Wczesne wykrycie raka piersi zwiększa szanse na skuteczne leczenie i przeżycie. Kluczowa jest regularna obecność kobiet w badaniach przesiewowych. Doświadczenia Słowenii, w tym narodowy program profilaktyczny, mogą dostarczyć cennych wskazówek, które pomogą poprawić frekwencję w Polsce. Jakie działania warto podjąć, aby to osiągnąć?
Mammografia najlepszą profilaktyką raka piersi
W Słowenii Program Badań Przesiewowych w kierunku Raka Piersi DORA oferuje bezpłatną mammografię raz na dwa lata dla kobiet objętych słoweńskim systemem ubezpieczenia zdrowotnego, co eliminuje bariery finansowe. Udział w programie jest dobrowolny, ale kobiety otrzymują imienne zaproszenia z wyznaczonym terminem i miejscem badania, wysyłane tradycyjną pocztą. Dzięki wysokim standardom jakości zgodnym z europejskimi wytycznymi oraz regularnemu monitorowaniu efektywności, program ten osiąga wysoki poziom uczestnictwa[1]. W 2021 roku skorzystało z niego 78% uprawnionych kobiet[2].
– Rak piersi jest nadal jedną z głównych przyczyn zgonów kobiet w Europie, w tym w Polsce, co sprawia, że skuteczne programy badań przesiewowych mają kluczowe znaczenie dla ratowania życia. Mammografia może wykryć raka we wczesnym stadium, gdy szanse na wyleczenie są największe, ale udział w badaniach przesiewowych jest nadal wyzwaniem w wielu krajach. Niepokój, błędne przekonania i brak informacji często powstrzymują kobiety przed podjęciem tego kroku, który może okazać się krytyczny dla ich zdrowia i życia. Jako osoba głęboko zaangażowana w podnoszenie świadomości i promowanie profilaktyki raka piersi u kobiet w Europie i poza nią, postrzegam edukację i dzielenie się informacjami opartymi na dowodach jako klucz do przełamania tych barier. Kobiety muszą wiedzieć, że mammografia jest narzędziem profilaktycznym, a nie czymś zarezerwowanym tylko dla tych, którzy już doświadczają objawów. Jasna i empatyczna komunikacja może pomóc rozwiać obawy i umożliwić kobietom przejęcie odpowiedzialności za swoje zdrowie – mówi Tanja Španić, Przewodnicząca Europa Donna Słowenia.
Dlaczego kobiety rezygnują z regularnego badania
W Polsce program profilaktyki raka piersi od końca 2023 roku skierowany jest do kobiet w wieku 45-74 i finansowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Jednak jego funkcjonowanie różni się od słoweńskiego pod kilkoma kluczowymi względami. Przede wszystkim kobiety muszą zgłaszać się na badania samodzielnie, wysyłania zaproszeń zaprzestano w 2014 roku. Po rezygnacji z tej praktyki zaobserwowano spadek zgłaszalności na mammografię z około 44% w 2014 roku do 34% w 2021 roku, a obecnie wynosi ona około 31%[3]. Według badań zrealizowanych przez Biostat w 2024 roku z inicjatywy Fundacji OnkoCafe – Razem lepiej[4], tylko 68% respondentek ocenia dostępność mammografii w swojej okolicy jako dobrą lub bardzo dobrą. Dodatkowo kobiety, jako powód rezygnacji z wykonania badań podają strach przed diagnozą, obawy o ból podczas badania oraz brak świadomości znaczenia profilaktyki. Respondentki zwracały uwagę także na problemy z rejestracją, w tym długi czas oczekiwania na połączenie telefoniczne, brak przypomnienia o badaniu oraz brak aktualnych informacji o dostępnych mammobusach.
Tańszą i szerzej dostępną alternatywę dla listowych zaproszeń mogłyby stanowić zaproszenia SMS-y i powiadomienia w IKP. Ponad 90% dorosłych Polaków posiada telefon komórkowy[5], a powiadomienia SMS-owe są wykorzystywane już w innych obszarach, takich jak alerty pogodowe.
– W obliczu systematycznego wzrostu zachorowalności na raka piersi oraz wysokich wskaźników umieralności w Polsce, powinniśmy natychmiast przywrócić i wdrożyć metody wspierające profilaktykę. Przykład Słowenii i wyniki naszego badania pokazują wysoką skuteczność zaproszeń w zwiększaniu uczestnictwa kobiet w badaniach mammograficznych. Personalizowane zaproszenia listowne, w formie SMS-a lub powiadomienia z aplikacji IKP to gotowe i skuteczne rozwiązania, które należy wprowadzić „od zaraz”. Ważne jednak, aby były one odpowiednio przygotowane i wskazywały kobietom kolejne kroki, sprawiając, że proces zapisania się na badanie stanie się prosty i intuicyjny. Dobrym rozwiązaniem jest także dołączenie linku do e-rejestracji lub wykazu placówek realizujących program. Takie podejście nie tylko ułatwia dostęp do badań, ale również zwiększa szanse na skuteczną realizację programów profilaktycznych – przekonuje Anna Kupiecka, prezeska Zarządu Fundacji OnkoCafe – Razem Lepiej, wiceprezeska Ogólnopolskiej Federacji Onkologicznej.
