Zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli, w tym z oddziałami integracyjnymi, przedszkoli specjalnych oraz innych form wychowania przedszkolnego należy do zadań własnych gmin (art. 5 ust. 5 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty, dalej: ustawa o systemie oświaty). Natomiast zapewnienie kształcenia, wychowania i opieki, w tym profilaktyki społecznej w przedszkolach, jest tzw. zadaniem oświatowym gmin.
Pojęcie przedszkola publicznego zostało zdefiniowane w art. 6 ust. 1 ustawy o systemie oświaty, a jego aktualna definicja jest wynikiem zmian wprowadzonych ustawą z 5 sierpnia 2010 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty (dalej: nowelizacja ustawy o systemie oświaty), która weszła w życie 1 września 2010 r. (patrz: ramka).
Podstawa programowa
Zgodnie z definicją przedszkole publiczne musi bezpłatnie realizować programy wychowania przedszkolnego uwzględniające treści i cele w ciągu przynajmniej pięciu godzin dziennie. Analogicznie sytuacja wygląda w przypadku realizowania przez gminę obowiązku przedszkolnego w innych formach wychowania przedszkolnego. Wówczas zapewnia się bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę, w czasie ustalonym przez organ prowadzący.
Przed nowelizacją z 5 sierpnia 2010 r. art. 6 ust. 1 ustawy o systemie oświaty nie zawierał wprost odniesienia do ustalonego czasu bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki w wymiarze minimum 5 godzin, co w powiązaniu z art. 14 ust. 5 ustawy o systemie oświaty, który mówił o możliwości pobierania opłat za świadczenia prowadzonych przez gminy przedszkoli publicznych, przysparzało w ostatnim czasie wielu problemów interpretacyjnych.
Zgodnie z art. 14 ust. 5 ustawy o systemie oświaty w brzmieniu sprzed nowelizacji z 5 sierpnia 2010 r. opłaty za świadczenia prowadzonych przez gminę przedszkoli publicznych ustalała rada gminy, a w przypadku innych przedszkoli publicznych – organy prowadzące te przedszkola, z uwzględnieniem art. 6 pkt 1 ustawy o systemie oświaty.
Na podstawie tych przepisów wiele gmin wprowadzało opłaty stałe za pobyt dziecka w przedszkolu, nie uwzględniając przy tym ani czasu pobytu dziecka w przedszkolu, ani rodzaju zajęć, w których dziecko uczestniczyło. Takie rozwiązania były kwestionowane przez wojewodów i sądy administracyjne.
Jak wskazano w uzasadnieniu do nowelizacji ustawy o systemie oświaty:
Obecnie, na podstawie art. 14 ust. 5, opłaty za świadczenia w prowadzonych przez gminy przedszkolach publicznych ustala rada gminy z uwzględnieniem art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie oświaty oraz § 10 ust. 2 pkt 1 załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 21 maja 2010 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół. Od roku 1995, w którym to wprowadzono do ustawy o systemie oświaty ww. przepisy, zasadą było bezpłatne realizowanie programów wychowania przedszkolnego uwzględniających treści i cele podstawy programowej (wcześniej minimum programowego) w ciągu pięciu godzin dziennie oraz możliwość pobierania odpłatności za pozostały czas pobytu dziecka w przedszkolu. Taka interpretacja zgodna była również z tym, że treści podstawy programowej, obowiązującej obecnie, jak i poprzednio, zostały skonstruowane w sposób umożliwiający ich realizację w przedszkolu w czasie 5 godzin dziennie.
W związku z pojawieniem się innej interpretacji ww. przepisów proponuje się wprowadzenie zmian doprecyzowujących i uściślających, zgodnych ze stosowaną dotychczas praktyką.
Podstawowym kryterium decydującym o możliwości pobierania opłat jest czas pobytu dziecka w przedszkolu. Za pobyt dziecka przekraczający pięć godzin dziennie mogą być pobierane opłaty, przy czym podstawa programowa wychowania przedszkolnego powinna być realizowana ciągu pięciu godzin bezpłatnego pobytu dziecka w przedszkolu. Czas, kiedy odbywają się bezpłatne zajęcia, powinien być dokładnie określony.
