Świadczenia z pomocy społecznej są udzielane na wniosek osoby zainteresowanej, jej przedstawiciela ustawowego albo innej osoby, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. Pomoc społeczna może być udzielana również z urzędu. Sądy, organy administracji i ich jednostki organizacyjne są obowiązane niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie siedmiu dni, udostępnić lub udzielić na wniosek pracownika socjalnego odpowiednich informacji, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia o przyznaniu lub wysokości świadczeń z pomocy społecznej. Osoby i rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej muszą niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń.
Właściwa gmina
W sprawach świadczeń z pomocy społecznej właściwość miejscową gminy ustala się według miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie. W przypadku osoby bezdomnej właściwą miejscowo jest gmina ostatniego miejsca zameldowania tej osoby na pobyt stały. Potencjalna możliwość zamieszkiwania w miejscu zameldowania na pobyt stały wyklucza w świetle art. 6 pkt 8 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. nr 64, poz. 593 ze zm.) traktowanie ubiegającej się o pomoc osoby jako bezdomnego. Tym samym wyklucza ustalenie właściwości miejscowej organu pomocy społecznej w oparciu o kryterium miejsca ostatniego zameldowania osoby na pobyt stały - postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 10 maja 2007 r., I OW 8/07. W przypadkach szczególnie uzasadnionych sytuacją osobistą osoby ubiegającej się o świadczenie, w sprawach niecierpiących zwłoki oraz w sprawach cudzoziemców właściwą miejscowo jest gmina miejsca pobytu osoby ubiegającej się o świadczenie. Dla mieszkańca domu pomocy społecznej właściwa jest gmina, która skierowała go do tego domu.
Gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania albo na ostatnie miejsce zameldowania na pobyt stały jest zobowiązana do zwrotu wydatków gminie, która przyznała świadczenia w miejscu pobytu.
Decyzja administracyjna
Przyznanie świadczeń z pomocy społecznej następuje w formie decyzji administracyjnej. Nie wymaga wydania decyzji administracyjnej udzielenie świadczeń w postaci interwencji kryzysowej, pracy socjalnej, poradnictwa, uczestnictwa w zajęciach klubu samopomocy, a także skierowanie do całodobowej placówki opiekuńczo-wychowawczej i przyznanie biletu kredytowanego.
Świadczenia pieniężne z pomocy społecznej przyznaje się i wypłaca za okres miesiąca kalendarzowego, począwszy od miesiąca, w którym został złożony wniosek wraz z wymaganą dokumentacją. W przypadku gdy uprawnienie do świadczenia nie obejmuje pełnego miesiąca, świadczenie przyznaje się za niepełny miesiąc, a kwotę świadczenia ustala się, dzieląc pełne kwoty przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni objętych świadczeniem.
Zmiana dochodu osoby samotnie gospodarującej lub rodziny w okresie pobierania świadczenia pieniężnego nie wpływa na wysokość świadczenia pieniężnego, jeżeli kwota zmiany nie przekroczyła 10 proc. odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.
Podobnie jest w przypadku zmiany dochodu osoby samotnie gospodarującej lub rodziny w okresie ponoszenia odpłatności za świadczenie niepieniężne. Zmiana taka nie wpływa na wysokość tej odpłatności, jeżeli kwota zmiany nie przekroczyła również 10 proc. odpowiednio kryterium dochodowego.
Decyzję administracyjną o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia, z wyjątkiem decyzji o odmowie przyznania biletu kredytowanego oraz decyzji w sprawach cudzoziemców, wydaje się po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego.
Decyzję administracyjną zmienia się lub uchyla na niekorzyść strony bez jej zgody m.in. w przypadku zmiany przepisów prawa, zmiany sytuacji dochodowej lub osobistej strony, pobrania nienależnego świadczenia. Odwołanie od decyzji w sprawie świadczeń z pomocy społecznej może złożyć inna osoba za zgodą osoby ubiegającej się o świadczenie.
Wywiad rodzinny
Rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadza się w celu: ustalenia sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osób i rodzin, wydania opinii w celu ustanowienia rodziny zastępczej w związku z prowadzonym postępowaniem w sprawie ustanowienia rodziny zastępczej, przyznania pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka, dokonywania oceny sytuacji opiekuńczo-wychowawczej dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej, przyznania pomocy pieniężnej na usamodzielnienie i pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki oraz skierowania dziecka do całodobowej placówki opiekuńczo-wychowawczej.
Rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadza pracownik socjalny, również na potrzeby jednostki organizacyjnej pomocy społecznej z terenu innej gminy.
W przypadku ubiegania się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej po raz kolejny, a także, gdy nastąpiła zmiana danych zawartych w wywiadzie, sporządza się aktualizację wywiadu. W przypadku osób korzystających ze stałych form pomocy aktualizację sporządza się nie rzadziej niż co sześć miesięcy mimo braku zmiany danych. Pracownik socjalny przeprowadzający rodzinny wywiad środowiskowy może domagać się od osoby lub rodziny ubiegającej się o pomoc złożenia oświadczenia o dochodach i stanie majątkowym. Odmowa złożenia oświadczenia jest podstawą wydania decyzji o odmowie przyznania świadczenia.
Organizacja pomocy
Zadania pomocy społecznej w gminach wykonują jednostki organizacyjne - ośrodki pomocy społecznej. Ośrodek ten, wykonując zadania własne gminy w zakresie pomocy społecznej, kieruje się ustaleniami wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Wójt (burmistrz, prezydent miasta) udziela kierownikowi ośrodka pomocy społecznej upoważnienia do wydawania decyzji administracyjnych w indywidualnych sprawach z zakresu pomocy społecznej należących do właściwości gminy. W celu realizacji zadań pomocy społecznej gmina może tworzyć również inne jednostki organizacyjne.
Zadania pomocy społecznej w powiatach wykonują jednostki organizacyjne - powiatowe centra pomocy rodzinie lub miejskie ośrodki pomocy rodzinie. Zadania pomocy społecznej w województwach samorządowych wykonują jednostki organizacyjne - regionalne ośrodki polityki społecznej.
PRZYKŁAD
UCHWAŁA RADY GMINY
Rada gminy podjęła uchwałę w sprawie przyznania Helenie S. pomocy finansowej w kwocie 1,5 tys. zł w związku z powstaniem szkody żywiołowej polegającej na zerwaniu dachu przez huragan. Jako podstawę prawną do podjęcia uchwały rada gminy wskazała art. 18 ust. 1 i 2 pkt 9 ustawy o samorządzie gminnym i art. 14 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2005 r. nr 249, poz. 2104 ze zm.)
W toku badania legalności przedmiotowej uchwały wojewoda stwierdził m.in., że art. 7 ustawy o pomocy społecznej określa katalog podstaw do przyznania pomocy, stanowiąc w pkt 15 o udzieleniu pomocy z powodu klęski żywiołowej lub ekologicznej. Zgodnie z art. 106 ust. 1 ustawy przyznanie świadczeń z pomocy społecznej następuje w formie decyzji administracyjnej. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) udziela kierownikowi ośrodka pomocy społecznej upoważnienia do wydawania decyzji administracyjnych w indywidualnych sprawach z zakresu pomocy społecznej należących do właściwości gminy, o czym stanowi art. 110 ust. 7 ustawy o pomocy społecznej. Zatem rada gminy, podejmując przedmiotową uchwałę, przekroczyła swoje uprawnienia i wkroczyła w zakres kompetencji przysługujących wójtowi z mocy ustawy.
WNIOSEK: Rada gminy, podejmując uchwałę w sprawie przyznania pomocy finansowej w związku z powstaniem szkody żywiołowej, przekroczyła swoje uprawnienia i wkroczyła w zakres kompetencji przysługujących wójtowi z mocy ustawy. Przyznanie pomocy wskazanej w uchwale mieści się w zakresie uregulowanym w ustawie z 12 marca 2004. o pomocy społecznej (Dz.U. nr 64, poz. 593 ze zm.). Zgodnie z art. 106 ust. 1 tej ustawy przyznanie świadczeń z pomocy społecznej następuje w formie decyzji administracyjnej - rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody świętokrzyskiego z 7 marca 2008 r., NK.I-0911/37/08.
KATARZYNA WILKO
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2008 r. nr 115, poz. 728).
• Rozporządzenie ministra polityki społecznej z 19 kwietnia 2005 r. w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz.U. z 2005 r. nr 77, poz. 672).