Reforma oświaty pociąga za sobą zmianę podstawy programowej, a w konsekwencji również listy lektur. Nowy kanon nie wejdzie jednak do liceów i techników w nadchodzącym roku szkolnym. Uczniowie tych szkół będą nauczani zgodnie z aktualnie obowiązującą podstawą programową. Nowa podstawa dla szkół ponadpodstawowych ma obowiązywać od roku szkolnego 2019/2020 w I klasie 4-letniego liceum ogólnokształcącego, 5-letniego technikum i 3-letniej branżowej szkoły I stopnia, gdyż właśnie wtedy zmienią szkołę pierwsi absolwenci ośmioletnich szkół podstawowych.
ZNP: za dużo materiału, za mało czasu
Podobnie ramowe plany nauczania: w szkołach ponadpodstawowych, wprowadzone rozporządzeniem z 28 marca 2017 roku, siatki godzin będą stosowane dopiero od roku szkolnego 2019/2020. W myśl rozporządzenia, uczniowie liceów w tygodniu będą mieli po 4 godziny języka polskiego w wariancie podstawowym, uczniowie techników – 4 godziny w pierwszej klasie, a w kolejnych po 3. Ci, dla których będzie to przedmiot przerabiany w zakresie rozszerzonym, spędzą na zajęciach dodatkowo 8 godzin w czteroletnim cyklu nauczania. Aktualnie obowiązujące przepisy przewidują po 4 godziny języka polskiego w każdej klasie licealnej i dodatkowe 8 godzin dla uczniów z poziomu rozszerzonego w ciągu trzech lat nauki. Uczniowie technikum w czteroletnim cyklu nauczania na naukę literatury i gramatyki poświęcają 12 godzin.
Związek Nauczycielstwa Polskiego w opinii do projektu Rozporządzenia zwraca uwagę na przeładowanie treści nauczania w podstawie programowej do języka polskiego, a więc przede wszystkim zbyt dużą liczbę lektur obowiązkowych, które młodzież będzie musiała omówić z nauczycielem w trakcie zajęć. Przedstawiciele ZNP wskazują, że realizacja założeń podstawy programowej w zaproponowanym dla zakresu podstawowego wymiarze godzin jest niemożliwa – należałoby ograniczyć wymagania lub zapewnić nauczycielom więcej godzin przedmiotu. Nauczyciele zwracają uwagę, że proponowany zestaw lektur jest zbyt obszerny, a propozycja utworów dawnych do współczesnych jest nieodpowiednia.
Przede wszystkim współczesność
Autorzy rozporządzenia jako punkt wyjścia przyjmują perspektywę współczesną. W podstawie programowej to założenie wyraża się dwojako. Po pierwsze w przywróceniu chronologicznego układu treści. Ministerstwo zastrzega, że chronologia ma stanowić punkt odniesienia, umożliwić rozwijanie świadomości historycznoliterackiej uczniów i postuluje porównywanie czasowo odległych zjawisk literackich.
Po drugie w liście lektur kładzie się duży nacisk na zapoznawanie się z literaturą współczesną. W związku z tym, materiał literacki, poczynając od dzieł starożytnych aż do literatury wojny i okupacji oraz utworów tematycznie z nią związanych, musi zostać zrealizowany w klasach I–III. Klasa IV liceum oraz IV i V technikum w całości przeznaczone są na czytanie utworów literatury po 1945 r. oraz powiązanych z nimi utworów wcześniejszych.
Długa lista lektur
Proponowana w projekcie lista lektur składa się z trzech części: lektur obowiązkowych dla zakresu podstawowego, lektur obowiązkowych dla zakresu rozszerzonego oraz lektur uzupełniających. Ponadto w rozporządzeniu znajduje się spis zalecanych dzieł teatralnych i filmowych. Lista lektur została załączona poniżej.
Rozwiązaniem bez precedensu jest wprowadzenie możliwości wyboru przez nauczyciela lektury nieuwzględnionej w katalogu znajdującym się w ministerialnym rozporządzeniu.
