Jeśli pracownik jest wynagradzany stawką miesięczną lub godzinową, dodatek za pracę wykonywaną w nadgodzinach należy liczyć, biorąc za podstawę wyłącznie wynagrodzenie zasadnicze.
Pracodawca może rekompensować pracownikom pracę w godzinach nadliczbowych na dwa sposoby. Albo udziela w zamian czasu wolnego, albo płaci wynagrodzenie. Wybór formy gratyfikacji należy do pracownika (art. 24 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych w zw. z art. 30 ust. 2 ustawy o pracownikach urzędów państwowych). Jeśli wybierze formę pieniężną, wtedy za każdą godzinę nadliczbową pracodawca musi naliczyć i wypłacić normalne wynagrodzenie i dodatek.
Normalne wynagrodzenie
Normalne wynagrodzenie to nie tylko pensja zasadnicza. Pojęcie to obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, bez względu na ich nazwę (wyrok SN z 3 czerwca 1986 r., sygn. akt I PRN 40/86, OSNP 1987/9/140, oraz uchwała 7 sędziów SN z 30 grudnia 1986 r., sygn. akt III PZP 42/86, OSNP 1987/8/106). Oznacza to, że przy obliczeniach należy również uwzględnić np. dodatek funkcyjny, stażowy czy za pracę w warunkach szkodliwych.
Obliczenie normalnego wynagrodzenia za przepracowane godziny nadliczbowe wymaga następujących działań:
1) zsumowania wszystkich składników wynagrodzenia, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie,
2) podzielenia uzyskanego wyniku przez liczbę godzin do przepracowania w miesiącu, w którym godziny nadliczbowe wystąpiły, w celu uzyskania stawki za godzinę pracy,
3) pomnożenia uzyskanego wyniku przez liczbę przepracowanych godzin nadliczbowych.
PRZYKŁAD
Janina W. otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 1400 zł i dodatek stażowy w wysokości 168 zł (12% pensji zasadniczej). W czerwcu, w którym było 160 godz. pracy (8 godz. × 20 dni), przepracowała 8 godzin nadliczbowych. Normalne wynagrodzenie za te godziny wyniesie zatem:
l suma składników wynagrodzenia: 1400 zł + 168 zł = 1568 zł,
l wynagrodzenie za jedną godzinę: 1568 zł : 160 godz. = 9,80 zł,
l normalne wynagrodzenie za godziny nadliczbowe: 9,80 zł × 8 godz. = 78,40 zł.
Dodatek za nadgodziny
Dodatek za godziny nadliczbowe należy się w wysokości 50% lub 100% wynagrodzenia. O tym, która z tych stawek powinna być zastosowana, przesądza dzień, w którym praca w godzinach nadliczbowych miała miejsce.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Podstawa obliczania dodatku to wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną. Jeśli pracownik jest wynagradzany w inny sposób (np. prowizyjnie), wtedy podstawa to 60% wynagrodzenia, obliczanego zgodnie z zasadami obowiązującymi przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy (art. 1511 § 3 k.p., patrz: Jak obliczyć dodatek za godziny nadliczbowe, gdy pracownik nie jest wynagradzany stawką godzinową lub miesięczną?).
Do tej pory „osobiste zaszeregowanie” było rozumiane jako wynagrodzenie zasadnicze, dodatek funkcyjny i inne składniki wynagrodzenia, jeśli były ściśle związane z warunkami świadczenia pracy. Sąd Najwyższy uznał jednak, że taka interpretacja jest archaiczna i stoi w sprzeczności z obecnie obowiązującymi przepisami prawa pracy. Dlatego wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania to wyłącznie pensja zasadnicza (uchwała z 3 kwietnia 2007 r., sygn. akt II PZP 4/07).
Sposób obliczania dodatku za godziny nadliczbowe określa § 4 rozporządzenia w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy. Przepis ten stanowi, że należy tu stosować zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, czyli wynikające z rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
Aby obliczyć dodatek za jedną godzinę pracy nadliczbowej dla pracownika wynagradzanego w stałej stawce miesięcznej, należy tę stawkę podzielić przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu.
