, C. Mik (red.), Wydawnictwo „Dom Organizatora”, Toruń 2006, s. 163.
16 H. Bajorek-Ziaja, Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka..., s. 85.