Temat listy lektur w nowej, ośmioletniej szkole podstawowej jest żywo dyskutowany w ostatnich miesiącach. Kanon nie różni się znacząco od tej, którą nakładały wcześniejsze dokumenty ustalające listę lektur. Pojawia się jednak kilka zmian, które zaniepokoiły gremia naukowe.
I-III: znane i lubiane
W ministerialnym rozporządzeniu można przeczytać: Zadaniem szkoły podstawowej jest wprowadzenie uczniów w świat literatury, ugruntowanie ich zainteresowań czytelniczych oraz wyposażenie w kompetencje czytelnicze potrzebne do krytycznego odbioru utworów literackich i innych tekstów kultury. W klasach I – III ministerstwo rekomenduje indywidualne lub wspólne, w trakcie zajęć, czytanie:
1) Hans Christian Andersen, Baśnie (do wyboru);
2) Justyna Bednarek, Niesamowite przygody dziesięciu skarpetek (czterech prawych i sześciu lewych);
3) Jan Brzechwa, Brzechwa dzieciom;
4) Alina Centkiewiczowa i Czesław Centkiewicz, Zaczarowana zagroda;
5) Waldemar Cichoń, Cukierku, ty łobuzie!;
6) Agnieszka Frączek, Rany Julek! O tym, jak Julian Tuwim został poetą;
7) Mira Jaworczakowa, Oto jest Kasia;
8) Grzegorz Kasdepke, Detektyw Pozytywka;
9) Leszek Kołakowski, Kto z was chciałby rozweselić pechowego nosorożca?;
10) Barbara Kosmowska, Dziewczynka z parku;
11) Maria Krüger, Karolcia;
12) Astrid Lindgren, Dzieci z Bullerbyn;
13) Hugh Lofting, Doktor Dolittle i jego zwierzęta;
14) Marcin Pałasz, Sposób na Elfa;
15) Joanna Papuzińska, Asiunia;
16) Danuta Parlak, Kapelusz Pani Wrony;
17) Roman Pisarski, O psie, który jeździł koleją;
18) Janina Porazińska, Pamiętnik Czarnego Noska;
19) Maria Terlikowska, Drzewo do samego nieba;
20) Julian Tuwim, Wiersze dla dzieci;
21) Barbara Tylicka, O krakowskich psach i kleparskich kotach. Polskie miasta w baśni i legendzie;
22) Danuta Wawiłow, Najpiękniejsze wiersze;
23) Łukasz Wierzbicki, Afryka Kazika;
24) Łukasz Wierzbicki, Dziadek i niedźwiadek.
Zobacz: Oświata
IV-VI: brak literatury współczesnej
Tuż po ogłoszeniu listy Rada Języka Polskiego w bardzo krytycznej opinii pisała: W doborze lektur nie zostały uwzględnione możliwości poznawcze uczniów na różnych etapach edukacyjnych oraz uwarunkowania skutecznego uczenia się (np. motywacji nie sprzyjają lektury napisane zbyt trudnym językiem). Przewodniczący Rady punktował luki w programie szkół, wskazywał ich niedostosowanie do współczesnej rzeczywistości oraz wskazywał na wewnętrzną niespójność programu: Dobór lektur nie uwzględnia zmian kulturowych, cywilizacyjnych i technologicznych, jakie się dokonały w Polsce. Teksty dziewiętnastowieczne i z I połowy XX w., które przeważają wśród proponowanych lektur – choćbyśmy uważali je za największe dzieła polskiej literatury – przez to, że są niedostępne uczniom w sensie mentalnym ze względu na brak kompetencji historyczno-kulturowej i historyczno-językowej uczniów klas IV-VIII, a podstawa nie stwarza, według naszej oceny, możliwości jej uzupełnienia. Zaproponowane lektury nie uczą poznawania, interpretowania współczesnego świata wraz z całą jego różnorodnością, nie uczą zadawania pytań, nie uczą ciekawości świata, nie pokazują wielości systemów wartości, nie uczą poruszania się w świecie przepełnionym informacją. Zaproponowany przez MEN kanon lektur nie przygotuje uczniów do życia w świecie, w którym podstawową umiejętnością ma być przetwarzanie tekstów. Treści kształcenia są przestarzałe, oddają rzeczywistość kulturowo-komunikacyjną sprzed 50 lat.
NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!
