W ciągu ostatnich dwóch lat resort rodziny podjął wiele działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich rodzin. W praktyce chodzi m.in. o program „Za życiem” czy zadania realizowane przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Wśród działań Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – poza programem „Za życiem” oraz zadaniami realizowanymi przez PFRON – na szczególną uwagę zasługują zmiany legislacyjne, korzystne zarówno dla osób niepełnosprawnych, jak też ich pracodawców. Sytuacja osób niepełnosprawnych poprawia się również dzięki realizacji projektów finansowanych ze środków europejskich oraz zadań zlecanych organizacjom pozarządowym.
Pomoc z programu „Za życiem”
Wkrótce po wprowadzeniu programu „Rodzina 500 plus” rząd wprowadził kolejny instrument polityki rodzinnej – program „Za życiem”. Program „Za życiem” został przyjęty w 2016 roku niedługo po uchwaleniu ustawy o wspieraniu kobiet w ciąży i rodzin. Jest to kompleksowa oferta wsparcia dla rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci.
Program „Za życiem” obejmuje m.in.: zapewnienie wszechstronnej opieki nad kobietą i dzieckiem w czasie ciąży i po porodzie, pomoc w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, dostęp do usług koordynacyjno-opiekuńczo-rehabilitacyjnych, a także specjalistyczne poradnictwo i pomoc asystentów rodziny.
W ramach programu „Za życiem” przewidziano dodatkowe jednorazowe świadczenie w wysokości 4 tys. zł. Przysługuje ono rodzinie w przypadku narodzin dziecka z ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą zagrażającą jego życiu.
Przyjęte w programie „Za życiem” rozwiązania szczegółowe zakładają ponadto m.in.: wsparcie osób niepełnosprawnych poprzez rozwój mieszkalnictwa chronionego, aktywizację zawodową opiekunów osób niepełnosprawnych, a także wzmocnienie profilaktycznego aspektu zadań asystenta rodziny. Na aktywizację zawodową opiekunów osób niepełnosprawnych z Funduszu Pracy zostanie przeznaczono ponad 23 mln w tym roku oraz po niemal 55,5 mln w kolejnych czterech latach.
Szeroki katalog wsparcia
W wyniku uchwalenia ustawy o wspieraniu kobiet w ciąży i rodzin oraz programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” nowe uprawnienia zyskali asystenci rodziny. Stali się oni odpowiedzialni za koordynację poradnictwa dla kobiet w ciąży i po urodzeniu dziecka z ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą zagrażającą życiu, jak również dla rodzin tych kobiet. Liczba asystentów rodziny wzrosła z 3,9 do 4,3 tys.
Szeroką ofertę wsparcia będą uzupełniały działania podejmowane w ramach innych programów i źródeł finansowania. Chodzi m.in. o przygotowywany przez resort rodziny program opieki wytchnieniowej. Celem tego programu będzie zapewnienie opieki dla osób niepełnosprawnych oraz wsparcie członków rodziny w opiece nad dzieckiem niepełnosprawnym. W planach jest zapewnienie opieki nad osobą niepełnosprawną w wymiarze do 120 godzin rocznie. W tym roku resort rodziny chce przeznaczyć na to w sumie 53 mln złotych. W kolejnych latach poziom finansowania wyniósłby 106,5 mln zł rocznie.
Łatwiej dostępne środowiskowe domy samopomocy
Oprócz tego, zostało przewidziane ułatwienie dostępu do środowiskowych domów samopomocy dla większej liczby osób, w tym dla tych ze spektrum autyzmu. Działanie to będzie realizowane pilotażowo na podstawie obowiązujących przepisów oraz po zgłoszeniu zapotrzebowania do wojewody.
Na rozwój sieci środowiskowych domów samopomocy przeznaczono w tym roku 52 mln złotych. W kolejnych latach zadanie będzie finansowane na poziomie prawie 74 mln złotych rocznie.
W ustawie o pomocy społecznej zostały wprowadzone zmiany, które ustalają minimalny poziom finansowania 1 uczestnika środowiskowego domu samopomocy. Zgodnie z tymi zmianami, w 2017 roku kwota dotacji wynosi 200% kryterium dochodowego dla osoby samotnie gospodarującej, tj. 1.268 zł. W 2018 roku kwota dotacji będzie na poziomie 230% kryterium dochodowego dla osoby samotnie gospodarującej – tj. 1458 zł, a od 2019 roku w wys. 250% kryterium dochodowego dla osoby samotnie gospodarującej - tj. 1585 zł.
