Aby udzielić odpowiedzi na postawione pytanie, w pierwszej kolejności wyjaśnienia wymaga problematyka form realizacji zadań przez jednostki samorządu terytorialnego, w tym gminę. Należy zauważyć, że zgodnie z art. 2 ustawy z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (dalej: ustawa o gospodarce komunalnej), spółki handlowe powoływane przez gminę tworzone są w celu prowadzenia gospodarki komunalnej. Stanowią one jedną z form realizacji zadań przez samorząd gminny. Gmina może bowiem wykonywać zadania własne:
• w formie jednostki organizacyjnej niewyodrębnionej ze swojej struktury (gospodarstwo pomocnicze, zakład budżetowy),
• w formie utworzonego samodzielnego podmiotu prawa prywatnego (np. spółki prawa handlowego), a także
• przez powierzenie wykonywania określonych zadań osobom trzecim na podstawie umowy zawartej zgodnie z art. 3 ustawy o gospodarce komunalnej.
Jednostki organizacyjne niewyodrębnione ze struktury gminy
W przypadku gdy gmina wykonuje swoje zadania poprzez jednostkę organizacyjną niewyodrębnioną ze swojej struktury (np. gospodarstwo pomocnicze), nie mają zastosowania przepisy ustawy z 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (dalej: upzp). W treści upzp nie ma wprawdzie odpowiedniego wyłączenia przedmiotowego, jednak brak obowiązku stosowania przepisów o zamówieniach publicznych wynika z treści definicji zamówienia publicznego.
Słowniczek
Zamówieniem publicznym jest umowa odpłatna zawierana między zamawiającym a wykonawcą, której przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane (zgodnie z art. 2 pkt 13 upzp).
W świetle definicji zamówienia publicznego, nie są zamówieniami zlecenia udzielane wewnątrz danej instytucji przez jednostkę organizacyjną innej jednostce organizacyjnej. Do zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego niezbędne jest bowiem występowanie dwóch niezależnych podmiotów prawa zdolnych do zawarcia umowy.
Tymczasem w takim przypadku wykonanie usługi miałoby być zlecone w ramach jednego podmiotu, a to wyłącza możliwość stosowania przepisów upzp (tak też sądzi Urząd Zamówień Publicznych w opinii „Stosowanie ustawy przy udzielaniu zamówień gospodarstwom pomocniczym oraz zakładom budżetowym”, www.uzp.gov.pl/zagadnienia-merytoryczne/prawo-polskie/opinie-prawne/aktualne).
Samodzielne podmioty prawa prywatnego
Natomiast nieco odmiennie kształtuje się obowiązek stosowania przepisów upzp przy udzielaniu wykonywania zadań przez gminę poprzez spółkę prawa handlowego. Wprawdzie spółka ta jest utworzona przez daną gminę, jednak nie wchodzi w strukturę organizacyjną gminy, a stanowi samodzielny podmiot prawa prywatnego.
W związku z tym dla ustalenia obowiązku stosowania przepisów upzp w relacjach pomiędzy gminą a spółką prawa handlowego utworzoną przez tę gminę, istotne będzie istnienie umowy odpłatnej.
Jak wskazuje powołana już definicja zamówienia publicznego, zamówieniem tym jest umowa odpłatna. A zatem upzp nie będzie miała zastosowania, „jeżeli wykonywanie przez jeden podmiot na rzecz drugiego usług, dostaw lub robót budowlanych, czyli świadczeń, które mogą być przedmiotem zamówienia publicznego, stanowi realizację zobowiązania wynikającego z innego tytułu prawnego niż umowa” (patrz uzasadnienie do wyroku NSA z 11 sierpnia 2005 r., sygn. akt II GSK 105/05, ONSAiWSA 2006/2/62).
Zapamiętaj!
Powołana przez gminę spółka prawa handlowego może realizować zadania:
1) ustalone uchwałą jednostki samorządu terytorialnego jako zadania statutowe spółki,
2) na podstawie umowy zawartej zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o gospodarce komunalnej (tak też Urząd Zamówień Publicznych w opinii „Wykonywanie zadań własnych przez jednostki samorządu terytorialnego a obowiązek stosowania ustawy - Prawo zamówień publicznych”, www.uzp.gov.pl/ zagadnienia-merytoryczne/prawo- polskie/opinie-prawne/aktualne).
Jeżeli gmina wykonuje zadania komunalne we własnym zakresie przez utworzoną w tym celu jednostkę organizacyjną, to nie jest wymagane zawieranie umowy. „Podstawą powierzenia wykonywania tych zadań jest bowiem sam akt organu gminy powołujący do życia tę jednostkę i określający przedmiot jej działania.” (patrz uzasadnienie do wyroku NSA z 11 sierpnia 2005 r., sygn. akt II GSK 105/05).
Skoro zatem nie występuje umowa pomiędzy gminą a utworzoną w tym zakresie jednostką, powierzenie zadań użyteczności publicznej spółce następuje z wyłączeniem obowiązku stosowania upzp. W tym przypadku spółka wykonuje bowiem powierzone jej zadania na podstawie aktu stanowiącego gminy, kreującego tę spółkę.
Natomiast w przypadku gdy gmina będzie powierzać realizację zadania spółce prywatnej czy też spółce, w której gmina posiada 100% udziałów, to należy przyjąć, że znajdą zastosowanie przepisy upzp.
Podmioty z art. 3 ustawy o gospodarce komunalnej
Artykuł 3 ust. 1 ustawy o gospodarce komunalnej upoważnia gminę do powierzania wykonywania zadań z zakresu gospodarki komunalnej osobom fizycznym, osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej, w drodze umowy na zasadach ogólnych.
Do katalogu podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 1 ustawy o gospodarce komunalnej można zaliczyć również spółki prawa handlowego powołane przez gminę.
Z ORZECZNICTWA
W stosunkach zachodzących pomiędzy gminą i utworzoną przez nią jednostką organizacyjną jest również miejsce na zawarcie umowy o realizację zamówienia publicznego na rzecz gminy. Jednakże pod warunkiem, że mamy do czynienia ze zleceniem zamówienia nie mieszczącego się w zakresie zadań, dla których gmina powołała tę jednostkę.
W uzasadnieniu do wyroku NSA z 11 sierpnia 2005 r., sygn. akt II GSK 105/05
Podstawy prawne
• Ustawa z 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 223, poz. 1655)
• Ustawa z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43; ost.zm. Dz.U. z 2003 r. Nr 199, poz. 1937)
Barbara Wysocka