Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja) zmienia m.in. zakres podmiotowy odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, zasady oraz sam katalog naruszeń podlegających odpowiedzialności.
Zakres podmiotowy
Nowelizacja precyzuje m.in. katalog podmiotów objętych przepisami o dyscyplinie finansów publicznych. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 4 ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (dalej: u.n.d.f.p.) odpowiedzialności w zakresie sektora finansów publicznych podlegać będą pracownicy i inne osoby, których obowiązki wynikają wprost z przepisów ustaw lub którym powierzono obowiązki na podstawie obowiązujących przepisów.
Takie określenie podmiotu odpowiedzialnego za realizację określonych zadań sektora finansów publicznych przyczyni się do związania odpowiedzialnością osoby faktycznie realizujące zadanie, a nie wyłącznie formalnie kierujące jednostką.
W zakresie podmiotowym istotne zmiany dotyczą też realizacji procedury zamówień publicznych. Nowelizacja rozszerza krąg podmiotów ponoszących odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych o inne niż pracownicy osoby, którym zamawiający powierzył przygotowanie i przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia. W tym zakresie zakres podmiotowy obejmuje tzw. pełnomocników zamawiającego.
Obecnie odpowiedzialność w zakresie dyscypliny finansów publicznych ponoszą osoby gospodarujące środkami publicznymi. Nowelizacja wyłączyła zapis o gospodarowaniu. Ustawodawca przyjął, że środki publiczne przekazane poza sektor finansów na rzecz beneficjentów nie powinny być włączone w zakres pojęciowy gospodarowania środkami publicznymi, gdyż z chwilą ich przekazania tracą taki status.
Zamów książkę: Dyscyplina finansów publicznych po zmianach >>
Od 11 lutego 2012 r. odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych określonej w art. 13 u.n.d.f.p. podlegać będą:
1) osoby zobowiązane lub upoważnione do działania w imieniu podmiotu, któremu odrębną ustawą lub na jej podstawie, albo na podstawie umowy lub w drodze porozumienia powierzono określone zadania związane z realizacją programu finansowanego z udziałem:
● środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej,
● niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub
● innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi;
2) osoby realizujące projekt finansowany z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, którym przekazano środki publiczne przeznaczone na realizację tego projektu lub które wykorzystują takie środki oraz
3) osoby zobowiązane lub upoważnione do działania w imieniu podmiotu zobowiązanego do realizacji projektu finansowanego z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, któremu przekazano środki publiczne przeznaczone na realizację tego projektu lub który wykorzystuje takie środki.
Katalog naruszeń
Naruszenie dyscypliny finansów publicznych najczęściej wiąże się z nieterminowym wykonaniem określonej prawem czynności, co w dalszej kolejności skutkuje np. koniecznością zapłaty odsetek od nieterminowo zrealizowanego świadczenia. Nowelizacja precyzuje zakres czasowy wykonania obowiązku poprzez związanie odpowiedzialności z niewykonaniem obowiązku w określonym terminie. Według nowych zasad, naruszeniem dyscypliny będzie nieprzekazanie w terminie do budżetu w należnej wysokości pobranych dochodów Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Przy takim zapisie momentem popełnienia naruszenia przez zaniechanie będzie dzień następujący po ostatnim dniu, w którym czynność mogła być wykonana.
W zakresie stosowania ulg w spłacie zobowiązań nowelizacja, obok dotychczasowego niezgodnego z przepisami umorzenia należności, za karalne uznaje również niezgodne z przepisami rozłożenie na raty czy też odroczenie spłaty wierzytelności należnej jednostce sektora finansów publicznych (JSFP).
W zakresie rozliczania dotacji naruszeniem dyscypliny finansów publicznych będzie niezatwierdzenie w terminie przedstawionego rozliczenia dotacji.
Bez zmiany pozostaje odpowiedzialność za dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia. W tym jednak zakresie ustawodawca doprecyzował, że chodzi o upoważnienie wynikające z ustawy budżetowej, uchwały budżetowej lub planu finansowego. Równocześnie naruszeniem będzie od 11 lutego br. również dokonanie wydatku z pogwałceniem przepisów dotyczących dokonywania poszczególnych rodzajów wydatków.
Nowelizacja wprowadza całkowicie nowy katalog zachowań podlegających odpowiedzialności w zakresie gospodarowania środkami zagranicznymi. Naruszeniem dyscypliny będzie m.in. wykorzystanie środków własnych beneficjenta niezgodnie z przeznaczeniem lub z niedotrzymaniem procedur obowiązujących przy ich wykorzystaniu, przy czym odpowiedzialność ta nie dotyczy środków własnych podmiotów nienależących do sektora finansów publicznych.
Za czyn podlegający odpowiedzialności uznane będzie też zaciągniecie przez jednostkę zobowiązania z naruszeniem przepisów dotyczących zaciągania zobowiązań. Obecne przepisy za naruszenie uznają wyłącznie zaciągnięcie zobowiązania bez wymaganego prawem upoważnienia lub z przekroczeniem jego treści.