Dofinansowanie do wynagrodzeń dla nowej kategorii osób
W wyniku nowelizacji ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych została wprowadzona możliwość otrzymania dofinansowania do wynagrodzeń na osoby, które były zatrudnione jako pełnosprawne, a w trakcie zatrudnienia uzyskały status osoby niepełnosprawnej. Zmiana ta zapewniła większą stabilność zatrudnienia.
Najpierw wypłata wynagrodzenia, potem dofinansowanie
W myśl nowelizacji dotychczasowych przepisów wsparcie można otrzymać wyłącznie w przypadku przekazania wynagrodzenia pracownikowi przed złożeniem wniosku o dofinansowanie do wynagrodzeń. Zmiana ta nakłada na pracodawcę precyzyjny obowiązek w postaci wypłaty wynagrodzenia przed złożeniem wniosku. Pomaga to w regulacji zobowiązań względem pracownika niepełnosprawnego.
Ulgi w spłacie należności
Bardzo ważne jest również dodanie w 2015 roku i rozszerzenie w kolejnym roku możliwości udzielania ulg w spłacie należności względem PFRON. Pozwala ona na umorzenie należności, rozłożenie ich na raty lub odroczenie terminu płatności.
Dłuższy termin dla rolników
W IV kwartale 2015 roku został wydłużony termin składania wniosków o refundację składek dla rolników z 20. dnia drugiego miesiąca kwartału na ostatni dzień drugiego miesiąca kwartału.
Wzrost zatrudnienia i spadek bezrobocia osób niepełnosprawnych
W II kwartale 2017 r. współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym – według danych pochodzących z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności – osiągnął wartość dotychczas nienotowaną – 29,6%, a wskaźnik zatrudnienia tych osób - 27,2%. Od II kwartału 2015 r. współczynnik aktywności zawodowej wzrósł aż o 5,1 pkt proc., a wskaźnik zatrudnienia o 5,9 pkt proc. W tym samym czasie stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym spadła aż o 4,7 pkt proc. i osiągnęła wartość 8,1%.
Pozytywną zmianę w sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy potwierdzają również dane z bezrobocia rejestrowanego. Na koniec sierpnia br. liczba osób niepełnosprawnych bezrobotnych zarejestrowanych w PUP wyniosła 71,5 tys. Od końca grudnia 2015 r. spadła o niemal 25% (o 23,7 tys.).
W 2015 roku PFRON wypłacił dofinansowania do wynagrodzeń 301 024 osób, zatrudnionych łącznie u 30 802 pracodawców. W kolejnym roku było to już łącznie 309 080 osób niepełnosprawnych i 33 223 pracodawców. Na koniec III kwartału br. PFRON udzielił wsparcia w postaci dofinansowania do wynagrodzeń 307 175 pracowników, zatrudnionych u 34 240 pracodawców. Taka wartość na koniec III kwartału br. pozwala stwierdzić, iż liczba osób objętych wsparciem w 2017 roku w stosunku do wcześniejszych lat będzie znacząco wyższa.
Co ciekawe, do Systemu Obsługi Dofinansowań i Refundacji podlega coraz więcej osób z wyższymi stopniami niepełnosprawności, które z tego powodu mają większą trudność w znalezieniu zatrudnienia.
Większe wydatki PFRON
W związku ze zwiększeniem liczby pracowników niepełnosprawnych, którzy są zgłaszani do SODiR, rosną także wydatki PFRON. W 2015 roku na dofinansowania do wynagrodzeń PFRON wydał łącznie 2 903 835 941,40 zł. Rok później było to 2 964 945 310,05 zł. Szacunkowa wartość wydatków w roku bieżącym to około 3 200 000 000 zł.
Zmiany w obsłudze beneficjentów SODiR
Na koniec 2016 roku było w toku niecałe 10 tys. postępowań administracyjnych. Z kolei na koniec III kwartału br. pozostaje w toku niecałe 7 tys. postępowań. Ponadto kwartalnie w 2017 roku kończonych jest ok. 4,5 tys. postępowań. Oznacza to zmniejszenie liczby postępowań administracyjnych pozostających w toku. Duży nacisk PFRON kładzie też na terminowość w prowadzeniu spraw oraz skrócenie czasu na otrzymanie przez beneficjenta rozstrzygnięcia w sprawie. Służy temu m.in. wydłużenie czas pracy bezpośredniej obsługi klienta w Biurze PFRON oraz przekazanie obsługi papierowych wniosków do realizacji oddziałów terenowych.
