Samorządy, którym teraz przyszło ogłaszać przetargi na ubezpieczenie, mają niemały problem. Tym razem nie można już ograniczyć się do niewielkiej modyfikacji specyfikacji istotnych warunków zamówienia, bo w sierpniu tego roku zmieniono niemal wszystkie przepisy kodeksu cywilnego mówiące o umowie ubezpieczenia. Z jednej strony to dobrze, bo niektóre zasady wprowadzane do umowy specjalnymi klauzulami zostały wprowadzone do kodeksu cywilnego jako obligatoryjne przepisy i nie trzeba już o nich pamiętać. Z drugiej, w przepisach z oczywistych względów nie wzięto pod uwagę specyfiki samorządów i niektóre zapisy przy ubezpieczeniu trzeba dostosować do potrzeb określonej jednostki samorządu lokalnego, za pomocą specjalnych klauzul.
Klauzule coraz więcej znaczą
Warto przypomnieć, że system klauzul w s.i.w.z. ma kluczowe znaczenie. Chodzi bowiem o uniknięcie sytuacji, w której nie znajdzie się żaden oferent, który przyjmie wszystkie punkty umowy bez zastrzeżeń i trzeba będzie przetarg powtarzać. Dlatego najlepiej zapisy, przyjęcia których przez rynek ubezpieczeniowy obawiamy się najbardziej, umieścić jako fakultatywne. Im bardziej zależy np. gminie na ich wprowadzeniu do umowy, tym więcej trzeba im przyznać punktów.
Każda klauzula powinna być poprzedzona zwrotem: Z zachowaniem pozostałych, nie zmienionych niniejszą klauzulą, postanowień umowy ubezpieczenia określonych we wniosku i ogólnych warunkach ubezpieczenia strony uzgodniły, że: Dalej należy podać treść klauzuli.
Warto zwrócić uwagę, że w tegorocznych s.i.w.z. coraz częściej o wyborze oferty decyduje w 60 proc. cena, a w pozostałych 40 proc. właśnie przyjęcie możliwe wielu klauzul. Innym ciekawym trendem jest wydłużanie okresów ubezpieczenia do trzech lat. To bardzo rozsądny krok, bo stawki za polisy są już na tak niskim poziomie, że trudno się spodziewać, aby spadły jeszcze bardziej. Eksperci przewidują, że w tym roku możliwe są jeszcze niewielkie spadki, ale coraz bardziej prawdopodobne jest, że stawki zaczną marsz w górę. W tej sytuacji im dłuższa umowa, w której samorząd zagwarantuje sobie takie niskie składki, tym lepiej.
Problemy z prawdopodobieństwem
Umowy ubezpieczenia zawierane przez samorządy muszą być dostosowane nie tylko do nowych przepisów, ale też i specyfiki zawierania umów przez te podmioty w formie zamówienia publicznego. Dlatego trzeba umownie dopasować zasady wprowadzone przez art. 816 k.c. Przewiduje on, że w razie ujawnienia okoliczności, która pociąga za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa wypadku, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany wysokości składki poczynając od chwili, w której zaszła ta okoliczność, nie wcześniej jednak niż od początku bieżącego okresu ubezpieczenia. W razie zgłoszenia takiego żądania druga strona może w terminie 14 dni wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym. W przypadku samorządów możliwość zmiany składki w trakcie okresu ubezpieczenia przez każdą ze stron w razie zmiany ryzyka ubezpieczeniowego powinna być znacznie ograniczona lub wyeliminowana. Samorząd nie może przecież wydać więcej na ubezpieczenie niż wynika z przetargu.
Pewnym zabezpieczeniem przed groźbą większych wydatków może być klauzula przyjęcia istniejących zabezpieczeń przeciwkradzieżowych i przeciwpożarowych. W najłagodniejszej, akceptowalnej chyba dla wszystkich towarzystw wersji, powinna ona przewidywać, że ubezpieczyciel uznaje stan zabezpieczeń przeciwpożarowych czy przeciwkradzieżowych za wystarczający do czasu przeprowadzenia inspekcji w ubezpieczonych lokalizacjach (niektórzy brokerzy proponują nawet bardziej radykalny zapis, bez warunku inspekcji, wtedy akcept jest oparty na deklaracjach dotyczących zabezpieczeń). Jeśli po jej przeprowadzeniu okaże się, że w zabezpieczeniach są braki, samorząd powinien dostać do 30 dni na ich usunięcie. Dopiero jeśli w tym terminie zmiany nie będą przeprowadzone, ubezpieczyciel może uchylić się od odpowiedzialności. Oczywiście może to zrobić tylko wtedy, gdy brak zabezpieczeń miał wpływ na powstanie szkody lub jej rozmiar. Klauzula ta blokuje towarzystwu możliwość żądania wyższej składki w przypadku ujawnienia okoliczności, która pociąga za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa wypadku.
