Zgodnie z brzmieniem przepisów ustawy zameldowanie cywilne jest obowiązkiem, który dotyczy zarówno obywateli polskich, jak i cudzoziemców. Realizuje się poprzez zameldowanie się i wymeldowanie z miejsca pobytu stałego lub czasowego oraz zgłoszenie wyjazdu poza granice Rzeczypospolitej Polskiej z zamiarem stałego pobytu, jak i bez takiego zamiaru, ale na okres dłuższy niż 6 miesięcy, jak również powrotu z takiego wyjazdu.
Obowiązek meldunkowy ma zniknąć od 1 stycznia 2018 r.
Obywatel polski przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany zameldować się w miejscu pobytu stałego lub czasowego najpóźniej w trzydziestym dniu od dnia przybycia do tego miejsca. Równocześnie można mieć jedno miejsce pobytu stałego i jedno miejsce pobytu czasowego. Pobytem stałym jest zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania, czasowym zaś przebywanie bez zamiaru zmiany miejsca pobytu stałego w innej miejscowości pod oznaczonym adresem lub w tej samej miejscowości, lecz pod innym adresem.
Redakcja poleca: Przewodnik po zmianach przepisów 2015/2016 (książka)
Zameldowania na pobyt stały lub czasowy dokonuje się w formie pisemnej na formularzu w organie gminy właściwym ze względu na położenie nieruchomości, w której obywatel zamieszkuje, przedstawiając do wglądu dowód osobisty lub paszport. Konieczne jest też okazanie potwierdzenia pobytu w lokalu, dokonane przez właściciela lub inny podmiot dysponujący tytułem prawnym do lokalu na formularzu zgłoszenia. Do wglądu należy tez przedstawić dokument potwierdzający tytuł prawny do lokalu tego właściciela lub podmiotu, jak np. umowa cywilno-prawna, wypis z księgi wieczystej, decyzja administracyjna lub orzeczenie sądu. Przy zameldowaniu na pobyt czasowy należy wskazać deklarowany okres pobytu w tym miejscu.
Zameldowania dzieci obywateli polskich, urodzonych w kraju, dokonuje z urzędu kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzający akt urodzenia, w miejscu stałego albo czasowego pobytu rodziców albo tego z rodziców, u którego dziecko faktycznie przebywa.
Zameldowanie potwierdza się zaświadczeniem, dla którego przewidziano nowy wzór, wydawanym przez organ dokonujący zameldowania, z urzędu lub na wniosek. Udostępnienie zaś danych z rejestru PESEL, z rejestru mieszkańców i rejestru zamieszkania cudzoziemców wiązać się będzie z opłatą.
Obywatel polski, który opuszcza miejsce pobytu stałego albo czasowego przed upływem deklarowanego okresu pobytu obowiązany jest wymeldować się. Równoznaczne z wymeldowaniem się jest także zameldowanie w nowym miejscu pobytu.
Ta jednak, i tak powszechnie zapomniana i ignorowana procedura ma zastosowanie jedynie do końca 2015 roku. Z dniem 1 stycznia 2016 r. art. 24–44 ustawy regulujące obowiązek meldunkowy tracą moc, a pojęcie to zmieni swoje znaczenie – od tej pory będziemy przez nie rozumieć miejsce zamieszkania, o którym mowa w art. 25 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), a więc miejscowość, w której osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu.
W związku z tym z początkiem 2016 roku likwidacji ulegną także rejestry mieszkańców oraz rejestry zamieszkania cudzoziemców. W rejestrze PESEL nie znajdą się już takie dane, jak:
• kraj urodzenia;
• adres i data zameldowania na pobyt stały;
• kraj miejsca zamieszkania;
• kraj poprzedniego miejsca zamieszkania;
• data wymeldowania z miejsca pobytu stałego;
• adres i data zameldowania na pobyt czasowy oraz data upływu deklarowanego terminu pobytu;
• data wymeldowania z miejsca pobytu czasowego;
• data wyjazdu poza granice Rzeczypospolitej Polskiej trwającego dłużej niż 6 miesięcy i wskazanie kraju wyjazdu;
• data powrotu z wyjazdu poza granice Rzeczypospolitej Polskiej trwającego dłużej niż 6 miesięcy;
• data upływu deklarowanego przez cudzoziemca terminu pobytu.
Od 1 stycznia 2013, zgodnie z art. 62 ustawy, który jako jedyny wszedł wówczas w życie, niedopełnienie obowiązku meldunkowego nie jest już jednak wykroczeniem, za które groziłaby kara ograniczenia wolności, grzywny czy nagany. To samo dotyczy niezawiadomienia właściwego organu o niedopełnieniu przez inną osobę ciążącego na niej obowiązku meldunkowego. Uchylony został bowiem w ten sposób art. 147 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz.U. 1971 Nr 12 poz. 114 z późn. zm). Karze grzywny podlegają jednak cudzoziemcy niebędący obywatelami państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, którzy nie dopełnią ciążącego na nim obowiązku meldunkowego.
Zobacz również: Obowiązek meldunkowy – pobyt stały i czasowy