Zadania dla organizacji pozarządowych w 2016…
PFRON ogłasza również konkursy, w ramach których organizacje pozarządowe mogą ubiegać się o dofinansowanie projektów realizowanych na rzecz osób niepełnosprawnych.
W 2016 roku Fundusz ogłosił dwa konkursy o zlecenie realizacji zadań przez organizacje pozarządowe. W omawianym okresie realizowane były również umowy (w tym wieloletnie) zawarte w ramach wcześniej ogłoszonych przez Fundusz konkursów. Wsparcie ze środków PFRON otrzymało 480 organizacji pozarządowych, które działaniami z zakresu rehabilitacji społecznej i zawodowej objęły 45.930 osób niepełnosprawnych. W ramach zawartych w 2016 roku 763 umów o zlecenie realizacji zadań wypłaconych zostało 207.103.267,09 zł.
… i w 2017 roku
W 2017 roku Fundusz ogłosił cztery kolejne konkursy o zlecenie realizacji zadań. Analogicznie, jak w 2016 roku, ogłoszenie każdego z konkursów poprzedzone zostało konsultacjami społecznymi. Organizacje pozarządowe mogły zgłaszać postulaty zarówno drogą elektroniczną, jak również na zorganizowanych spotkaniach konsultacyjnych. W omawianym okresie dofinansowaniem w ramach konkursów objęto 442 organizacje pozarządowe. Planuje się, iż ze wsparcia w br. skorzysta prawie 44.000 osób niepełnosprawnych. W planie finansowym PFRON na 2017 rok zabezpieczono 246.981.000 zł na projekty realizowane przez organizacje pozarządowe.
Programy Rady Nadzorczej PFRON
W grudniu 2016 roku Rada Nadzorcza PFRON zatwierdziła trzy nowe programy: „STABILNE ZATRUDNIENIE – osoby niepełnosprawne w administracji i służbie publicznej”, a także „PRACA-INTEGRACJA”, którego celem jest podniesienie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy.
Ponadto, w 2017 roku Rada Nadzorcza PFRON przyjęła do realizacji program „Pomoc osobom niepełnosprawnym poszkodowanym w wyniku żywiołu w 2017 roku”. Przewidziane w programie wsparcie stanowi uzupełnienie pomocy wypłacanej przez organy administracji rządowej i samorządowej.
W latach 2016-2017 PFRON kontynuował realizację pilotażowego programu „Aktywny samorząd”, „Programu wyrównywania różnic między regionami III”, „Programu wsparcia międzynarodowych imprez sportowych dla osób niepełnosprawnych” oraz programu „Partnerstwo dla osób z niepełnosprawnościami – Program współpracy z Zarządami Województw w celu współfinansowania projektów organizacji pozarządowych wyłonionych do dofinansowania w drodze konkursów organizowanych przez Zarządy Województw w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych”.
PO WER dla niepełnosprawnych
W ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020PFRON opracował dwa projekty, komplementarne wobec siebie, kształtujące zmiany w systemie rehabilitacji w Polsce. Pierwszy z nich to projekt „Wypracowanie i pilotażowe wdrożenie modelu kompleksowej rehabilitacji umożliwiającej podjęcie/powrót do pracy”. Realizacja projektu zaplanowana została w okresie od stycznia 2018 roku do września 2022 roku. Budżet projektu: 85,3 mln zł.
Drugi projekt w ramach PO WER to „Wdrożenie nowego modelu kształcenia specjalistów ds. zarządzania rehabilitacją – jako element systemu kompleksowej rehabilitacji w Polsce”. Realizacja projektu zaplanowana została w okresie od 1 października 2017 roku do 31 grudnia 2020 roku. Budżet projektu: 6,3 mln zł.
