Należy przypomnieć, że dokonana w maju 2004 r. nowelizacja przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych wprowadziła instrumenty podatkowe zachęcające banki do zbywania swych portfeli wierzytelności kredytowych na rzecz zamkniętych funduszy inwestycyjnych sekurytyzacyjnych poprzez m.in. zaliczanie w ciężar kosztów uzyskania przychodów straty ze zbycia takich wierzytelności na rzecz funduszu lub towarzystwa funduszy inwestycyjnych tworzącemu fundusz sekurytyzacyjny. Instrumenty te nie są dostępne w przypadku zbycia przez banki ich portfeli wierzytelności kredytowych na rzecz podmiotów innych niż zamknięte fundusze inwestycyjne sekurytyzacyjne lub towarzystwa funduszy inwestycyjnych tworzące fundusz sekurytyzacyjny. Stąd też pojawiło się na rynku wzmożone zainteresowanie tego typu transakcjami oraz tworzeniem zamkniętych funduszy inwestycyjnych sekurytyzacyjnych.
Tym samym szczególnego znaczenia nabrał sposób opodatkowania samej czynności zbycia portfeli wierzytelności kredytowych. Zgodnie z wykładnią przepisów VI Dyrektywy o VAT, inkorporowanej do polskiej ustawy o podatku od towarów i usług, zakup wierzytelności od banku przez inny podmiot, zawodowo dokonujący obrotu wierzytelnościami, powinien być traktowany dla potrzeb podatku od towarów i usług jako usługa pośrednictwa finansowego, w podkategorii pozostałe, gdzie indziej niesklasyfikowane. Tym samym usługa ta powinna podlegać opodatkowaniu VAT, lecz jednocześnie być od tego podatku zwolniona, stanowiąc usługę pośrednictwa finansowego. Takie właśnie traktowanie zakupu wierzytelności od banku przez inny podmiot, zawodowo dokonujący obrotu wierzytelnościami, potwierdziło orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS). W konsekwencji przyjęcia wskazanej wykładni, zgodnie z którą zakup portfela wierzytelności jest usługą pośrednictwa finansowego, podlegającą co do zasady opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, czynność ta powinna być zwolniona od podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC).
Niestety, wiele wiążących interpretacji wydawanych przez niektóre organy skarbowe prezentowało stanowisko, że zakup portfela wierzytelności własnych od banku nie jest usługą pośrednictwa finansowego i w związku z tym podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych, w szczególności rozgraniczając pomiędzy obrotem wierzytelnościami własnymi i obcymi. Pomimo oczywistej sprzeczności takiego stanowiska z VI Dyrektywą o VAT i orzecznictwem, minister finansów nie uczynił nic, aby położyć kres takiej praktyce.
Dopiero Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stanął na wysokości zadania i w trzech kolejnych wyrokach wydanych w 2007 roku potwierdził, że: sprzedaż wierzytelności własnej w ramach umowy sekurytyzacji stanowi element usługi pośrednictwa finansowego - wyrok z 2 lutego 2007 r.; nabycie wierzytelności w celu ich dalszej odsprzedaży stanowi usługę pośrednictwa finansowego podlegającą VAT - wyrok z 7 marca 2007 r. oraz jeżeli podatnik nabywa cudze wierzytelności w celu dalszej odsprzedaży, to świadczy zbywcy usługę pośrednictwa finansowego. Taka usługa, na gruncie ustawy o VAT, jest objęta zwolnieniem od tego podatku, co pociąga za sobą zwolnienie od PCC - wyrok z 11 maja 2007 r.
W tej sytuacji podatnicy, którzy zapłacili uprzednio PCC od umowy sprzedaży wierzytelności, kierując się błędnymi interpretacjami organów skarbowych, względnie zwykłą ostrożnością procesową, powinni niezwłocznie wystąpić do właściwych lokalnych organów skarbowych z wnioskami o stwierdzenie nadpłaty w tym podatku.
dr Janusz Fiszer
partner w Kancelarii Prawnej White & Case i adiunkt Uniwersytetu Warszawskiego
(EM)