Ustawa o samorządzie gminnym w art. 24f ust. 1 stanowi, że radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności. Konsekwencją złamania takiego zakazu jest utrata mandatu, którego wygaśnięcie stwierdza rada gminy.
Mimo wyraźnie sformułowanego zakazu, Andrzej M., radny miasta C. po wyborach nadal prowadził taką działalność. W dodatku zajmował lokal w budynku należącym do miasta.
Rada nie odebrała mandatu
Chociaż naruszenie ustawy było ewidentne, Rada Miejska w C. długo nie mogła zdecydować się na usunięcie z jej szeregów radnego-przedsiębiorcy. W tej sytuacji do akcji wkroczył wojewoda, który przypomniał radnym o obowiązku stwierdzenia wygaśnięcia mandatu. Projekt uchwały w tej sprawie rada na posiedzeniu w lipcu 2003 r. odrzuciła. W tej sytuacji wojewoda wydał zarządzenie zastępcze w trybie art. 98a ustawy o samorządzie gminnym. Przepis ten upoważnia wojewodę do wydania takiego zarządzenia, jeżeli odpowiedni organ gminy lub miasta nie podejmie stosownej uchwały lub nie odwoła niesubordynowanego radnego lub pracownika w terminie 30 dni od wezwania.
Kto może zaskarżyć zarządzenie wojewody?
Andrzej M., broniąc się przed utratą funkcji, skierował sprawę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie. Tutaj jednak okazało się, że obowiązujący przepis art. 98a ustawy o samorządzie gminnym nie daje możliwości zaskarżenia takiego zarządzenia przez zainteresowanego radnego. Ustęp 3 tego artykułu nakazuje odpowiednie zastosowanie art. 98 ustawy o samorządzie gminnym. Z kolei art. 98 ust. 3 wskazuje, że do złożenia skargi uprawniona jest tylko gmina lub związek międzygminny, których interes prawny, uprawnienie albo kompetencja zostały naruszone. Podstawą do wniesienia skargi jest uchwała lub zarządzenie organu, który podjął uchwałę lub zarządzenie albo którego dotyczy rozstrzygnięcie nadzorcze.
Krakowski sąd administracyjny powziął więc poważną wątpliwość, czy nie jest to ograniczanie konstytucyjnego prawa obywatela do sądu. Do Trybunału Konstytucyjnego trafiło więc pytanie prawne dotyczące zgodności art. 98a ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym z konstytucją.
Radnemu przysługuje prawo do sądu
Wątpliwości WSA okazały się całkowicie uzasadnione. Trybunał Konstytucyjny w wyroku zapadłym 17 lipca br. (sygn. akt P 19/04) uznał zakwestionowany przepis za niezgodny z ustawą zasadniczą, w zakresie, w jakim uniemożliwia radnemu zaskarżenie zarządzenia zastępczego stwierdzającego wygaśnięcie jego mandatu.
Uzasadniając orzeczenie, Trybunał wskazał, że gdy rada gminy podejmie uchwałę o wygaśnięciu mandatu radnego, to prawo do sądu gwarantuje mu ustawa o samorządzie gminnym. Zasadą jest, że każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętym przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego.
Natomiast kwestionowany przepis uprawnia do zaskarżenia zarządzenia zastępczego wojewody o wygaśnięciu mandatu radnego jedynie gminę lub związek międzygminny. Tym samym ustawodawca pozbawia zainteresowanego radnego sądowej ochrony praw potencjalnie naruszonych powyższym zarządzeniem. To nierówne traktowanie przejawia się w całkowitym pozbawieniu radnego-adresata zarządzenia zastępczego prawa do sądu w zakresie prawa do uruchomienia procedury - podkreślił Trybunał.
Skutki wyroku TK są oczywiste - teraz każdy radny, który utraci mandat na skutek zarządzenia wojewody, ma prawo sam zaskarżyć je do sądu administracyjnego.
Orzeczenie to - choć dotyczy bezpośrednio radnych gmin - może mieć jeszcze szersze znaczenie. Niemal identyczne przepisy zawierają bowiem odpowiednio ustawa o samorządzie powiatowym (art. 85 i 85a) oraz ustawa o samorządzie województwa (art. 86 i 86a). Podważa to konstytucyjność tych przepisów, chociaż one same nadal jeszcze obowiązują w niezmienionej formie. Ustawodawca powinien je jak najszybciej zmienić.
Uprawnienie do zaskarżenia zarządzenia zastępczego wojewody o wygaśnięciu mandatu radnego powinno przysługiwać nie tylko gminie, ale także radnemu, którego dotyczy.
MONIKA KOZAKIEWICZ