Cyfrowa Polska – ułatwienia dla niepełnosprawnych
PFRON opracował i realizuje projekt „System obsługi wsparcia finansowanego ze środków PFRON” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014-2020. Celem projektu jest umożliwienie osobom niepełnosprawnym i podmiotom działającym na ich rzecz załatwianie na drodze elektronicznej spraw związanych ze wsparciem integracji zawodowej i społecznej finansowanej ze środków PFRON. Aktualnie trwają prace nad wykonaniem i uruchomieniem systemu w wersji produkcyjnej. Powstanie wersji alfa systemu przewidziane jest na grudzień 2017 r. Realizacja projektu zaplanowana jest od 01.03.2016 r. do 28.02.2019 r. Całkowity budżet projektu: 23,9 mln zł.
Nowa legitymacja Osoby Niepełnosprawnej
Na podstawie dokumentu, jakim jest legitymacja dokumentująca niepełnosprawność albo legitymacja dokumentująca stopień niepełnosprawności, osoby niepełnosprawne uzyskują prawo do korzystania z szeregu uprawnień w opłatach za dobra i usługi oferowane przez podmioty publiczne jak i niepubliczne.
Wprowadzenie nowego wzoru legitymacji osób niepełnosprawnych podyktowane niefunkcjonalnością starych legitymacji miało na celu zwiększenie trwałości legitymacji, poprawę jej czytelności oraz zagwarantowanie dostępności jej treści dla osób niewidomych przez użycie oznaczeń w alfabecie Braille’a. Nowy wzór legitymacji osoby niepełnosprawnej przewiduje zabezpieczenie zamieszczonych na legitymacji danych szczególnie wrażliwych, dotyczących stopnia niepełnosprawności oraz symbolu przyczyny niepełnosprawności, za pomocą kodu QR.
Nowa formuła dyskusji ze środowiskiem osób niepełnosprawnych
Zmieniono skład Krajowej Rady Konsultacyjnej do Spraw Osób Niepełnosprawnych tak aby był to organ lepiej reprezentujący środowisko. Obecnie, zamiast dotychczasowego wąskiego składu podmiotów reprezentujących osoby niepełnosprawne (7 przedstawicieli), stanowią oni większość jej składu – 20 spośród 35 członków. Zmieniono również sposób wyłaniania przedstawicieli osób niepełnosprawnych poprzez konieczność uzyskania poparcia dla kandydata 15 innych organizacji pozarządowych. Gwarantuje to większą niż dotychczas reprezentatywność środowiska.
Zmiany w świadczeniach pielęgnacyjnych
Od 1 stycznia br. istnieje możliwość pobierania świadczeń przez rodzica rezygnującego z pracy zarobkowej w celu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem w sytuacji, gdy drugi rodzic pobiera już świadczenie pielęgnacyjne na innego niepełnosprawnego członka rodziny (np. drugie dziecko).
Świadczenia przedemerytalne dla opiekunów osób niepełnosprawnych
1 stycznia 2017 na gruncie ustawy o promocji zatrudnienia i rynkach pracy został wprowadzony przepis umożliwiający otrzymanie zasiłku dla bezrobotnych lub świadczenia przedemerytalnego dla opiekunów osób niepełnosprawnych po śmierci podopiecznego.
Większe dofinansowanie kosztów rocznego pobytu uczestnika w WTZ
Od 1 stycznia 2016 r. kwota ta wynosi 15 996 zł (wcześniej 14 796 zł). Zwiększenie wysokości dofinansowania kosztów rocznego pobytu jednego uczestnika w warsztacie terapii zajęciowej spowodowało poprawę funkcjonowania warsztatów terapii zajęciowej oraz dało możliwość dalszego ich rozwoju.
Nowe podejście do konsultacji społecznych – Projekt Konsultacje +
Projekt pn. „Konsultacje +” jest realizowany w okresie od 1 marca 2017 do 31 marca 2018 roku w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, oś priorytetowa II. „Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji”, działanie 2.16. „Usprawnienie procesu stanowienia prawa”. Projekt realizowany jest w partnerstwie przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Caritas Polska.
Głównym celem projektu jest przeprowadzenie pogłębionych konsultacji społecznych, dotyczących zmiany ustaw w związku z wejściem w życie uchwały Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2016 roku w sprawie programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”.
W ramach Projektu zorganizowano 2 konferencje ogólnopolskie oraz 16 konferencji regionalnych oraz 32 spotkań lokalnych w WTZ i ŚDS, w których wzięło udział 6,5 tys. osób.