Zakres kompetencji dyrektora instytucji kultury zależy przede wszystkim od charakteru samej instytucji. Poza podstawowymi obowiązkami wynikającymi z bycia pracodawcą, dyrektor skupia się przede wszystkim na celach statutowych instytucji kultury, którą kieruje. To od rodzaju instytucji, a dokładniej charakteru jej działalności kulturalnej zależy, jakie obowiązki będą spoczywać na jej dyrektorze lub kierowniku. Podstawowym aktem regulującym kwestie organizacji i działalności instytucji kultury jest ustawa z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (dalej: ustawa o działalności kulturalnej).
Zakres działania instytucji kultury
Instytucje kultury, a zwłaszcza muzea, ośrodki badań i dokumentacji, biura wystaw artystycznych, galerie i centra sztuki, Filmoteka Narodowa, biblioteki, domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby, ogniska artystyczne, domy pracy twórczej - prowadzą działalność w zakresie upowszechniania kultury.
Do podstawowych zadań tych instytucji należy w szczególności:
• edukacja kulturalna i wychowanie przez sztukę,
• sprawowanie opieki nad zabytkami,
• tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego oraz zainteresowania wiedzą i sztuką,
• tworzenie warunków dla rozwoju folkloru, a także rękodzieła ludowego i artystycznego,
• rozpoznawanie, rozbudzanie i zaspokajanie potrzeb oraz zainteresowań kulturalnych (art. 32 ustawy o działalności kulturalnej).
Instytucje kultury, których organizatorem są jednostki samorządu terytorialnego, mogą prowadzić ponadto działalność instruktażowo-metodyczną dla pracowników instytucji kultury, ale tylko w zakresie swoich podstawowych zadań.
Kompetencje dyrektorów takich instytucji mieszczą się w zakresie podstawowych obowiązków wynikających z formy organizacyjno-prawnej danego podmiotu.
Statutowe obowiązki dyrektora instytucji kultury
Obowiązki i kompetencje kierowników instytucji kultury nie zostały w jasny sposób określone przepisami ustawy o działalności kulturalnej. Jedyna regulacja zawarta w przepisach dotycząca kompetencji mówi, że dyrektor instytucji kultury przede wszystkim zarządza instytucją i reprezentuje ją na zewnątrz (art. 17 ustawy o działalności kulturalnej). Tym samym sprawuje nadzór nad działalnością podstawową instytucji kultury, którą kieruje.
W przypadku instytucji kultury podstawowe kwestie związane z zasadami funkcjonowania takich podmiotów precyzuje statut instytucji. Określa on:
• wewnętrzną organizację,
• cele istnienia,
• tryb działania i podobne zagadnienia ustrojowe danego podmiotu.
Regulamin organizacyjny też dopuszczalny
Zdarzają się przypadki, w których statut nie zawiera wszystkich niezbędnych informacji do szczegółowego określenia kompetencji dyrektora instytucji kultury. Statut taki nie może być jednak (jak wspomniałam już wcześniej) całkowicie pozbawiony takich regulacji. Są one wymagane chociaż w podstawowym zakresie.
Obowiązki mogą być dzielone
Niezależnie od tego, czy kompetencje dyrektora/kierownika instytucji kultury będą wynikać z zapisów statutu, czy dodatkowego regulaminu, w którymś z tych dokumentów powinny znaleźć się informacje dotyczące np. podziału obowiązków. Dotyczy to sytuacji, w których dyrektor instytucji kultury wykonuje zadania statutowe instytucji za pośrednictwem swoich podwładnych.
PRZYKŁAD
Czy w statucie naszego centrum kultury i sztuki obowiązki dyrektora powinny być określone szczegółowo, czy też wystarczy odniesienie do przepisów ustawy o działalności kulturalnej.
Przyjmuje się, że postanowienia zawarte w statucie instytucji kultury dokładnie określają organizację, cele i sposób funkcjonowania instytucji. Tym samym powinny też w miarę dokładnie wskazywać, jakie zadania ciążą na poszczególnych organach instytucji, w tym również na jej dyrektorze.
Na przykład postanowienia zawarte w statucie mogą być sformułowane następująco:
1) „dyrektor bezpośrednio, a w sprawach finansowych przy udziale głównego księgowego, sprawuje nadzór oraz kontrolę nad całokształtem pracy instytucji kultury >X<” lub
2) „dyrektor ponosi odpowiedzialność za prawidłowe funkcjonowanie i działalność instytucji >X<”, lub
3) do kompetencji dyrektora instytucji X należy w szczególności:
• opracowywanie planów działalności merytorycznej,
• merytoryczna opieka nad placówkami w terenie,
• ustanawianie pełnomocników oraz określanie granic ich umocowania,
• składanie oświadczeń woli w imieniu instytucji X,
• nadawanie regulaminu organizacyjnego,
• wydawanie wewnętrznych aktów prawnych regulujących działalność,
• prowadzenie kompleksowej polityki personalnej,
• współpraca z instytucjami kultury, władzami samorządowymi, stowarzyszeniami, fundacjami i organizacjami społecznymi.
Oczywiście możliwe i dopuszczalne jest określenie kompetencji dyrektora instytucji kultury w sposób nieco mniej szczegółowy.
Przykładowo, dyrektor miejskiego ośrodka kultury (dalej: MOK):
• kieruje instytucją przy pomocy podległych mu działów i komórek organizacyjnych;
• reprezentuje MOK wobec organów władzy, instytucji, osób prawnych i prywatnych, działa w imieniu firmy, podległych mu jednostek i pracowników;
• w celu realizacji merytorycznych i organizacyjnych zadań instytucji podejmuje decyzje, wydaje polecenia, zarządzenia pisemne i inne;
• jest uprawniony do podpisania pism, składania oświadczeń i podpisywania umów w imieniu MOK;
• dysponuje pozostającymi we władaniu jednostki środkami finansowymi. Zaciąga zobowiązania rzeczowe i finansowe wynikające z zakresu działania MOK.
Z przepisów ustawy o działalności kulturalnej wynikają jedynie bardzo ogólne i jednocześnie podstawowe kompetencje dyrektorów instytucji kultury zarządzających takimi podmiotami. Poza tym nie wszystkie instytucje prowadzą swoją działalność w taki sam sposób, czy mają takie same potrzeby, dlatego też właściwe byłoby określenie kompetencji dyrektora instytucji kultury w odniesieniu do tego konkretnego podmiotu, którym kieruje.
PRZYKŁAD
W statucie naszej biblioteki kompetencje i obowiązki dyrektora nie zostały wyczerpująco określone. Czy właściwe jest zatem szczegółowe określenie ich np. w regulaminie wewnętrznym biblioteki?
Żaden przepis nie wskazuje jednoznacznie na obowiązek zawarcia wyczerpującej regulacji obowiązków dyrektora lub innych pracowników. Podstawowym celem statutu jest bowiem określenie celów i organizacji samej instytucji. Przez pojęcie organizacji należy tutaj rozumieć strukturę organizacyjną instytucji, czyli np. wykaz kadry tzw. zarządzającej z podziałem na zakres kontroli, jaką sprawują.
Tak ogólne regulacje nie wskażą jednak, jakie dokładnie kompetencje będą mieli poszczególni pracownicy oraz sam dyrektor. Konieczny jest wówczas dodatkowy dokument w postaci np. regulaminu organizacyjnego instytucji, w którym kwestie te zostaną wyjaśnione w sposób dokładny.
Przykładowo, w statucie gminnej biblioteki publicznej może znaleźć się zapis:
Kompetencje kierownika biblioteki:
• „stoi na czele biblioteki” lub,
• „kieruje działalnością biblioteki i reprezentuje ją na zewnątrz”.
W przypadku tak ogólnych informacji konieczny jest zatem akt pomocniczy, czyli regulamin organizacyjny. Statut powinien zawierać do niego odesłanie oraz zapis, zgodnie z którym - w regulaminie organizacyjnym ustala się szczegółową organizację wewnętrzną biblioteki oraz zakres podejmowanych działań.
PRZYKŁAD
W naszym Teatrze Muzycznym kompetencje dyrektora teatru pokrywają się po części z kompetencjami kierowników działów. Czy potrzebne są dodatkowe zapisy w naszym statucie na ten temat?
Podział obowiązków w instytucjach kultury ma związek z wewnętrzną organizacją przyjętą w takich podmiotach. A jak wynika z samego charakteru statutu, powinny się w nim znaleźć informacje na ten temat.
Dlatego też zapisy w statucie teatru muzycznego mogłyby wyglądać następująco:
1) „Do zakresu czynności dyrektora naczelnego Teatru Muzycznego należy w szczególności:
• ogólne kierownictwo w sprawach artystycznych, repertuarowych, administracyjnych, organizacyjnych i gospodarczych,
• reprezentowanie Teatru Muzycznego na zewnątrz,
• ustalanie regulaminu organizacyjnego Teatru Muzycznego,
• sporządzanie planu finansowego Teatru,
• ustalanie regulaminu pracy,
• wydawanie instrukcji i zarządzeń wewnętrznych.
2) Dyrektor naczelny kieruje działalnością Teatru Muzycznego przy pomocy:
• dyrektora artystycznego,
• wicedyrektora ds. administracyjno-ekonomicznych”.
Magdalena Kasprzak
Podstawa prawna:
• Ustawa z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 13, poz. 123; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. nr 227, poz. 1658)