1 marca br. weszła w życie ustawa z 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (dalej: ustawa o transporcie zbiorowym). Określa ona zasady organizacji i funkcjonowania regularnego przewozu osób w transporcie drogowym, kolejowym, innym szynowym, linowym, linowo-terenowym, morskim oraz w żegludze śródlądowej.
Publiczny transport zbiorowy będą wykonywać operatorzy na podstawie zawartych umów z organizatorami transportu oraz przewoźnicy, działający na zasadach komercyjnych.
Funkcjonowanie publicznego transportu zbiorowego ma się odbywać się przy uwzględnieniu m.in. następujących zasad:
1) rozkłady jazdy środków transportu poszczególnych operatorów i przewoźników są podawane do publicznej wiadomości na wszystkich wymienionych w rozkładzie jazdy przystankach komunikacyjnych oraz dworcach, z wyłączeniem przystanków komunikacyjnych przeznaczonych wyłącznie dla wysiadających pasażerów,
2) w transporcie drogowym w rozkładzie jazdy mogą być uwzględnione wyłącznie przystanki komunikacyjne i dworce określone przez organizatora,
3) wsiadanie i wysiadanie pasażerów odbywa się tylko na przystankach komunikacyjnych lub dworcach określonych w rozkładzie jazdy.
Czytaj także: Ustawa o publicznym transporcie zbiorowym - świadczenie usług przewozowych>>
Zadania organizatora transportu w zakresie przystanków
Organizatorem publicznego transportu zbiorowego (dalej: organizator), właściwym ze względu na obszar działania lub zasięg przewozów, a także rodzaj przewozów lub fakt zawarcia porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego (dalej: JST) jest:
● gmina,
● związek międzygminny,
● powiat,
● związek powiatów,
● województwo,
● minister właściwy do spraw transportu
– art. 7 ust. 1 ustawy o transporcie zbiorowym.
Zadania organizatora wykonywane są, w przypadku:
● gminy – przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta,
● związku międzygminnego – przez zarząd związku międzygminnego,
● miasta na prawach powiatu – przez prezydenta miasta na prawach powiatu,
● powiatu – przez starostę,
● związku powiatów – przez zarząd związku powiatów,
● województwa – przez marszałka województwa.
Do zadań organizatora należą trzy obszary tematyczne: planowanie, organizowanie i zarządzanie publicznym transportem zbiorowym (art. 8 ustawy o transporcie zbiorowym).
Organizowanie publicznego transportu zbiorowego polega zaś m.in. na:
1) zapewnieniu odpowiednich warunków funkcjonowania publicznego transportu zbiorowego, zwłaszcza w zakresie standardów dotyczących przystanków komunikacyjnych oraz dworców, a także korzystania z przystanków komunikacyjnych oraz dworców,
2) ustalaniu stawek opłat za korzystanie przez operatorów i przewoźników z przystanków komunikacyjnych i dworców, których właścicielem albo zarządzającym nie jest JST, zlokalizowanych na liniach komunikacyjnych na obszarze właściwości organizatora,
3) określaniu przystanków komunikacyjnych i dworców, których właścicielem lub zarządzającym jest JST, udostępnionych dla operatorów i przewoźników oraz warunków i zasad korzystania z tych obiektów,
4) określaniu przystanków komunikacyjnych i dworców, których właścicielem lub zarządzającym nie jest JST, udostępnionych dla wszystkich operatorów i przewoźników oraz informowaniu o stawce opłat za korzystanie z tych obiektów.
Określenie przystanków komunikacyjnych i dworców oraz warunków i zasad korzystania, w odniesieniu do tych obiektów i urządzeń będących własnością lub zarządzanych przez JST, następuje w drodze uchwały podjętej przez radę lub sejmik.
Przystanki przy drogach publicznych
Obowiązki organizatorów dotyczą przystanków, ale rozumianych szeroko, jako miejsc przeznaczonych do wsiadania lub wysiadania pasażerów na danej linii komunikacyjnej, we wszystkich regulowanych rodzajach transportu (także np. kolejowym, morskim czy też w żegludze śródlądowej). Jednak najczęściej spotykanym rodzajem przystanków komunikacyjnych są przystanki wykorzystywane w transporcie drogowym. W art. 16 ustawy o transporcie zbiorowym ustalono szczególne zasady wykorzystywania takich przystanków.
