Sejm 25 lutego 2011 r. uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych (dalej: nowelizacja Pzp), wprowadzającą zmiany w art. 24 ust. 1 ustawy z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (dalej: Pzp). Inicjatywa tym razem wyszła od posłów (projekt poselski), ale została pozytywnie zaopiniowana przez Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych. Nowelizacja Pzp wchodzi w życie 11 maja.
Idea zmian
Dotychczas wykluczenie wykonawcy mogło nastąpić jedynie po wydaniu prawomocnego wyroku sądowego, do którego dochodzi zazwyczaj po przeprowadzeniu dwuinstancyjnego i długotrwałego postępowania sądowego. Z uwagi na fakt, że nie zawsze zamawiający decydują się na wystąpienie na drogę sądową, obecna podstawa do wykluczenia – art. 24 ust. 1 pkt 1 Pzp – nie pozwala wyciągać negatywnych konsekwencji wobec niesolidnego wykonawcy. Natomiast, zgodnie z nowo dodanym przepisem art. 24 ust. 1 pkt 1a zamawiający wyklucza wykonawców, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:
● sam rozwiązał albo wypowiedział umowę w sprawie zamówienia publicznego albo odstąpił od umowy w sprawie zamówienia publicznego z wykonawcą, z powodu okoliczności, za które wykonawca ponosi odpowiedzialność,
● rozwiązanie lub wypowiedzenie umowy albo odstąpienie od niej nastąpiło w okresie 3 lat przed wszczęciem postępowania,
● wartość niezrealizowanego zamówienia wyniosła co najmniej 5% wartości umowy.
Do wykluczenia nie wystarczy sam fakt rozwiązania umowy – niezbędne jest wykazanie (np. w sytuacji wniesienia przez wykonawcę odwołania do Krajowej Izby Odwoławczej; dalej: KIO; na czynność wykluczenia), że rozwiązanie umowy nastąpiło z przyczyn leżących po stronie wykonawcy.
Dopiero od momentu, w którym w stosunku do wykonawcy, podlegającemu wykluczeniu na podstawie nowego przepisu, zapadłby prawomocny wyrok sądu, potwierdzający wyrządzenie szkody niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy, od której zamawiający odstąpił, wykonawca ten nie podlega wykluczeniu na podstawie art. 24 ust. 1 pkt 1a, a ma do niego zastosowanie pkt 1, tj. taki wykonawca podlega wykluczeniu przez wszystkich zamawiających.
Czytaj także: Nowy protokół postępowania o udzielenie zamówienia publicznego>>
Dłuższe terminy wykluczenia
Istnienie w Pzp dwóch przesłanek wykluczenia związanych z nienależytym wykonaniem zamówienia, a mianowicie w art. 24 ust. 1 pkt 1 i 1a, powoduje zatem w praktyce wydłużenie terminów, w jakich może nastąpić wykluczenie. Najpierw bowiem dla jednego zamawiającego biegnie termin wykluczenia wykonawcy na podstawie pkt 1a (rozwiązanie albo wypowiedzenie umowy lub odstąpienie od umowy nastąpiło w okresie trzech lat przed wszczęciem postępowania), a od chwili uprawomocnienia się orzeczenia sądu zaczyna obowiązywać termin wykluczenia wykonawcy dla wszystkich zamawiających z pkt 1 (tj. wymóg uprawomocnienia się orzeczenia 3 lata przed wszczęciem postępowania).
Będzie lepiej
Wprowadzone zmiany należy co do zasady ocenić pozytywnie. Już jednak zdarzają się zdania negatywne i obawy, że przepis pozwoli zamawiającym na zbyt arbitralną ocenę wykonawcy. Nie można jednak przy tym zapominać, że naruszenie postanowień umowy przez wykonawcę niejednokrotnie powoduje duże problemy dla zamawiającego, związane m.in. z niezrealizowaniem zadania publicznego w terminie, niebezpieczeństwem utraty środków finansowych, koniecznością zabezpieczenia inwestycji w okresie przejściowym do wyboru kolejnego wykonawcy oraz ponownym przeprowadzeniem postępowania. Dotychczas zamawiający, który nie zdecydował się na wystąpienie do sądu przeciwko niesolidnemu wykonawcy, a jednocześnie wiedział, że wykonawca startujący ponownie u niego w przetargu (mający nawet szanse na wygranie) wcześniej nie wywiązał się należycie z zawartej umowy, nie miał żadnych możliwości wyeliminowania wykonawcy z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.
Na podstawie nowej przesłanki zamawiający w celu wykluczenia nie musi wykazywać szkody wyrządzonej mu przez wykonawcę, gdyż zaistnienie okoliczności skutkujących rozwiązaniem, wypowiedzeniem lub odstąpieniem od umowy z powodu okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi wykonawca, mają charakter poważnych naruszeń zobowiązań przyjętych w umowie w sprawie zamówienia publicznego, które w zdecydowanej większości przypadków łączą się z wyrządzeniem zamawiającemu szkody lub koniecznością zapłaty przez wykonawcę – wysokiej w porównaniu z wartością umowy – kary umownej.
Przepisy Pzp mają zabezpieczać w ten sposób interesy wykonawcy na wypadek, gdyby zamawiający nadużywali nowej podstawy do wykluczenia. Powstaje jednak pytanie, czy wystarczająco. Czy przyznane im prawo daje realną szansę obrony interesów, jeżeli zamawiający wykorzystuje swoją pozycję i w sposób nieuprawniony podejmie decyzję o rozwiązaniu umowy? Przecież KIO, rozpoznając odwołanie, będzie oceniać tylko zasadność wykluczenia wykonawcy, a nie ma możliwości merytorycznej oceny zasadności wypowiedzenia, rozwiązania albo odstąpienia od umowy przez zamawiającego, które stały się przyczyną wykluczenia. Oprze się jedynie na oświadczeniu zamawiającego. Dlatego też należy mieć nadzieję, że zamawiający nie będą przyznanego im prawa nadużywać i zbyt często nie będą występować w roli sędziego we własnej sprawie.
Czytaj także: Umowy ramowe w systemie zamówień publicznych>>
Wpływ prawa unijnego
Nowy przepis ma stanowić – jak przywoływali w uzasadnieniu do nowelizacji Pzp posłowie – realizację w szczególności art. 45 ust. 2 lit. d) tzw. dyrektywy klasycznej 2004/18/WE, która przewiduje dopuszczalność wykluczenia każdego wykonawcy, który jest winny poważnego wykroczenia zawodowego, udowodnionego dowolnymi środkami przez zamawiającego. W ich ocenie poważne wykroczenie zawodowe stanowi niewykonanie lub nienależyte wykonanie zamówienia przez wykonawcę w związku z okolicznościami, za które ponosi odpowiedzialność, skutkujące wypowiedzeniem umowy w sprawie jego realizacji przez zamawiającego. Można mieć wątpliwości, czy wykonawca, który nie wykonał 5% zamówienia, a pozostałe 95% wykonał należycie, rzeczywiście dopuścił się „poważnego wykroczenia zawodowego” i jego wykluczenie ze startu w publicznych przetargach na 3 lata jest współmierne do popełnionego naruszenia.
Podstawy prawne
• Ustawa z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (j.t. Dz.U. z 2010 r. nr 113, poz. 759; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 182, poz. 1228)
• Dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy lub usługi (Dz.Urz. UE L. 134 z 30.04.2004 r. str. 114)