PRZYKŁAD
Na miesięczne zarobki Ignacego O. składają się: 1700 zł wynagrodzenia zasadniczego, 150 zł dodatku funkcyjnego i 255 zł dodatku stażowego. W czerwcu przepracował, oprócz normalnego wymiaru czasu pracy (160 godz.), 12 godzin nadliczbowych, z tego 2 przypadły na porę nocną, a pozostałe 10 na zwykłe dni jego pracy (od poniedziałku do piątku, które - zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu, są dla niego dniami pracy). Za 2 godziny pracy w nocy należał mu się więc dodatek za godziny nadliczbowe w wysokości 100% wynagrodzenia zasadniczego, a za pozostałe 10 godzin - 50% wynagrodzenia, a za wszystkie razem - normalne wynagrodzenie. Pracodawca wypłacił mu łącznie 232,38 zł. Jest to wynik następujących obliczeń:
1) normalne wynagrodzenie:
l suma składników wynagrodzenia: 1700 zł + 150 zł + 255 zł = 2105 zł
l wynagrodzenie za jedną godzinę: 2105 zł : 160 godz. = 13,16 zł
l normalne wynagrodzenie za godziny nadliczbowe: 13,16 zł × 12 godz. = 157,92 zł;
2) dodatek za godziny nadliczbowe:
l dodatek za jedną godzinę nadliczbową: 1700 zł : 160 godz. = 10,63 zł
l dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia: (10,63 zł × 50%) × 10 godz. = 53,20 zł
l dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia: 10,63 zł × 2 godz. = 21,26 zł
l dodatki łącznie: 53,20 zł + 21,26 zł = 74,46 zł;
3) łącznie normalne wynagrodzenie i dodatek za godziny nadliczbowe:
157,92 zł + 74,46 zł = 232,38 zł.
ZAPAMIĘTAJ!
Dodatek za godziny nadliczbowe z tytułu przekroczenia normy dobowej pracodawca wypłaca wraz z wynagrodzeniem za miesiąc, w którym one wystąpiły. Natomiast dodatek za nadgodziny wynikające z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy pracownik powinien otrzymać po zakończeniu okresu rozliczeniowego.
Jak obliczyć dodatek za godziny nadliczbowe, gdy pracownik nie jest wynagradzany stawką godzinową lub miesięczną
Krok 1. Ustalenie podstawy wynagrodzenia
Gdy pracownik nie jest wynagradzany ani stawką miesięczną, ani godzinową, lecz w inny sposób (np. prowizyjnie), pierwszym krokiem do obliczenia dodatku za 1 godzinę nadliczbową jest ustalenie wysokości tego wynagrodzenia, będącego podstawą dla dalszych działań. Podstawą tą jest wynagrodzenie pracownika i inne świadczenia związane z pracą, z wyjątkiem (§ 6 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop):
l jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie,
l wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,
l gratyfikacji (nagród) jubileuszowych,
l wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
l ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,
l dodatkowego wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego,
l wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
l nagród z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej,
l odpraw emerytalnych lub rentowych albo innych odpraw pieniężnych,
l wynagrodzenia i odszkodowania przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy.
Składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości, jeśli pracownik takie otrzymuje, uwzględnia się w wynagrodzeniu będącym podstawą do obliczenia dodatku za godzinę nadliczbową w wysokości należnej pracownikowi w miesiącu, w którym pracował w nadgodzinach.
Składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy nie dłuższe niż jeden miesiąc, z wyjątkiem stałej stawki miesięcznej, uwzględnia się przy ustalaniu wynagrodzenia w łącznej wysokości wypłaconej pracownikowi w okresie 3 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w których wystąpiły godziny nadliczbowe. Jeżeli występują znaczne wahania wysokości składników wynagrodzenia, mogą one być uwzględnione przy ustalaniu wynagrodzenia w łącznej wysokości wypłaconej pracownikowi w okresie nieprzekraczającym 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym pracownik pracował w nadgodzinach.
Do dalszych obliczeń trzeba przyjąć 60% ustalonej podstawy, gdyż pracownik nie jest wynagradzany stawką miesięczną ani godzinową.
Krok 2. Ustalenie stawki za godzinę pracy
Aby obliczyć stawkę za godzinę pracy, która posłuży do obliczenia dodatku za godziny nadliczbowe, należy podzielić 60% podstawy wynagrodzenia przez liczbę godzin, w czasie których pracownik wykonywał pracę w okresie, z którego została ustalona ta podstawa.
Krok 3. Wyliczenie dodatku za godziny nadliczbowe
Obliczenie dodatku za nadgodziny wymaga:
l pomnożenia stawki za godzinę pracy przez właściwą stawkę procentową dodatku za godziny nadliczbowe, czyli 50% lub 100%,
l pomnożenia uzyskanych wyników odpowiednio przez liczby przepracowanych godzin nadliczbowych, za które przysługuje stawka 100% lub stawka 50%.
Podstawy prawne
l Ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 589)
l Ustawa z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (j.t. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 170, poz. 1218)
l Ustawa z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (j.t. Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 589)
l Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289; ost.zm. Dz.U. z 2003 r. Nr 230, poz. 2292)
l Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 217, poz. 1591).