Pomimo, że u.n.d.f.p. nie obejmuje swoim zakresem należności celnych i podatkowych nowelizacja wprowadza w tym zakresie jeden wyjątek. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 16 u.n.d.f.p., naruszeniem dyscypliny finansów publicznych będzie niewykonanie w terminie zobowiązania JSFP, w tym obowiązku zwrotu należności celnej, podatku, nadpłaty lub nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne, którego skutkiem jest zapłata odsetek, kar lub opłat albo oprocentowanie tych należności. Nie będzie jednak czynem naruszającym dyscyplinę zapłata odsetek w przypadku, gdy opóźnienie w zwrocie środków powstało na skutek konieczności wdrożenia czynności sprawdzających zasadność żądania zwrotu.
Nowelizacja precyzuje przesłanki odpowiedzialności z tytułu doprowadzenia do obowiązku zapłaty odsetek. W nowym brzmieniu, odpowiedzialności podlega nie sam fakt wypłaty oprocentowania, ale dopuszczenie do wystąpienia oprocentowania nadpłaty, które jest zaliczane na poczet zaległości podatkowej lub zobowiązań bieżących. Tu też podobnie odpowiedzialności nie podlega osoba, której działanie doprowadziło do powstania oprocentowania w wyniku upływu czasu koniecznego do zweryfikowania wniosku o zwrot nadpłaty. Ustawodawca uwzględnia więc konieczność prowadzenia tzw. postępowania sprawdzającego i w tym zakresie wyłącza tego rodzaju opóźnienie z katalogu czynów naruszających dyscyplinę.
Istotne zmiany wprowadzone nowelizacją odnoszą się do procedury zamówień publicznych. Ustawodawca przenosi ciężar odpowiedzialności na osoby bezpośrednio zaangażowane w realizację zamówienia – przygotowanie i przeprowadzenie postępowania. Odpowiedzialności tej będzie podlegać od 11 lutego br. wyłącznie osoba upoważniona do podjęcia czynności przez kierownika zamawiającego bez względu na to, czy jest pracownikiem zamawiającego, czy też osobą spoza kręgu podporządkowania pracowniczego.
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych według nowych zasad będzie zachodzić wyłącznie w przypadku udzielenia zamówienia.
Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych będzie też:
● zaniechanie prowadzenia audytu wewnętrznego w JSFP do tego zobowiązanej, wskutek niezatrudniania audytora wewnętrznego albo niezawierania umowy z usługodawcą,
● niedokonanie lub nienależyte dokonanie wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczej bądź finansowej z planem finansowym, lub kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących takiej operacji, jeżeli miało ono wpływ na dokonanie wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w planie finansowym JSFP, lub zaciągnięcie zobowiązania niemieszczącego się w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych,
● niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez kierownika JSFP obowiązków w zakresie kontroli zarządczej – w przypadku gdy odpowiedzialności nie będzie można przypisać osobie działającej bez upoważniania, odpowiedzialność tą będzie ponosił kierownik jednostki, jeżeli zostanie udowodnione, że nie dopełnił obowiązków w zakresie kontroli zarządczej.
Zasady odpowiedzialności
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych kształtuje się na zasadzie winy zarówno umyślnej, jaki i nieumyślnej. W tym zakresie nowelizacja podkreśla winę jako przesłankę odpowiedzialności. Obecny zapis przewiduje, że odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, która popełniła czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych określony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Nowelizacja przewiduje natomiast, że odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, której można przypisać winę w czasie popełnienia naruszenia. Nie można przypisać winy, jeżeli naruszenia nie można było uniknąć mimo dołożenia staranności wymaganej od osoby odpowiedzialnej za wykonanie obowiązku, którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie stanowi czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych. Taki zapis gwarantuje wyłączenie odpowiedzialności osoby, która nie miała wpływu na zaistnienie zdarzenia będącego naruszeniem ustawy.
Nie bez znaczenia jest wyłączenie z treści u.n.d.f.p. art. 22, który odnosił się do pojęć umyślności lub nieumyślności popełnienia czynu. W tym zakresie ustawodawca uznał, że od osób dysponujących finansami publicznymi wymaga się wyższej niż przeciętna staranności. Popełnienie danego czynu nieumyślnie nie powinno więc stanowić przesłanki łagodzącej odpowiedzialność, gdyż to właśnie nieumyślność czy też niedbalstwo może stanowić większe ryzyko dla funkcjonowania systemu finansów niż ujawniony czyn umyślny.
Nowelizacja wprowadza istotną zmianę w zakresie minimalnej kwoty, która wyłącza odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. W nowym brzmieniu art. 26 u.n.d.f.p., niska wartość finansowa naruszenia wyłączała odpowiedzialność wyłącznie w odniesieniu do kilku enumeratywnie wymienionych naruszeń (wymieniono je w art. od 5 do 16 u.n.d.f.p.), w przypadku których o wyłączeniu odpowiedzialności decydować będzie nie rodzaj naruszenia, lecz jego wartość. Wyznacznikiem tej kwoty będzie wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Podstawy prawne
● Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 240, poz. 1429)
● Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 234, poz. 1386)
● Ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz.U. z 2005 r. nr 14, poz. 114; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 240, poz. 1429)