Zobacz: Kultura
Zmiany w szkolnym kanonie
Wbrew medialnym doniesieniom ostatnich miesięcy nowa lista lektur nie wprowadza rewolucyjnych zmian do kanonu. Wśród ważniejszych zmian warto zwrócić uwagę na usunięcie z listy „Pana Tadeusza”. W myśl nowej podstawy programowej epos będzie w całości czytany tylko raz, w szkole podstawowej. „Ferdydurke” uczniowie przeczytają tylko we fragmentach.
Na listę powróci „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego oraz „Gloria victis” Elizy Orzeszkowej.
Josepha Conrada i jego „Jądra ciemności” nie ma na liście, a „Lord Jim” znalazł się w spisie lektur uzupełniających. Podobnie „Sklepy cynamonowe” Brunona Schultza od 2019 roku będą lekturą na poziomie rozszerzonym.
Lektury obowiązkowe – zakres podstawowy:
Biblia, w tym fragmenty Księgi Rodzaju, Księgi Hioba, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Księgi Psalmów, Apokalipsy wg św. Jana;
Jan Parandowski, Mitologia, część I Grecja;
Homer, Iliada (fragmenty), Odyseja (fragmenty);
Sofokles, Antygona;
Horacy – wybrane utwory;
Bogurodzica; Lament świętokrzyski; Legenda o św. Aleksym; Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty);
Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty);
Pieśń o Rolandzie (fragmenty);
Gall Anonim, Kronika polska (fragmenty);
Dante Alighieri, Boska komedia (fragmenty);
Jan Kochanowski, wybrane pieśni, w tym: Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II,
psalmy, w tym Psalm 13, Psalm 47, Tren IX, X, XI, XIX, Odprawa posłów greckich;
Andrzej Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej (fragmenty);
Piotr Skarga, Kazania sejmowe (fragmenty);
wybrane wiersze następujących poetów:
Daniel Naborowski,
Jan Andrzej Morsztyn,
Mikołaj Sęp-Szarzyński;
Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki (fragmenty);
William Szekspir, Makbet, Romeo i Julia;
Molier, Skąpiec;
Ignacy Krasicki, Hymn do miłości ojczyzny, wybrane satyry;
Franciszek Karpiński, wybór sielanek i liryki religijnej;
Stanisław Staszic, Przestrogi dla Polski (fragmenty);
Adam Mickiewicz, Oda do młodości,
wybrane ballady, w tym Romantyczność,
wybrane sonety z cyklu Sonety krymskie oraz inne wiersze,
Dziady cz. IV, Dziady cz. III, Konrad Wallenrod;
Juliusz Słowacki, Kordian, wybrane wiersze, w tym Grób Agamemnona (fragmenty), Testament mój;
Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia;
Cyprian Norwid, wybrane wiersze, w tym Fortepian Szopena;
Bolesław Prus, Lalka, Z legend dawnego Egiptu;
Eliza Orzeszkowa, Gloria victis;
Henryk Sienkiewicz, Potop;
Adam Asnyk, wybór wierszy;
Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara;
wybrane wiersze następujących poetów:
Jan Kasprowicz,
Kazimierz Przerwa-Tetmajer,
Leopold Staff;
Stanisław Wyspiański, Wesele;
Władysław Stanisław Reymont, Chłopi (tom I – Jesień);
Stefan Żeromski, Rozdziobią nas kruki, wrony…, Przedwiośnie;
Witold Gombrowicz, Ferdydurke (fragmenty);
wybrane wiersze następujących poetów:
Bolesław Leśmian,
Julian Tuwim,
Jan Lechoń,
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska,
Kazimiera Iłłakowiczówna,
Julian Przyboś,
Tadeusz Peiper,
Józef Czechowicz,
Kazimierz Wierzyński, w tym wybrane wiersze z okresu skamandryckiego oraz emigracyjnego,
Stanisław Baliński, w tym wybrane wiersze z okresu emigracyjnego,
Krzysztof Kamil Baczyński,
Tadeusz Gajcy;
Tadeusz Borowski, Proszę państwa do gazu, Ludzie, którzy szli;
Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat;
Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem;
wybrane wiersze następujących poetów:
Tadeusz Różewicz,
Miron Białoszewski,
Jarosław Marek Rymkiewicz,
Wisława Szymborska,
Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze
z tomów: Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta,
Halina Poświatowska,
Stanisław Barańczak,
Marcin Świetlicki,
Jan Polkowski,
Wojciech Wencel;
Albert Camus, Dżuma;
George Orwell, Rok 1984;
Józef Mackiewicz, Droga donikąd (fragmenty);
Sławomir Mrożek, Tango;
Marek Nowakowski, Raport o stanie wojennym (wybrane opowiadanie); Górą „Edek” (z tomu Prawo prerii);
Jacek Dukaj, Katedra (z tomu W kraju niewiernych);
Antoni Libera, Madame;
Andrzej Stasiuk, Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie);
Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie (z tomu Gra na wielu bębenkach);
wybrane utwory okresu stanu wojennego;
powojenna piosenka literacka – wybrane utwory Ewy Demarczyk, Jacka Kaczmarskiego, Wojciecha Młynarskiego, Agnieszki Osieckiej oraz wybrane teksty Kabaretu Starszych Panów.