Gmina może pobierać opłaty za czynności i usługi, które świadczone są w czasie pozostawania dziecka w przedszkolu przekraczającym pięć godzin dziennie. W tym czasie mogą być realizowane zajęcia, które stanowią dodatek względem podstawy programowej jak np. nauczanie języków obcych.
Realizacja zajęć wykraczających poza podstawę programową odbywa się niezależnie od realizacji podstawy programowej. Organ uchwałodawczy musi w taki sposób oznaczyć zakres oferowanych przez przedszkole odpłatnych usług, aby dały się one w sposób bezpośredni i jednoznaczny odróżnić od zajęć zdefiniowanych w ramach podstawy programowej.
Czytaj także: MEN: wysokość opłat za przedszkola publiczne ustalają gminy>>
Zdaniem sądów administracyjnych
Gminy przy określaniu wysokości opłat za świadczenia związane z pozostawaniem dziecka w przedszkolu w wymiarze ponad pięć godzin dziennie muszą zachować precyzję.
Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny (dalej: WSA) w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z 29 grudnia 2010 r.: Nadto w kontekście powyższej nowelizacji ustawy oświatowej aktualne pozostają powyższe wywody w zakresie obowiązku właściwej konkretyzacji i ekwiwalentności opłaty publicznej ustalanej przez organ jednostki samorządu terytorialnego. (sygn. akt II SA/Go 857/10).
Przy ustalaniu opłat należy przestrzegać zasady ekwiwalentności. Oznacza ona, że opłatę wnosi się za konkretne świadczenie i w relacji do konkretnych kosztów świadczenia usług. Sposób ustalenia odpłatności powinien być przekonujący, oparty na kalkulacji ekonomicznej, a argumentacja za nim przemawiająca, racjonalna i stosownie uzasadniona. Brak czytelności co do zakresu dodatkowych świadczeń opiekuńczo-wychowawczych i odpowiadającej im opłaty, pozbawia rodziców dzieci, przy podejmowaniu decyzji w kwestii korzystania z usług przedszkola, możliwości dokonania rzetelnej oceny w tym zakresie. (wyrok WSA w Poznaniu z 3 marca 2010 r., sygn. akt IV SA/Po 889/2009).
Opłaty nie mogą być tak skonstruowane, by „przenosić” na rodziców (opiekunów prawnych) dzieci korzystających ze świadczeń przedszkoli publicznych kosztów, które na podstawie ustawy zobowiązana jest ponieść gmina, jako organ prowadzący przedszkole. (wyrok WSA w Gorzowie Wlkp. z 4 listopada 2009 r., sygn. akt II SA/Go 771/2009).
Opłata za zajęcia świadczone przez przedszkole ponad czas realizacji podstawy programowej nie może mieć charakteru stałego i powinna uwzględniać rodzaj świadczeń, ich jakość oraz czas trwania. Nie można obciążać opłatami rodziców tych dzieci, które korzystają z przedszkola jedynie w ciągu pięciu godzin dziennie wskazanych jako czas realizacji podstawy programowej.
PRZEDSZKOLE PUBLICZNE
● Realizuje programy wychowania przedszkolnego uwzględniające podstawę programową wychowania przedszkolnego
● Zapewnia bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym niż 5 godzin dziennie
● Przeprowadza rekrutację dzieci, opierając się na zasadzie powszechnej dostępności
● Zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach
Z orzecznictwa
Powinnością organu samorządu terytorialnego uchwalającego opłatę za usługi przedszkolne jest wykazanie, iż wysokość obowiązku pieniężnego nałożonego na rodzica dziecka korzystającego z usług przedszkola publicznego jest związana z oferowaną usługą. W związku z tym uchwała powinna precyzyjnie określać poszczególne świadczenia przekraczające podstawę programową (...).
Wyrok WSA w Opolu z 9 marca 2010 r., sygn. akt II SA/Op 432/2009
Czytaj także: ZNP: przedszkola finansowane z subwencji oświatowej>>
Podstawy prawne
• Ustawa z 5 sierpnia 2010 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty (Dz.U nr 148, poz. 991)
• Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572; ost.zm. Dz.U z 2010 r. nr 148, poz. 991)