Dla pewności można pokusić się o wprowadzenie klauzuli wyraźnie niedopuszczającej ani żądania zmiany składki przez którąkolwiek ze stron, ani tym samym możliwości wypowiedzenia umowy przez drugą stronę ze skutkiem natychmiastowym (co przewiduje wspomniany art. 816 k.c). Może to być klauzula zmiany prawdopodobieństwa wypadku. Powinna ona przewidywać, że w razie ujawnienia okoliczności, która pociąga za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa wypadku, strony rezygnują z żądania zmiany wysokości składki. Żeby była ona do przyjęcia dla towarzystwa, trzeba dodać też zdanie drugie, mówiące, że w przypadku istotnego wzrostu ryzyka ubezpieczeniowego ubezpieczycielowi przysługuje prawo złożenia wniosku do ubezpieczającego o dokonanie niezbędnych zmian obniżających prawdopodobieństwo zajścia wypadku ubezpieczeniowego. Tu podobnie jak w powyższej klauzuli zabezpieczeń, można zapisać np. 30-dniowy termin na dostosowanie się do wniosku ubezpieczyciela i sankcję za brak reakcji w postaci możliwości uwolnienia się od odpowiedzialności.
PRZYKŁADOWE KLAUZULE OBLIGATORYJNE
Klauzula reprezentantów - ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za szkody powstałe wskutek winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa wyłącznie reprezentantów ubezpieczającego. Dla celów umowy za reprezentantów ubezpieczającego uważa się osoby lub organ wieloosobowy (zarząd, dyrekcje), które zgodnie z obowiązującymi przepisami lub statutem uprawnione są do zarządzania ubezpieczoną jednostką. Za szkody powstałe z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa osób niebędących reprezentantami ubezpieczonego ubezpieczyciel ponosi pełną odpowiedzialność. Dotyczy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych oraz sprzętu elektronicznego od wszystkich ryzyk.
Klauzula przepięcia - rozszerza się ochronę ubezpieczeniową o szkody powstałe bezpośrednio lub pośrednio w wyniku wyładowania atmosferycznego (w tym spowodowane uderzeniem pioruna) oraz szkody wynikłe z niewłaściwych parametrów prądu elektrycznego, tj. zmiany napięcia, natężenia, częstotliwości. Przedstawiona definicja przepięcia będzie miała zastosowanie do każdej szkody, której przyczyną będą ww. zdarzenia. Dotyczy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych oraz ubezpieczenia sprzętu elektronicznego od szkód materialnych.
Klauzula przewŁaszczenia mienia - ochrona ubezpieczeniowa zostaje zachowana mimo przeniesienia własności ubezpieczonego mienia między jednostkami organizacyjnymi zamawiającego, lokalizacjami jednostek lub przeniesienia własności ubezpieczonego mienia na nowo powołane jednostki zamawiającego oraz w przypadku przeniesienia własności mienia na bank, ubezpieczyciela lub inny podmiot - jako zabezpieczenie wierzytelności. Ochrona zostaje zachowana również w przypadku przeniesienia własności mienia pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego.
Dotyczy ubezpieczenia od ognia i innych żywiołów oraz sprzętu elektronicznego od wszystkich ryzyk.
Klauzula pŁatności rat - w przypadku wypłaty odszkodowania ubezpieczyciel nie jest uprawniony do potrącenia z kwoty odszkodowania rat jeszcze niewymagalnych; jeżeli zapłata należnej ubezpieczycielowi składki dokonywana jest w formie przelewu bankowego lub przekazu pocztowego, za datę opłacenia składki uważa się dzień złożenia w banku lub urzędzie pocztowym zlecenia płatniczego na rachunek ubezpieczyciela, pod warunkiem posiadania na rachunku wystarczających środków. Dotyczy wszystkich ryzyk, przy czym w ubezpieczeniu AC ubezpieczyciel może być uprawniony do potrącenia z odszkodowania rat bądź żądania ich wcześniejszej spłaty tylko w przypadku szkody całkowitej lub szkody polegającej na kradzieży pojazdu. Klauzula rozstrzygania sporów - spory wynikające z umów ubezpieczenia rozpatrują sądy właściwe dla siedziby ubezpieczającego. Dotyczy wszystkich ryzyk.