– Z mojego doświadczenia wynika, że najlepsze rezultaty przynosi osobiste i bezpośrednie podejście. Kiedy zaproszenie na badanie pochodzi od zaufanego pracownika służby zdrowia, takiego jak lekarz rodzinny, ma ono ogromne znaczenie. Nawet proste przypomnienia SMS-owe są skuteczne – są wygodne, szybkie, a jednocześnie nadal odbierane jako spersonalizowane. Rozszerzenie takich działań, zwłaszcza w obszarach, gdzie dostęp do usług medycznych jest ograniczony, może przynieść realne efekty. Dostępność to kolejny kluczowy element. Mobilne jednostki mammograficzne doskonale sprawdzają się w docieraniu do kobiet w odległych rejonach, ale mogą obsłużyć tylko ograniczoną liczbę osób. Aby żadna kobieta nie została pominięta, musimy inwestować zarówno w mobilne, jak i stacjonarne placówki – podkreśla Tanja Španić, ekspertka ze Słowenii.
Światowy Dzień Raka
4 lutego obchodziliśmy Światowy Dzień Raka. To okazja, by przypomnieć o znaczeniu profilaktyki raka piersi, obejmującej zarówno działania pierwotne, takie jak zdrowy styl życia, jak i wtórne, czyli badania przesiewowe. Zrównoważony styl życia powinien uwzględniać odpowiednią ilość snu, zbilansowaną dietę, regularną aktywność fizyczną oraz unikanie używek, takich jak alkohol i papierosy.
Profilaktyka raka piersi opiera się na:
- Regularnym samobadaniu piersi, które należy wykonywać co miesiąc
- Mammografii co dwa lata dla kobiet w wieku 45-74 lat w ramach bezpłatnego programu profilaktyki raka piersi finansowanego przez NFZ,
- Corocznym badaniu palpacyjnym piersi przeprowadzanym przez ginekologa podczas rutynowej wizyty,
- USG piersi, wykonywanym dodatkowo, jeśli zaleci to lekarz.
Jeśli kobieta zauważy jakiekolwiek niepokojące zmiany podczas samobadania, powinna natychmiast umówić się na wizytę u specjalisty. Może to być onkolog, ginekolog lub lekarz pierwszego kontaktu (bez skierowania) bądź chirurg onkologiczny (ze skierowaniem). Szczegółowe informacje na temat profilaktyki dostępne są na stronie kampanii Wylecz raka piersi HER2+ wyleczrakapiersi.pl/przymierz-sie-do-samobadania.
Doświadczenia Słowenii pokazują, że centralnie koordynowane zaproszenia, rozwój infrastruktury i edukacja społeczna to kluczowe czynniki sukcesu. Adaptacja tych elementów w Polsce mogłaby zwiększyć uczestnictwo kobiet w badaniach profilaktycznych i zwiększyć skuteczność leczenia z uwagi na wczesne wykrycie raka piersi. Usprawnienie programu zwłaszcza poprzez wprowadzenie automatycznych zaproszeń, rozwój mobilnych jednostek diagnostycznych oraz bardziej intensywne działania edukacyjne mogłoby uczynić działania w zakresie profilaktyki raka piersi w Polsce bardziej skutecznymi.
[1] https://dora.onko-i.si/english
[2] https://nijz.si/wp-content/uploads/2022/03/4.2.3_DORA_2021_koncna-1.pdf?utm_source=
[3] https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/dane-o-realizacji-programow/
[4] Badanie ilościowe w grupie 1000 kobiet w wieku 18-74 lat oraz pogłębione badanie jakościowe metodą IDI (in-depth interview) na grupie 15 kobiet w wieku 46-73.
[5] https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2021/K_116_21.PDF
Kampania „Wylecz raka piersi HER2+” powstała z myślą o kobietach z tym podtypem nowotworu, a jej celem jest wsparcie oraz edukacja chorych i ich bliskich. Ważnym aspektem jest także zwiększanie świadomości społecznej w zakresie profilaktyki raka piersi. W ramach inicjatywy uruchomiono stronę wyleczrakapiersi.pl oraz fanpage na Facebooku Wylecz raka HER2+.