Dopuszczono m.in., by w transporcie drogowym za korzystanie przez operatora i przewoźnika z przystanków komunikacyjnych lub dworców mogły być pobierane opłaty. Stawki opłat za korzystanie przez przewoźników i operatorów z przystanków komunikacyjnych lub dworców oraz standardy tych urządzeń i obiektów będą ustalane w drodze negocjacji między gminą, na obszarze której jest usytuowany przystanek lub dworzec, i właścicielem albo zarządzającym obiektami. Stawki te powinny być ustalane z uwzględnieniem niedyskryminujących zasad dla wszystkich operatorów i przewoźników wykonujących publiczny transport zbiorowy na obszarze właściwości organizatora.
Także za korzystanie przez operatora i przewoźnika z przystanków lub dworców, których właścicielem albo zarządzającym jest JST (a więc gmina, powiat lub województwo), mogą być pobierane opłaty. Stawka opłaty jest ustalana w drodze uchwały podjętej przez właściwy organ stanowiący danej JST z uwzględnieniem niedyskryminujących zasad.
Sejmik województwa, rada powiatu lub rada gminy, podejmując uchwałę, muszą pamiętać, że stawka takiej opłaty nie może być wyższa niż:
● 0,05 zł za jedno zatrzymanie środka transportu na przystanku komunikacyjnym,
● 1 zł za jedno zatrzymanie środka transportu na dworcu.
Stawka ulega co roku zmianie w stopniu odpowiadającym planowanemu średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych, ustalonemu w ustawie budżetowej na dany rok. Zmiana następuje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym została ogłoszona ustawa budżetowa.
Opłaty za korzystanie z przystanków przy drogach publicznych i dworcach stanowią dochód JST, z przeznaczeniem na:
1) utrzymanie przez JST przystanków komunikacyjnych oraz dworców,
2) realizację zadań związanych z budową, przebudową i remontem wiat przystankowych lub innych budynków służących pasażerom, usytuowanych w pasie drogowym wszystkich dróg publicznych – w przypadku gdy organizatorem jest gmina.
Ustalone ustawą o transporcie zbiorowym przeznaczenie środków pochodzących z opłat powoduje, że samorządy muszą je odpowiednio ewidencjonować i wydawać w całości na wskazany cel.
Przystanki i wiaty przystankowe
Do zadań własnych gminy w zakresie publicznego transportu zbiorowego od 1 marca 2011 r. należą budowa, przebudowa i remont:
● przystanków komunikacyjnych oraz dworców, których właścicielem lub zarządzającym jest gmina,
● wiat przystankowych lub innych budynków służących pasażerom, posadowionych na miejscu przeznaczonym do wsiadania i wysiadania pasażerów lub przylegających do tego miejsca, usytuowanych w pasie drogowym dróg publicznych bez względu na kategorię tych dróg.
Artykuł 67 ustawy o transporcie zbiorowym wprowadza też zmiany w ustawie z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (dalej: ustawa o drogach publicznych). Modyfikacji, w zakresie dotyczącym przystanków, uległ katalog zadań zarządców dróg, którymi są: Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad (drogi krajowe), zarząd województwa (drogi wojewódzkie), zarząd powiatu (drogi powiatowe) oraz wójt, burmistrz bądź prezydent miasta (drogi gminne).
Do zakresu zadań zarządcy drogi należy obecnie utrzymanie nawierzchni drogi, chodników, drogowych obiektów inżynierskich, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogą, z wyjątkiem części pasa drogowego udostępnionego nieodpłatnie gminie na jej wniosek w celu budowy, przebudowy i remontu wiat przystankowych lub innych urządzeń służących do obsługi podróżnych (art. 20 pkt 4 ustawy o drogach publicznych).
Dodatkowo zarządcy dróg zostali zobowiązani (dodanym przez ustawę o transporcie zbiorowym art. 20f ustawy o drogach publicznych) do:
● uwzględniania uchwał rady gminy, w których dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców wskazane zostaną wstępne miejsca lokalizacji nowych przystanków komunikacyjnych – o ostatecznej lokalizacji takiego przystanku decyduje zarządca drogi, uwzględniając charakter drogi oraz warunki bezpieczeństwa ruchu drogowego,
● nieodpłatnego udostępniania gminie na jej wniosek części pasa drogowego w celu budowy, przebudowy i remontu wiat przystankowych lub innych urządzeń służących do obsługi podróżnych.