Źródło: s.i.w.z. na ubezpieczenie Tomaszowa Mazowieckiego obsługiwanego przez firmę brokerską Maximus, opracowanie własne. Pominięto klauzule mające zastosowanie tylko do ubezpieczeń sprzętu elektronicznego.
Ochrona musi być ciągła
Z tych samych względów samorządy powinny wprowadzić klauzulę utrzymania ciągłości ochrony. Powinna zabezpieczać ona przed negatywnymi skutkami zapisów art. 814 par. 2, który przewiduje, że jeżeli ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność przed opłaceniem składki lub jej pierwszej raty, a nie zostały one opłacone w terminie, to ubezpieczyciel może wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym i żądać zapłaty składki za okres przez, który ponosił odpowiedzialność.
Żeby się przed tym zabezpieczyć, warto wyraźnie w umowie zapisać, że brak wpłaty przez ubezpieczającego składki bądź którejkolwiek z rat w terminie przewidzianym w umowie ubezpieczenia nie może być podstawą do rozwiązania umowy ubezpieczenia. W takiej sytuacji ubezpieczyciel powinien być zobowiązany do przesłania ubezpieczającemu pisma, z wyznaczeniem dodatkowego (najlepiej 14-dniowego) terminu zapłaty składki. Dopiero w przypadku niedokonania płatności w tym terminie ubezpieczyciel powinien mieć prawo zawieszenia ochrony ubezpieczeniowej do momentu opłacenia brakującej składki. Przy czym trzeba podkreślić, że koniecznie w tym ostatnim zdaniu musi się znaleźć słowo zawieszenie, a nie np. wygaśnięcie lub rozwiązanie. Eksperci w zakresie prawa cywilnego są zgodni, że raz rozwiązany czy przerwany stosunek umowny nie zawiązuje się automatycznie ponownie np. w przypadku opłacenia składki. Może się więc zdarzyć, że składka wpłynie, a towarzystwo i tak nie będzie udzielało ochrony. W przypadku zawieszenia, umowa będzie działała po wpłynięciu składki.
Tu warto przypomnieć o standardowym już zapisie, który spokojnie można wpisać jako klauzulę obligatoryjną, który przewiduje, że za datę opłacenia składki przyjmuje się dzień złożenia w banku lub w urzędzie pocztowym zlecenia płatności składki. Oczywiście dodatkowym warunkiem powinno być, że ubezpieczający powinien mieć w momencie przelewu wystarczającą ilość środków na rachunku.
Samorządowcy powinni uważać
Pracownicy samorządów powinni za to zwrócić uwagę, na nowe dla nich ryzyko, które wprowadziły nowe przepisy kodeksu cywilnego. Znowelizowany artykuł 828 par. 2 k.c., wyłączył z ustawowej ochrony przed regresem osoby, za które ubezpieczający ponosi odpowiedzialność, czyli np. pracowników. Obecnie na ubezpieczyciela nie przechodzą tylko roszczenia ubezpieczającego przeciwko osobom, z którymi ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym (chyba że sprawca wyrządził szkodę umyślnie).
Jeżeli zatem strony umowy ubezpieczenia nie umówią się inaczej, na ubezpieczyciela, z mocy prawa, przechodzą roszczenia ubezpieczającego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę. W szczególności powinni na to zwracać uwagę pracownicy samorządu i wywierać presję w tej kwestii na osoby zajmujące się opracowywaniem programu ubezpieczeniowego, ponieważ brak odpowiedniego zapisu może oznaczać dla nich spore problemy. Może się bowiem zdarzyć, że pracownik wywoła np. pożar w miejscu pracy. Ubezpieczyciel wypłaci co prawda gminie odszkodowanie, ale potem zwróci się o jego zwrot do pracownika, który pożar spowodował. Przy czym szkoda nie musi być wynikiem winy umyślnej, wystarczy, że sprawca wywoła pożar nieumyślnie (np. przez lekkomyślność czy niedbalstwo).
Warto też pamiętać, że o ile odpowiedzialność pracownika za szkodę w mieniu pracodawcy, powstałą wskutek naruszenia obowiązków pracowniczych, jest co do zasady limitowana wysokością trzech miesięcznych pensji (jeżeli szkoda została wyrządzona umyślnie - pracownik jest zobowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości), to osoby pracujące dla gmin w oparciu o inną podstawę zatrudnienia, np. umowę cywilnoprawną - takim ograniczeniom nie podlegają i mogą odpowiadać do pełnej wysokości szkody.