W istocie, jedyną powieścią powstałą po 2000 roku, którą włączono do listy lektur dla klas IV-VI jest Felix,Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi. Ponadto na liście znalazły się:
1) Jan Brzechwa, Akademia Pana Kleksa;
2) Janusz Christa, Kajko i Kokosz. Szkoła latania (komiks);
3) René Goscinny, Jean-Jacques Sempé, Mikołajek (wybór opowiadań);
4) Rafał Kosik, Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi;
5) Ignacy Krasicki, wybrane bajki;
6) Clive Staples Lewis, Opowieści z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa;
7) Adam Mickiewicz, Powrót taty, Pani Twardowska, Pan Tadeusz (fragmenty, w tym: opisy, zwyczaje i obyczaje, polowanie i koncert Wojskiego);
8) Ferenc Molnár, Chłopcy z Placu Broni;
9) Bolesław Prus, Katarynka;
10) Juliusz Słowacki, W pamiętniku Zofii Bobrówny;
11) John Ronald Reuel Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem;
12) Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy;
13) Józef Wybicki, Mazurek Dąbrowskiego;
14) Wybrane mity greckie, w tym mit o powstaniu świata oraz mity o Prometeuszu, o Syzyfie, o Demeter i Korze, o Dedalu i Ikarze, o Heraklesie, o Tezeuszu i Ariadnie,
o Orfeuszu i Eurydyce;
15) Biblia: stworzenie świata i człowieka oraz wybrane przypowieści ewangeliczne, w tym o siewcy, o talentach, o pannach roztropnych, o miłosiernym Samarytaninie;
16) Wybrane podania i legendy polskie, w tym o Lechu, o Piaście, o Kraku i Wandzie;
17) Wybrane baśnie polskie i europejskie, w tym: Charles Perrault, Kopciuszek, Aleksander Puszkin, Bajka o rybaku i rybce;
18) Wybrane wiersze Władysława Bełzy, Jana Brzechwy, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Zbigniewa Herberta, Anny Kamieńskiej, Joanny Kulmowej, Adama Mickiewicza, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Juliusza Słowackiego, Leopolda Staffa, Juliana Tuwima, Jana Twardowskiego oraz pieśni i piosenki patriotyczne.
VII – VIII: wojny i Zagłada
W klasach VII – VIII za jeden z celów nauczania języka polskiego stawiane jest kształcenie postawy szacunku dla przeszłości i tradycji literackiej jako podstawy tożsamości narodowej. Zwraca na to uwagę RJP w cytowanej już wcześniej opinii: Język polski to przedmiot, który powinien wspierać kształtowanie tożsamości ucznia jako człowieka. W proponowanej wersji podstawa programowa skoncentrowana jest wyłącznie na jednym tylko aspekcie tej tożsamości, a mianowicie tożsamości narodowej.
Ministerstwo dla klas VII i VIII proponuje następujące pozycje:
2) Aleksander Fredro, Zemsta;
3) Jan Kochanowski, wybór fraszek, pieśni i trenów, w tym tren I, V, VII i VIII;
4) Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec;
5) Ignacy Krasicki, Żona modna;
6) Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, Dziady część II, wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie, Pan Tadeusz (całość);
7) Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę;
8) Henryk Sienkiewicz, Quo vadis, Latarnik;
9) Juliusz Słowacki, Balladyna;
10) Stefan Żeromski, Syzyfowe prace;
11) Sławomir Mrożek, Artysta;
12) Melchior Wańkowicz, Ziele na kraterze (fragmenty), Tędy i owędy (wybrany reportaż).
Wybrane wiersze poetów wskazanych w klasach IV–VI, a ponadto Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Stanisława Barańczaka, Cypriana Norwida, Bolesława Leśmiana, Mariana Hemara, Jarosława Marka Rymkiewicza, Wisławy Szymborskiej, Kazimierza Wierzyńskiego, Jana Lechonia, Jerzego Lieberta oraz fraszki Jana Sztaudyngera i aforyzmy Stanisława Jerzego Leca.
Szeroko komentowane było również umieszczenie na liście lektur obowiązkowych wybranych wierszy Jarosława Marka Rymkiewicza, identyfikującego się z prawą stroną politycznego sporu poety, który w 2010 roku zasłynął wierszem zatytułowanym Do Jarosława Kaczyńskiego.
W opinii wskazano, że w kanonu lektur dla klasy VIII wyraźnie dominuje problematyka II wojny światowej, okupacji i holokaustu. Potwierdza to lista lektur uzupełniających, na której znaleźć można:
1) Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego (fragmenty);
2) Agatha Christie, wybrana powieść kryminalna;
3) Arkady Fiedler, Dywizjon 303;
4) Ernest Hemingway, Stary człowiek i morze;
5) Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka;
6) Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei (fragmenty);
7) Nancy H. Kleinbaum, Stowarzyszenie Umarłych Poetów;
8) Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy;
9) Eric-Emmanuel Schmitt, Oskar i pani Róża;
10) Melchior Wańkowicz, Monte Cassino (fragmenty);
11) Karolina Lanckorońska, Wspomnienia wojenne 22 IX 1939–5 IV 1945 (fragmenty) lub inne utwory literackie i teksty kultury wybrane przez nauczyciela, w tym wiersze poetów współczesnych i reportaże.
Dwa aspekty wydają się najistotniejsze w kwestii zmiany listy lektur. Z jednej strony jest to położenie nacisku na wątki narodowe i patriotyczne. Z drugiej – niewprowadzenie do szkolnego kanonu pozycji współczesnych, mimo że na rynku wydawniczym w ostatnich latach ukazało się wiele cenionych i wartościowych pozycji literatury dziecięcej i młodzieżowej. By przywołać chociażby, usunięte z listy, wiersze Wandy Chotomskiej, cykl powieści o Harrym Potterze, czy cieszące się uznaniem najmłodszych i ich rodziców książki Anny Onichimowskiej, Michała Rusinka bądź Wojciecha Widłaka.