Długie czekanie na zakończenie sprawy sądowej to niestety reguła. Skarżący, którzy czekają na rozstrzygnięcie sporów przed sądami administracyjnymi, są w dość komfortowej sytuacji. Tu czas oczekiwania to średnio kilka miesięcy. Jednak skarżący, który uważa, że czeka za długo, może skorzystać ze specjalnej instytucji. Zawiera ją ustawa określająca zasady i tryb wnoszenia skargi strony, której prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone na skutek działania lub bezczynności sądu.
Trzeba podkreślić, że przepisy ustawy nie mają zastosowania jedynie do sądów administracyjnych. Można ich użyć we wszystkich przypadkach, gdy na skutek działania lub bezczynności sądu albo komornika sądowego doszło do naruszenia prawa strony do przeprowadzenia i zakończenia bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego.
Jaka skarga na opieszałość
Instytucja skargi na opieszałość sądów polega na tym, że obywatel, w tym również podatnik, może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.
Dotyczy to takich sytuacji, gdy postępowanie w danej sprawie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Naruszenie może też polegać na tym, że postępowanie trwa dłużej niż to konieczne do załatwienia innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (tzw. przewlekłość postępowania).
Zagwarantowanie ustawowo prawa do wniesienia skargi na przewlekłość postępowania nie oznacza jednak tego, że w każdym przypadku zostanie ona pozytywnie załatwiona. Przewlekłość nie może tu oznaczać subiektywnego odczucia skarżącego. Liczyć się więc będą obiektywne okoliczności terminu, w jakim sprawa trafi na wokandę sądu, a nie subiektywne przeświadczenie podatnika.
Kiedy dochodzi do przewlekłości
Dla stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, będzie w szczególności oceniana terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty lub czynności podjętych przez sąd w celu wykonania orzeczenia sądowego. W tym zakresie zostanie uwzględniony:
• charakter sprawy,
• stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości,
• znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania.
PRZYKŁAD: KIEDY MOŻNA WYSTĄPIĆ Z NOWĄ SKARGĄ
Podatnik wniósł skargę na przewlekłość postępowania. W jego ocenie sąd działał zbyt wolno, więc po trzech miesiącach wniósł skargę na przewlekłość postępowania. Sąd nie uznał jego racji i jej nie uwzględnił.
Podatnik po kolejnych dwóch miesiącach znów złożył skargę na opieszałość sądu. Jego skarga zostanie jednak odrzucona. Zgodnie z przepisami skarżący może wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie po upływie 12 miesięcy. W sprawie egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego po upływie 6 miesięcy od daty wydania przez sąd orzeczenia dotyczącego przewlekłości. Jeżeli skarga zostanie wniesiona z uchybieniem tych terminów, zostanie odrzucona.
Jednak z orzecznictwa sądowego wynika, że ustalenie zaistnienia przewlekłości postępowania nie jest zależne jedynie od upływu czasu i subiektywnych odczuć skarżącego. Jest to wypadkowa czynników obiektywnych oraz czasu niezbędnego do podejmowania działań zgodnych z obowiązującymi przepisami przewidującymi prowadzenie określonych procedur. Jak podkreślają sądy, przewlekłość jest pojęciem mówiącym, że jakieś zdarzenia czy stany są nadmiernie rozciągnięte w czasie, rozwleczone i przedłużają się. Jest to, co oczywiste, pojęcie względne, a zatem zawsze musi być odnoszone do konkretnych realiów sprawy i przyjętego trybu postępowania. Jedynie nadmierne odstępstwa od czasu koniecznego do wykonania określonych czynność sądowych, prac i procedur mogą być uznawane za tworzące stan nieuzasadnionej zwłoki.
Gdzie wnieść skargę
Co do zasady, sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie. Jeżeli jednak skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym lub NSA, to właściwy do jej rozpoznania jest Nsa.
Skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania, wnosi się w toku postępowania w sprawie. Skargę składa się do sądu, przed którym toczy się postępowanie. Oznacza to, że skarga na przewlekłość postępowania może być wniesiona jedynie do jego prawomocnego zakończenia. Skarga wniesiona po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy jest niedopuszczalna i podlega odrzuceniu.
Sąd, do którego wniesiono skargę, przedstawia ją niezwłocznie sądowi właściwemu wraz z aktami sprawy, w której toczy się postępowanie. W przypadku spraw podatkowych, jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym, należy ją złożyć do WSA. Z WSA skarga trafi do NSA, który jest właściwy do rozpoznania skargi na przewlekłość w postępowaniu sądowoadministracyjnym.
Co powinno zawierać pismo
Uprawniony do wniesienia skargi w postępowaniu sądowoadministracyjnym jest skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony.