Dlatego brokerzy proponują wprowadzenie do umowy specjalnej klauzuli zniesienia regresu. Powinna ona przewidywać, że na podstawie art. 828 par. 1 k.c., strony postanawiają, że na ubezpieczyciela nie przechodzą roszczenia ubezpieczającego przeciwko pracownikom, osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych, a także mianowania, powołania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę, chyba że sprawca wyrządził szkodę umyślnie.
PRZYKŁADOWE KLAUZULE FAKULTATYWNE MAJĄCE ZASTOSOWANIE DO WSZYSTKICH RYZYK
Klauzula miejsca ubezpieczenia - ubezpieczeniem objęte jest wszelkie mienie ruchome i nieruchome znajdujące się na terenie RP i będące własnością ubezpieczającego lub znajdujące się w jego posiadaniu na podstawie innego tytułu. Ubezpieczenie nie dotyczy mienia w transporcie oraz mienia ubezpieczonego na mocy innej umowy ubezpieczenia. Wprowadza się limit odpowiedzialności do 1 mln zł bez konieczności informowania ubezpieczyciela w ciągu okresu ubezpieczenia o powstaniu nowej lokalizacji.
Klauzula zgŁaszania szkód - zawiadomienie ubezpieczyciela o szkodzie winno nastąpić niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 7 dni od daty powstania szkody lub uzyskania o niej wiadomości.
Klauzula wypłaty odszkodowania - ubezpieczyciel obowiązany jest do wypłaty odszkodowania w terminie 30 dni od daty otrzymania zgłoszenia szkody. Ubezpieczający przesyła w celu likwidacji szkody dokumenty, których rodzaj określi ubezpieczyciel najpóźniej w terminie 7 dni od dnia przyjęcia zawiadomienia o szkodzie. Jeżeli w terminie 30 dni od otrzymania zgłoszenia szkody wyjaśnienie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od wyjaśnienia tych okoliczności, jednakże bezsporną część odszkodowania ubezpieczyciel wypłaca w terminie 30 dni od daty otrzymania zgłoszenia szkody. W przypadkach, gdy do likwidacji szkody niezbędne będą dodatkowe dokumenty, ubezpieczyciel poinformuje o tym ubezpieczającego w terminie 3 dni roboczych od momentu otrzymania niewystarczających według jego oceny dokumentów. W przypadku, gdyby dodatkowe dokumenty okazały się niewystarczające, ubezpieczyciel może w terminie 3 dni roboczych od momentu ich nadesłania zwrócić się o ich uzupełnienie.
Klauzula wypŁaty kwoty bezspornej odszkodowania - ubezpieczyciel w przypadku potwierdzenia swojej odpowiedzialności za powstałą szkodę wypłaca bezsporną kwotę w formie zaliczki w ciągu 14 dni roboczych od zawiadomienia o szkodzie.
Klauzula usunięcia pozostałości po szkodzie - ubezpieczyciel zwróci konieczne i uzasadnione koszty poniesione przez ubezpieczającego w związku z powstałą szkodą rzeczową, w celu usunięcia np. z ubezpieczonej posesji pozostałości po zniszczonym ubezpieczonym mieniu do 10 proc. wartości powstałej szkody. Powyższy 10-proc. limit podwyższa sumę ubezpieczenia i jest niezależny (dodatkowy) od postanowień owu w tym zakresie.
Klauzula skŁadowania - w przypadku szkód powstałych wskutek zalania mienia ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność za mienie składowane bezpośrednio na podłodze. Odpowiedzialność w powyższym zakresie dotyczy również mienia znajdującego się w pomieszczeniach położonych poniżej poziomu gruntu.
Klauzula czasu ochrony - brak wpłaty przez ubezpieczającego składki bądź którejkolwiek z rat w terminie przewidzianym w umowie ubezpieczenia nie powoduje wygaśnięcia (rozwiązania) umowy ubezpieczenia ani zawieszenia udzielanej ochrony ubezpieczeniowej. W takiej sytuacji ubezpieczyciel zobowiązany jest przesłać pismo do ubezpieczającego, wyznaczając dodatkowy 14-dniowy termin zapłaty składki. W przypadku nie dokonania wpłaty na konto ubezpieczyciela w wyznaczonym terminie ubezpieczyciel zawiesza ochronę ubezpieczeniową do momentu opłacenia brakującej składki.