Wprowadzenie obowiązku uwzględniania przez zarządcę drogi postulatu lokalizacji nowych przystanków, wydaje się wzmacniać rolę gminy, która, znając potrzeby mieszkańców w tym zakresie, miałaby lepsze narzędzie uzupełniania sieci przystanków. Jednak, co zrozumiałe, zarządca drogi i tak musi uwzględniać warunki techniczne dla dróg i względy bezpieczeństwa ruchu, stąd ostatecznie to on decyduje, czy przystanek może zostać w danym miejscu zlokalizowany, czy też nie. Ponadto realizacja przystanku, zwłaszcza przy drodze wyższych klas technicznych, jest kosztowna i zarządcy dróg mogą uzasadniać niepodejmowanie inwestycji tego rodzaju brakiem środków finansowych.
Czytaj także: Centralna Ewidencja Przewoźników, zarządzanie, regulamin przewozu>>
Zmiana zasad sprzątania przystanków
Ustawa o transporcie zbiorowym zmienia też ustawę z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Według wprowadzonej zmiany w tym ostatnim akcie prawnym gminy mają obowiązek zapewnić czystość i porządek na swoim terenie, w tym utrzymywać czystość i porządek na przystankach komunikacyjnych, których właścicielem lub zarządzającym jest gmina, oraz które są położone na jej obszarze przy drogach publicznych, bez względu na kategorię tych dróg. Pomimo nałożenia dodatkowych obciążeń na gminę, wprowadzone rozwiązanie należy uznać za właściwe. Zamiast dotychczasowego, nieskutecznego egzekwowania obowiązku solidarnego sprzątania przystanków przez wszystkich przewoźników, gmina zorganizuje wykonanie tych czynności, a pobierane opłaty pozwolą finansować koszty prac.
Korzystanie z przystanków na terenie miast
W transporcie drogowym dotychczasowe zezwolenie uzyskiwane przez przedsiębiorców na wykonywanie przewozów regularnych zostanie z czasem zastąpione potwierdzeniem zgłoszenia przewozów, które będą mogli uzyskać przewoźnicy wykonujący swe usługi na zasadach komercyjnych. Do zgłoszenia przewozów będą musieli przedstawić m.in. potwierdzenie uzgodnienia zasad korzystania z przystanków komunikacyjnych położonych w granicach administracyjnych miast i dworców dokonane z ich właścicielami lub zarządzającymi. Samo wydanie uzgodnienia zasad korzystania z przystanków będzie możliwe, jeżeli proponowany rozkład jazdy:
● nie ograniczy przepustowości przystanków komunikacyjnych lub dworców,
● nie spowoduje zagrożenia dla organizacji lub bezpieczeństwa ruchu
– art. 32 ust. 3 ustawy o transporcie zbiorowym.
Przepisy dotyczące potwierdzania zgłoszeń przewozów będą mieć zastosowanie dopiero po 31 grudnia 2016 r., a działalność w zakresie regularnego przewozu osób może być podejmowana i wykonywana do tego dnia na podstawie przepisów dotychczasowych, z uwzględnieniem obostrzeń wynikających z uchwalonych w podstawie ustawy o transporcie zbiorowym planów transportowych.
SŁOWNICZEK
Publiczny transport zbiorowy to powszechnie dostępny regularny przewóz osób wykonywany w określonych odstępach czasu i po określonej linii komunikacyjnej, liniach komunikacyjnych lub sieci komunikacyjnej. Ma on się odbywać na zasadach konkurencji regulowanej, zgodnie z zasadami określonymi w wymienionej ustawie oraz z uwzględnieniem potrzeb jego zrównoważonego rozwoju.
Przystanek komunikacyjny to miejsce przeznaczone do wsiadania lub wysiadania pasażerów na danej linii komunikacyjnej, w którym umieszcza się informacje dotyczące w szczególności godzin odjazdów środków transportu, a ponadto – w transporcie drogowym – oznaczone zgodnie z przepisami ustawy z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym.
Podstawy prawne
• Ustawa z 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz.U. z 2011 r. nr 5, poz. 13)
• Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (j.t. Dz.U. z 2005 r. nr 236, poz. 2008; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 5, poz. 13)
• Ustawa z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. nr 19, poz. 115; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 5, poz. 13)