Zobacz: Oświata
Lektury obowiązkowe – zakres rozszerzony:
Utwory określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
Arystoteles, Poetyka, Retoryka (fragmenty);
Platon, Państwo (fragmenty);
Arystofanes, Chmury;
Jan Parandowski, Mitologia, część II Rzym;
Wergiliusz, Eneida (fragmenty);
św. Tomasz z Akwinu, Summa teologiczna (fragmenty);
Św. Augustyn, Wyznania (fragmenty);
François Villon, Wielki testament (fragmenty);
François Rabelais, Gargantua i Pantagruel (fragmenty);
Michel de Montaigne, Próby (fragmenty);
Jan Kochanowski, Treny (jako cykl poetycki);
Piotr Skarga, Żywoty świętych (fragmenty);
William Szekspir, Hamlet, Sen nocy letniej;
Wybrane utwory poetyckie z romantycznej literatury europejskiej, w tym wybrane wiersze angielskich poetów jezior;
Juliusz Słowacki, Lilla Weneda;
Cyprian Norwid, Bema pamięci żałobny rapsod, Czarne kwiaty (fragmenty), Promethidion (fragmenty);
realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (Honoré de Balzac, Ojciec Goriot lub Charles Dickens, Klub Pickwicka, lub Mikołaj Gogol, Martwe dusze, lub Gustaw Flaubert, Pani Bovary);
Stanisław Wyspiański, Noc listopadowa;
Franz Kafka, Proces;
Stanisław Ignacy Witkiewicz, Szewcy;
Bruno Schulz, wybrane opowiadania z tomu Sklepy cynamonowe;
Tadeusz Konwicki, Mała apokalipsa;
Jorge Luis Borges, wybrane opowiadanie;
Janusz Głowacki, Antygona w Nowym Jorku;
Sławomir Mrożek, wybrane opowiadania;
wybrane eseje następujących autorów: Jerzego Stempowskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zbigniewa Herberta, Zygmunta Kubiaka, Jarosława Marka Rymkiewicza (co najmniej po jednym utworze);
wybrane teksty z aktualnych numerów miesięczników oraz kwartalników literackich i kulturalnych.