Klauzula zabezpieczeń przeciwpoŻarowych i przeciw kradzieŻowych - Ubezpieczyciel oświadcza, że stan zabezpieczeń przeciwpożarowych i przeciw kradzieżowych uznaje za wystarczający do czasu przeprowadzenia inspekcji w ubezpieczonych lokalizacjach. Jeżeli w wyniku przeprowadzenia inspekcji zostaną stwierdzone braki w zabezpieczeniach ubezpieczyciel wyznaczy ubezpieczającemu termin na ich uzupełnienie nie krótszy niż 30 dni. Jeżeli w tym terminie nie zostaną wprowadzone konieczne zabezpieczenia, Ubezpieczyciel może uchylić się od odpowiedzialności, jeżeli brak przedmiotowych zabezpieczeń miał wpływ na powstanie szkody lub jej rozmiar. Po przeprowadzeniu inspekcji ubezpieczyciel nie będzie domagał się wprowadzenia zabezpieczeń ponad te, które określone są w owu jako minimalne dla uznania odpowiedzialności ubezpieczyciela.
Klauzula ochrony mienia nieprzygotowanego do pracy - ochrona ubezpieczeniowa zostaje zachowana, mimo że ubezpieczający nie przystosował środka trwałego lub sprzętu elektronicznego do pracy (np. sprzęt nie został rozpakowany) oraz w sytuacji przenoszenia środka trwałego lub sprzętu elektronicznego z jednego miejsca na inne w obrębie miejsca ubezpieczenia. Ochroną objęty jest również sprzęt, który przez dłuższy okres znajduje się w lokalizacji objętej ochroną, jednak nie jest eksploatowany (np. w szkole w okresie przerwy wakacyjnej).
Źródło: s.i.w.z. na ubezpieczenie Tomaszowa Mazowieckiego obsługiwanego przez firmę brokerską Maximus, opracowanie własne.
Bonusy dla urzędników
Przy tej okazji warto też uczulić pracowników na możliwość zagwarantowania sobie dodatkowych bonusów ubezpieczeniowych przy okazji rozstrzygania przetargów na ubezpieczenie dla samorządu. Oczywiście nie sposób wpisać w s.i.w.z. ubezpieczeń mienia osobistego dla pracowników samorządu. Warto jednak poprosić brokera czy samo towarzystwo o przygotowanie oferty dla grupy chętnych pracowników.
Mało tego, okazuje się, że zniżki dla pracowników samorządu czy szerzej administracji można dostać bez opracowywania szczególnego programu. Na przykład w Compensie każdy urzędnik, pracujący w instytucji państwowej, samorządowej itp. może liczyć na 10 proc. zniżki w ubezpieczeniu OC i AC.
- Do zniżki mają prawo pracownicy wszystkich 85 wymienionych w załączniku do warunków ubezpieczenia urzędów, niezależnie od faktu zawarcia przez naszą firmę umowy z danym urzędem - mówi Marek Gołębiewski, rzecznik Compensy.
Każdy agent ma przy sobie taki załącznik i wystarczy sprawdzić, czy dana instytucja jest na liście.
Z kolei w Warcie samorządy, które ubezpieczają swój majątek w tym towarzystwie, mogą zostać objęte programem Warta Firma.
- Polega on na możliwości udzielania pracownikom tych firm czy też członkom różnych zdefiniowanych grup klientów, np. wspólnot mieszkaniowych, dodatkowych zniżek na ubezpieczenia indywidualne - mówi Monika Nowakowska, rzecznik Warty.
Przy czym dodatkowym warunkiem jest zgromadzenie grupy liczącej przynajmniej 15 osób. Mogą one liczyć na zniżki, na ubezpieczenia AC, OC komunikacyjne oraz ubezpieczenia mieszkań i domów.
Warto jednak zauważyć, że objęcie takim programem nie odbywa się automatycznie.
- Decyzje o podjęciu bądź kontynuowaniu programu dla danej grupy są podejmowanie po dokonaniu indywidualnej oceny ryzyka, w zależności od wyników rentowności ubezpieczeń danej firmy oraz przebiegów ubezpieczeń indywidualnych obejmowanych programem - mówi Monika Nowakowska.
Skomplikowane OC
Jednym z istotniejszych punktów programu ubezpieczeń dla samorządów jest pokrycie ryzyk związanych z odpowiedzialnością cywilną gminy.
- Standardowy zakres wymagany przez s.i.w.z., w przypadku ubezpieczenia OC gminy jest bardzo szeroki, a w związku z tym zapewnia jednostkom samorządowym właściwą ochronę ubezpieczeniową - mówi Edyta Woźniak z biura ubezpieczeń i reasekuracji grupy Concordia.
Dodaje, że standardowym rozszerzeniem zakresu odpowiedzialności towarzystwa, którego domagają się samorządy, jest wykupienie tzw. franszyz integralnych bądź redukcyjnych. Dzięki temu gminy nie muszą wypłacać ze swojego budżetu drobnych kwot odszkodowania, które normalnie musiałyby pokryć, gdyby standardowe franszyzy w kwocie od 100 do 400 zł zostały wprowadzone do umowy ubezpieczenia.
- Polisę odpowiedzialności cywilnej gminy można również wzbogacić o odpowiedzialność cywilną za szkody wyrządzone w związku z wydaniem aktu normatywnego niezgodnego z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową, ustawą lub szkody powstałe w związku z niewydaniem aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje odpowiedni przepis prawa - podpowiada Edyta Woźniak.
Wyjaśnia, że mowa tu również o odpowiedzialności gminy za wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji administracyjnej, których niezgodność z prawem zostaje stwierdzona w odpowiednim postępowaniu. To istotne z punktu widzenia gminy ryzyko i warte pokrycia, ale warto taki zakres ochrony wpisywać w s.i.w.z. jako fakultatywny, bo może się zdarzyć, że niektóre towarzystwa nie będą w skłonne udzielić takiej ochrony. Oczywiście warto przyznać sporo punktów za przyjęcie przez towarzystwo takiej odpowiedzialności.
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej można również zaoferować pracownikom samorządowym, szczególnie jako ochronę, przed roszczeniami pracodawcy - czyli gminy za szkody wyrządzone związku z wykonywaną pracą pracownika samorządowego. Mogą to być szkody zarówno wyrządzone pracodawcy - gminie, jak i osobom trzecim w związku z pełnioną funkcją.
Zawiłe zasady odpowiedzialności
To jednak nie koniec zmian w prawie, które skomplikowały i tak już zawiłą materię polis odpowiedzialności cywilnej.
Nowelizacja kodeksu cywilnego przede wszystkim usunęła wątpliwości co do dopuszczalności stosowania na naszym rynku klauzuli czasowej podstawy odpowiedzialności ubezpieczyciela tzw. claims made, czyli daty zgłoszenia roszczenia. Przewiduje ona, że towarzystwo odpowiada tylko za szkody zgłoszone w okresie ubezpieczenia lub dodatkowym okresie zgłaszania roszczeń, nawet jeśli wynikają ze zdarzeń, które zaistniały przed zawarciem umowy (oczywiście jeśli ubezpieczony nie wiedział o ich wystąpieniu). Taka baza odpowiedzialności jest standardem na rynkach zachodnich, szczególnie w ubezpieczeniach odpowiedzialności zawodowej, ryzyk ekologicznych czy medycznych. Można więc przypuszczać, że i u nas towarzystwa będą forsowały jej stosowanie. Co prawda to samorządy określają zasady odpowiedzialności, a towarzystwa je akceptują, to z czasem może się zdarzyć, że trudno będzie na niektóre ryzyka OC znaleźć polisę z tradycyjnie stosowanym dotąd triggerem (czyli okolicznością uruchamiającą polisę) zdarzenia powodującego szkodę (z ang. act commited), przy takiej konstrukcji polisy, że towarzystwo odpowiada za szkody, które wynikają ze zdarzeń zaistniałych w okresie ubezpieczenia, bez względu na to, kiedy zostaną zgłoszone roszczenia z ich tytułu. To istotne o tyle, że w sierpniu wydłużono w nieskończoność okres przedawnienia roszczeń za szkody osobowe, np. wynikające z błędów medycznych. Z punktu widzenia klientów, lepsza wydaje się więc taka baza odpowiedzialności. Z punktu widzenia towarzystw, wręcz przeciwnie, bo przez lata muszą utrzymywać rezerwy na wypłaty takich roszczeń, co jest bardzo kosztowne. Będą więc starały się upowszechnić właśnie tę bazę odpowiedzialności.
Jakie to może mieć skutki dla ubezpieczających się i czy warto pokusić się o zmianę konstrukcji polisy OC? Jeśli dotąd umowy były zawierane na bazie act commited, a władze samorządu zdecydują się na nową, z triggerem claims made, w krótkim okresie nie ma zagrożenia. Mało tego, może się zdarzyć, że dojdzie do podwójnej ochrony. Jeśli komuś wyrządziliśmy szkodę dwa lata temu, z tytułu której zostało zgłoszone roszczenie w tym roku, już po zawarciu umowy z nowym triggerem, poszkodowany będzie mógł liczyć na pokrycie jego roszczeń z dwóch polis, jeżeli któraś z nich tej sytuacji nie wyklucza. Zadziała więc i ta nowa (bo w okresie jej obowiązywania roszczenie zostało zgłoszone), i ta stara (bo w okresie jej obowiązywania nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę, której dotyczy roszczenie).
Problem może się za to pojawić przy okazji zmiany w drugą stronę, czyli gdy po kilku latach ubezpieczania się na bazie claims made przejdziemy znowu na act committed lub podobny do niego trigger. Jeśli w tym czasie ktoś zgłosi roszczenie związane ze szkodą spowodowaną rok wcześniej, nie będziemy mieli ochrony! Dlaczego? Bo polisy na bazie claims made już nie mamy, a nowa na bazie act committed nie zadziała, bo zdarzenie powodujące szkodę miało miejsce przed jej zawarciem. Żeby uniknąć tej sytuacji, trzeba będzie pamiętać o zawarciu w nowej umowie odpowiedniej klauzuli retroaktywnej przewidującej pokrycie roszczeń ze zdarzeń, które miały miejsce przed zawarciem umowy (jeśli nie wiedzieliśmy o wynikłych z nich szkodach).
Inną możliwością jest zapewnienie w ostatniej polisie claims made odpowiednio długiego dodatkowego okresu zgłaszania roszczeń. Trzeba jednak pamiętać, że obie klauzule rozszerzające czasowy zakres ubezpieczenia mogą być dodawane wyłącznie w chwili zawierania danej umowy oraz, że towarzystwa bardzo niechętnie włączają klauzule retroaktywne do polis, jak również nie chcą zgadzać się na dodatkowy okres zgłaszania roszczeń przekraczający trzy lata.
Wskazana pomoc brokera
Jak widać sytuacja z polisami, o których mowa wyżej, znacznie się skomplikowała i warto powierzyć opracowanie programu ubezpieczeniowego dobremu ekspertowi. Nic więc dziwnego, że coraz chętniej samorządy terytorialne korzystają z pomocy podmiotów, które zajmują się ubezpieczeniami profesjonalnie i dodatkowo odpowiadaja za ewentualne błędy swoją polisą odpowiedzialności cywilnej. Chodzi o brokerów. Umowy zlecenia zawierane przez jednostki samorządu terytorialnego z brokerami mają bardzo różną treść. Różnić się może wszystko - od czasu trwania umowy, aż po zakres obowiązków brokera. Podkreślić należy, że taką umowę warto zawrzeć w formie pisemnej (co wcale nie jest regułą na polskim rynku). Dużo łatwiej wówczas dochodzić roszczeń od brokera. Nie należy jednak podpisywać umów redagowanych przez brokerów, bez ich dokładnej analizy. Zdarzają się w nich bowiem klauzule zwalniające brokera z odpowiedzialności albo wprowadzające kary umowne, np. za nieuzasadnioną zmianę brokera.
Na rynku działa 3-4 brokerów, którzy specjalizują się właśnie w obsłudze jednostek ogłaszających przetarg na swoje ubezpieczenie - mówi Robert Bohuszewicz, główny specjalista ds. ubezpieczeń majątkowych, Concordia Polska TU. W ubezpieczeniach samorządów przeważnie mamy do czynienia z przetargami. Bardzo rzadko się zdarza, aby jednostki samorządowej w tym zakresie nie obsługiwał jakiś pośrednik - uważa Robert Bohuszewicz. Każdy z nich posiada wystandaryzowany program, który jako s.i.w.z., czyli specyfikacja istotnych warunków zamówienia, zostaje ogłoszony do publicznej wiadomości. Zakres ubezpieczenia w stosowanych przez brokerów programach jest bardzo szeroki z dużą ilością dodatkowych klauzul. Według naszej opinii jest on w ubezpieczeniach majątku często nawet szerszy niż potrzeby jednostek samorządowych. Praktycznie nie widzimy ryzyk, które jednostki samorządowe mogłyby ubezpieczać, a tego nie robią - przekonuje Robert Bohuszewicz z Concordia Polska TU
Gminne auta z wyższym limitem
Jeszcze wcześniej niż zmiany w kodeksie cywilnym, wprowadzono nowe przepisy dotyczące OC komunikacyjnego, na które prowadzący ubezpieczenia samorządów powinni zwrócić uwagę. Chodzi tu o podwyższenie sum gwarancyjnych na polisach OC do 5 mln euro za szkody na osobie i 1 mln euro za szkody na mieniu. Będą one obowiązywały dopiero od 11 czerwca 2012 r. Polska wynegocjowała sobie okresy przejściowe i dzięki temu do 10 grudnia 2010 r. sumy gwarancyjne pozostaną na dzisiejszym poziomie, czyli 1,5 mln euro na szkody na osobie i 300 tys. euro na szkody na mieniu. Oczywiście bez zmian pozostaje zasada, że są to limity na zdarzenie, co oznacza, że uczestnicy wypadku muszą dzielić się taką kwotą. Przy czym zasadą jest, że jeśli ona nie wystarczy, to można składać roszczenie do sprawcy szkody. Z tego powodu brokerzy coraz częściej rekomendują, szczególnie jeśli auta gminy jeżdżą dużo po Polsce czy nawet za granicę, podwyższenie tego limitu na polisach OC już dziś. Chodzi tu nie tylko o możliwość spowodowania wypadku np. busa przewożącego kilka osób, ale też o kolizję z lawetą przewożącą kilka nowych modeli drogich aut czy ciężarówką przewożącą jakąś drogą substancję. W takich wypadkach łatwo można sobie wyobrazić, że taki limit szybko się wyczerpie i samorząd będzie obciążony dodatkowymi kosztami. Co ważne, takie podwyższenie limitu na polisie nie musi wcale więcej kosztować. Na przykład Compensa oferuje standardowo wszystkim swoim klientom dwa razy wyższy od obowiązującego limit na polisach OC i nie bierze za to ani grosza więcej.