PRZYKŁAD: JAK SPORZĄDZIĆ SKARGĘ
Podatnik złożył do wojewódzkiego sądu administracyjnego skargę na decyzję podatkową w VAT. Postępowanie podatkowe trwało kilka lat. Od złożenia skargi minęło ponad 1,5 roku. W tym WSA średnio na wyznaczenie sprawy podatnik czeka ok. 9 miesięcy. Podatnik postanawia złożyć skargę na przewlekłość.
W tym przypadku skarga ma szanse na uwzględnienie. Obiektywnie w tym przypadku czas rozpoznania skargi odbiega od standardu. Podatnik musi pamiętać, że skarga musi odpowiadać wymogom pisma procesowego. W piśmie konieczne będzie wskazanie żądania stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy, oraz przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie. Podatnik ma prawo zażądać w skardze zasądzenia odpowiedniej kwoty od Skarbu Państwa. W uzasadnieniu należy powołać wszelkie okoliczności potwierdzające to, że skarga nie została załatwiona w normalnym terminie. W skardze należy wymienić i załączyć do niej załączniki, w tym odpis skargi oraz dowód opłaty. Skargę trzeba opłacić. Opłata jest stała i wynosi 100 zł. Skargę można złożyć osobiście w biurze podawczym sądu lub wysłać pocztą listem poleconym.
Skarga powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego. Każde pismo strony w postępowaniu przed sądem administracyjnym powinno zawierać:
• oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
• oznaczenie rodzaju pisma,
• osnowę wniosku lub oświadczenia,
• podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika,
• wymienienie załączników.
Ponadto skarga na przewlekłość musi zawierać:
• żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy,
• przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie.
Dwa dodatkowe warunki, jakie przewidziano dla skargi na przewlekłość, muszą się bezwzględnie znaleźć w piśmie. Jeżeli skarżący ich nie przywoła, skarga zostanie odrzucona bez wzywania do uzupełnienia braków. Sąd odrzuci także skargę wniesioną przez nieuprawnionego.
Skarga może też zawierać żądanie wydania sądowi rozpoznającemu sprawę zalecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej. Jeżeli bowiem skarga okaże się zasadna, sąd stwierdzi, że nastąpiła przewlekłość postępowania. Na żądanie skarżącego sąd może zalecić podjęcie przez sąd rozpoznający sprawę co do istoty odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie. Zalecenia nie mogą jednak wkraczać w zakres oceny faktycznej i prawnej sprawy.
Co może dać wniesienie skargi
Przede wszystkim orzeczenie w tym zakresie sąd wydaje w terminie dwóch miesięcy, licząc od daty złożenia skargi. Ale to nie jedyna satysfakcja dla skarżącego się na przewlekłość podatnika. Przyznanie mu racji oznacza możliwość żądania swego rodzaju odszkodowania. Zgodnie z przepisami uwzględniając skargę sąd może przyznać od Skarbu Państwa, odpowiednią sumę pieniężną. Możliwe jest to jednak na żądanie skarżącego. A wysokość sumy zasądzonej przez sąd nie może przekroczyć 10 tys. zł. W wypadku przyznania odpowiedniej sumy pieniężnej od Skarbu Państwa wypłaty dokonuje sąd prowadzący postępowanie, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania, ze środków własnych.
Nie jest to jedyna korzyść z pozytywnego rozstrzygnięcia sprawy. Strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa. Postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie co do stwierdzenia przewlekłości postępowania.
Ważne! Skargi nie można złożyć, gdy postępowanie zostało prawomocnie zakończone. Funkcją skargi jest kontrola sprawności postępowania oraz wymuszenie jego właściwej organizacji
PRZYKŁAD: CO MOŻE MIEĆ WPŁYW NA ZADOŚĆUCZYNIENIE
Skarżącemu przyznano rację. NSA uznał, że w jego sprawie wystąpiła przewlekłość postępowania. Podatnik zastanawia się, czy będzie to miało wpływ na postępowanie sądu cywilnego w sprawie o odszkodowanie. Z piśmiennictwa wynika, że sąd cywilny rozpoznający powództwo odszkodowawcze, które wynika ze stwierdzonej przewlekłości, powinien wziąć pod uwagę okoliczność przyznania stronie rekompensaty w rozstrzygnięciu wydanym na skutek wniesionej skargi na przewlekłe prowadzenie sprawy i o tę kwotę pomniejszyć wysokość przyznawanego odszkodowania czy zadośćuczynienia. Może więc się zdarzyć tak, że odszkodowanie zostanie pomniejszone o to, przyznał sąd administracyjny w postępowaniu dotyczącym przewlekłości.
Ważne!
Skargi nie można złożyć, gdy postępowanie zostało prawomocnie zakończone. Funkcją skargi jest kontrola sprawności postępowania oraz wymuszenie jego właściwej organizacji
ALEKSANDRA TARKA
aleksandra.tarka@infor.pl
Podstawa prawna
• Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. nr 179, poz. 1843).