Lektura uzupełniająca
W każdej klasie obowiązkowo dwie pozycje książkowe w całości lub we fragmentach. Przykłady:
Zakres podstawowy:
Sofokles, Król Edyp;
Mikołaj z Wilkowiecka, Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim (fragmenty);
Dzieje Tristana i Izoldy (fragmenty);
Giovanni Boccaccio, Sokół;
Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego (fragmenty);
Miguel de Cervantes y Saavedra, Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy (fragmenty);
Wespazjan Kochowski, Psalmodia polska (wybór psalmów);
Wacław Potocki, Transakcja wojny chocimskiej (fragmenty z części I);
Ignacy Krasicki, Monachomachia (fragmenty);
Stanisław Trembecki, Franciszek Kniaźnin, wybrane utwory;
Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów za czasów panowania Augusta III (fragmenty);
Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła;
Juliusz Słowacki, Beniowski (fragmenty);
Aleksander Fredro, Śluby panieńskie;
Johann Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera (fragmenty);
Johann Wolfgang Goethe, Faust (fragmenty);
George Byron, Giaur (fragmenty);
Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem;
Maria Konopnicka, wybór wierszy;
Stefan Żeromski, Echa leśne;
Zofia Nałkowska, Granica;
Joseph Conrad, Lord Jim;
Anna Kamieńska, Anna Świrszczyńska, Julia Hartwig, Stanisław Grochowiak, Edward Stachura, wybór wierszy;
Kazimierz Moczarski, Rozmowy z katem (fragmenty);
Zofia Nałkowska, z tomu Medaliony opowiadanie Przy torze kolejowym;
Jan Józef Szczepański, Święty;
Tadeusz Różewicz, Kartoteka;
Józef Czapski, Na nieludzkiej ziemi (fragmenty);
Leopold Tyrmand, Dziennik 1954 (fragmenty);
Stanisław Lem, Wizja lokalna;
Samuel Beckett, Czekając na Godota;
Friedrich Dürrenmatt, Wizyta starszej pani;
Eugène Ionesco, Lekcja
lub inne utwory literackie wybrane przez nauczyciela.
Zakres rozszerzony:
Erazm z Rotterdamu, Pochwała głupoty (fragmenty);
Tomasz Morus, Utopia (fragmenty);
Pedro Calderon de la Barca, Życie snem;
Wolter, Kandyd (fragmenty);
Jean Jacques Rousseau, Nowa Heloiza (fragmenty);
wybrane utwory epickie okresu romantyzmu (Józef Ignacy Kraszewski Stara baśń, Victor Hugo Nędznicy, Edgar Allan Poe – wybrane opowiadanie; Henryk Rzewuski, Pamiątki Soplicy (fragmenty));
Władysław Stanisław Reymont, Chłopi (tom II – Zima);
Aldous Huxley, Nowy wspaniały świat;
Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej;
Gustaw Herling-Grudziński, Wieża;
Florian Czarnyszewicz, Nadberezyńcy; Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata;
Bohumil Hrabal, wybrane opowiadania;
Wiesław Myśliwski, Widnokrąg;
Julian Stryjkowski, Austeria;
Umberto Eco, Imię róży;
wybrane wiersze poetów polskich i obcych
wybrana powieść polska i obca z XX lub XXI wieku;
wybrany dramat polski i obcy z XX lub XXI wieku lub inne utwory literackie wybrane przez nauczyciela.
Zalecane dzieła teatralne i filmowe:
Apocalypsis cum figuris, reż. Jerzy Grotowski;
Amadeusz, reż. Miloš Forman;
Dekalog, reż. Krzysztof Kieślowski, wybrane filmy z cyklu;
Dziady, reż. Konrad Swinarski;
Elektra, reż. Piotr Chołodziński;
Emigranci, reż. Kazimierz Kutz;
Kartoteka, reż. Krzysztof Kieślowski;
Kordian, reż. Jerzy Englert;
Lawa. Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza, reż. Tadeusz Konwicki;
Moralność pani Dulskiej, reż. Tomasz Zygadło;
Nad Niemnem, reż.Zbigniew Kuźmiński;
Noc listopadowa, reż. Andrzej Wajda;
Noce i dnie, reż. Jerzy Antczak;
Rewizor, reż. Jerzy Gruza;
Rękopis znaleziony w Saragossie, reż. Wojciech Jerzy Has;
Iwona, księżniczka Burgunda, reż. Zygmunt Hübner;
Sanatorium pod klepsydrą, reż. Wojciech Jerzy Has;
Śluby panieńskie, reż. Andrzej Łapicki;
Wizyta starszej pani, reż. Jerzy Gruza;
Zezowate szczęście, reż. Andrzej Munk;
Ziemia obiecana, reż. Andrzej Wajda.
Na podstawie:
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 marca 2017 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dziennik Ustaw, Poz. 703),
Projekt Załącznika nr 1 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 5 lipca 2017 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia.