Ustawodawca uregulował tryb i zasady wydawania zaświadczeń w dziale VII ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.).
Definicja zaświadczenia
Zaświadczenie wydane na podstawie art. 217 § 1 k.p.a. jest informacją, że w posiadaniu organu, np. jednostki samorządu terytorialnego (dalej JST), znajdują się konkretne dokumenty świadczące o określonym stanie prawnym lub faktach. Zaświadczenie jest wyłącznie przejawem wiedzy, nie zaś woli organu administracji i nie rozstrzyga sprawy co do jej istoty. Nie może ono rozstrzygać czegokolwiek, zwłaszcza o istnieniu lub nieistnieniu obowiązku. Zaświadczenie jest pochodną istniejących faktów lub stanu prawnego wcześniej ustalonego odpowiednim aktem prawnym.
Sytuacje, w których wydaje się zaświadczenie
Organy administracji publicznej wydają zaświadczenia na żądanie osoby ubiegającej się o zaświadczenie. Zaświadczenie nie może być wydane z urzędu.
Zaświadczenie wydaje się, jeżeli:
1) urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego wymaga przepis prawa,
2) osoba ubiega się o zaświadczenie ze względu na swój interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego.
Użyty w pkt 1 zwrot przepis prawa wymaga oznacza, że w jakiejś sprawie obowiązuje przepis prawa materialnego, który uzależnia pozytywne rozstrzygnięcie sprawy przez organ od udowodnienia przez stronę określonej okoliczności za pomocą określonego środka dowodowego – zaświadczenia. Osoba ubiegająca się o wydanie zaświadczenia powinna powołać więc na przepis prawny (rangi ustawowej), stanowiący podstawę do ubiegania się o zaświadczenie (wyrok WSA w Szczecinie z 15 czerwca 2005 r., sygn. akt II SA/Sz 420/2004).
Jeżeli natomiast osoba ubiega się o wydanie zaświadczenia ze względu na swój interes prawny, to osoba ta musi wykazać ten interes prawny. O istnieniu interesu prawnego decydują przepisy prawa materialnego przyznające stronie konkretne, indywidualne i aktualne korzyści. Organ administracji w pierwszej kolejności ma obowiązek ustalić, czy osoba ubiegająca się o zaświadczenie ma interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego. Jeżeli organ stwierdzi, że osoba ubiegająca się nie ma tego interesu – odmawia wydania zaświadczenia lub zaświadczenia o żądanej treści.
W przypadkach, o których mowa w pkt 2, organ administracji publicznej ma obowiązek wydać zaświadczenie, gdy chodzi o potwierdzenie faktów albo stanu prawnego, wynikających z prowadzonej przez ten organ ewidencji, rejestrów bądź z innych danych znajdujących się w jego posiadaniu. Oznacza to, że organ administracji publicznej nie może opierać się na ewidencjach, rejestrach lub innych danych, które nie znajdują się w jego posiadaniu. Wydając zaświadczenie, organ administracji publicznej nie może również opierać się na danych dostarczonych przez osobę ubiegającą się o wydanie zaświadczenia.
Organ administracji publicznej przed wydaniem zaświadczenia może przeprowadzić w koniecznym zakresie postępowanie wyjaśniające. Postępowanie wyjaśniające odgrywa tylko pomocniczą rolę przy ustalaniu treści zaświadczenia. Ma na celu usunięcie wątpliwości co do znanych, bo istniejących już, faktów lub praw. Niedopuszczalne jest natomiast dokonywanie w nim nowych ustaleń faktycznych i prawnych (wyrok NSA z 8 września 2009 r., sygn. akt I OSK 104/2009).
Czytaj także: NSA o trwałości decyzji administracyjnych>>
Sposoby zakończenia postępowania
Postępowanie wszczęte wnioskiem o wydanie zaświadczenia powinno zakończyć się:
1) wydaniem zaświadczenia żądanej treści albo
2) postanowieniem o odmowie wydania zaświadczenia.
Organ administracji publicznej wydaje zaświadczenie, jeżeli urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego wymaga przepis prawa lub osoba ubiega się o zaświadczenie ze względu na swój interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego. Jeżeli brak podstaw do wydania zaświadczenia, organ obowiązany jest wydać postanowienie o odmowie wydania zaświadczenia. Na postanowienie to służy zażalenie.
Termin wydania zaświadczenia
Zaświadczenie powinno być wydane bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie siedmiu dni (art. 217 § 3 k.p.a.). Określony przez ustawodawcę termin ma jedynie charakter instrukcyjny, nie jest obwarowany żadną sankcją, co oznacza, że jego uchybienie nie pociąga dla organu negatywnych konsekwencji w przedmiocie ważności podjętego rozstrzygnięcia. Uchybienie wskazanego terminu może bowiem rodzić jedynie odpowiedzialność dyscyplinarną pracownika organu administracji zobowiązanego do wydania zaświadczenia (wyrok WSA w Olsztynie z 12 marca 2008 r., sygn. akt II SA/Ol 737/2007).
Żądanie zaświadczeń przez organy
Organ administracji publicznej nie może żądać zaświadczenia na potwierdzenie faktów lub stanu prawnego, znanych organowi z urzędu bądź możliwych do ustalenia przez organ na podstawie posiadanej ewidencji, rejestrów lub innych danych albo na podstawie przedstawionych przez zainteresowanego do wglądu dokumentów urzędowych (dowodu osobistego, dowodów rejestracyjnych i innych).
Organ administracji publicznej żądający od strony zaświadczenia na potwierdzenie faktów lub stanu prawnego ma obowiązek wskazać przepis prawa wymagający urzędowego potwierdzenia tych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia.
Z orzecznictwa
Zaświadczenie jest to przewidziane w przepisach prawnych potwierdzenie pewnego stanu rzeczy przez właściwy organ państwowy lub społeczny, na żądanie zainteresowanej osoby. Jest to akt potwierdzający określone fakty lub stan prawny. Zaświadczenie jest aktem wiedzy, na podstawie którego organ stwierdza, co mu wiadome, nie rozstrzyga jednak żadnej sprawy.
Czytaj także: Czy zaskarżyć nieterminowe wydanie zaświadczenia>>
Postanowienie WSA w Krakowie z 10 czerwca 2010 r., sygn. akt III SAB/Kr 18/10
Z orzecznictwa
Istotą postępowania w sprawie wydania zaświadczenia jest wydanie, wyłącznie w oparciu o posiadane przez właściwy organ dane, na rzecz wnioskodawcy zaświadczenia o odnoszącym się doń stanie faktycznym lub prawnym. Określenie danych znajdujących się w posiadaniu organu administracji publicznej nie może być rozumiane dowolnie i rozszerzająco poprzez obejmowanie nimi także danych dostarczonych właściwemu organowi przez osobę ubiegającą się o zaświadczenie w celu potwierdzenia faktów z tych danych wynikających. Postępowanie wyjaśniające z uwagi na jego dopuszczalny zakres, jak również cel i charakter samego postępowania o wydanie zaświadczenia, nie może zatem prowadzić do ustalenia tychże danych, a służyć powinno jedynie badaniu okoliczności z nich wynikających czy też wyjaśnieniu, czy dane te odnoszą się do osoby wnioskodawcy, faktów, stanu prawnego, którego poświadczenia domaga się wnioskodawca, a także ustalenia, jakiego rodzaju ewidencja i rejestry mogą zawierać żądane dane i ustalenia ewentualnych ich dysponentów.
Wyrok WSA w Szczecinie z 17 stycznia 2008 r., II SA/Sz 999/2007
Podstawa prawna
• Ustawa z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (j.t. Dz.U. z 2000 r. nr 98, poz. 107; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 40, poz. 230)