Kolejna sprawa to ubezpieczenie AC. W opinii Bartłomieja Batkiewicza z kancelarii brokerskiej Maximum, ubezpieczenie AC nie zawsze jest gminie potrzebne. Jeśli samorząd ma co najmniej 40 samochodów, które chciałby ubezpieczać w zakresie AC, to bardziej opłacalne może być inne rozwiązanie. Gmina może stworzyć swój fundusz celowy i na niego wpłacać składki, które przeznaczyłaby na polisy autocasco. Oczywiście przed takim krokiem należy przeanalizować częstotliwość i wartość szkód. Jednak nawet, gdy wydaje się ona zbyt wysoka, to zamiast płacić składki za polisę (które również będą wysokie, bo ubezpieczyciel wysoko wyceni ryzyko), lepiej wprowadzić w samorządzie program prewencyjny. Chodzi w nim o to, żeby zmniejszyć liczbę szkód wynikających z nieuwagi czy braku dbałości o samochód. Użytkowników może zdyscyplinować wprowadzenie zasady, że sami w własnej kieszeni pokrywają część szkody. Przyjęcie takiego systemu może dać nie tylko oszczędności, ale też uniknąć niedomówień i targów z ubezpieczycielem przy likwidacji szkód - przekonuje Bartłomiej Batkiewicz.
CZEGO GMINA MOŻNE WYMAGAĆ OD BROKERA
W praktyce klient (zleceniodawca) może wymagać od swojego brokera świadczenia usług, takich jak:
• analiza ryzyka,
• wytypowanie ryzyk koniecznych do ubezpieczenia,
• opracowanie istotnych warunków zamówienia (s.i.w.z.) i udział w przetargach publicznych (tam, gdzie obowiązuje prawo zamówień publicznych),
• zebranie ofert z reprezentatywnej części rynku zakładów ubezpieczeń,
• sporządzenie porównania ofert, ich analizy i rekomendacji,
• analiza (sprawdzenie) ogólnych warunków ubezpieczenia,
• sprawdzenie i dostarczenie polis,
• administrowanie i uaktualnianie polis (cesje, doubezpieczenia, aneksy, uaktualnianie danych o ryzyku i sum ubezpieczenia),
• odnawianie polis (identyczna procedura jak przy zawieraniu pierwszej umowy ubezpieczenia),
• zgłaszanie szkód i asysta przy oględzinach szkód,
• monitoring terminowości realizacji wypłat odszkodowań przez zakład ubezpieczeń,
• pisanie odwołań od decyzji odmownych zakładów ubezpieczeń w sprawach szkód i roszczeń,
• prowadzenie bazy polis i szkód oraz generowanie cyklicznych (oraz na każde życzenie klienta) raportów i zestawień,
• analizy kosztowe i szkodowe,
• podpisywanie polis i innych oświadczeń woli.
Brokerzy utrzymują się z prowizji płaconych im przez ubezpieczycieli według z góry ustalonej stawki procentowej. Jednak niektóre z usług brokera mogą być dodatkowo płatne przez klienta. Zazwyczaj będą to:
• usługi zarządzania ryzykiem,
• inkaso, rozliczanie i przekazywanie składek oraz odszkodowań do i od klienta,
• przygotowywanie pozwów w sprawach ubezpieczeniowych i uczestnictwo w takich postępowaniach przed sądem.
Opracowanie: Paweł Sukiennik, PS Consult
Marcin Jaworski
marcin.jaworski@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Tytuł XXVII ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
• Ustawa z 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz.U. nr 124, poz. 1154 ze zm.).
• Ustawa z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. nr 124, poz. 1152 ze zm.).