Nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi funkcjonuje już ponad rok. W wielu gminach okazało się jednak, że przyjęte stawki opłat za odbiór i zagospodarowanie odpadów nie pokrywają kosztów systemu. Są także przypadki, gdy wpływy z tych opłat przewyższają koszty. Oboma problemami zajęła się Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych (KR RIO), która w sierpniu br. opublikowała stanowisko w sprawie wykorzystywania nadwyżki przychodów nad kosztami funkcjonowania systemu odbioru odpadów komunalnych (www.rio.gov.pl).
Kalkulacja opłat śmieciowych
Wysokość opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi z nieruchomości zamieszkanych ustala rada gminy, mając do dyspozycji cztery sposoby (art. 6j ust. 1 i 2 ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach; dalej: u.c.p.g.). Może to być iloczyn przyjętej stawki i liczby mieszkańców danej nieruchomości albo ilości zużytej wody, albo powierzchni lokalu mieszkalnego. Ewentualnie można też ustalić ujednoliconą stawkę dla gospodarstwa domowego. Jednak przed podjęciem decyzji o wybranej metodzie naliczania i wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami radni powinni wziąć pod uwagę:
1) liczbę mieszkańców zamieszkujących daną gminę,
2) ilość wytwarzanych na terenie gminy odpadów komunalnych,
3) koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi,
4) przypadki, w których właściciele nieruchomości wytwarzają odpady nieregularnie, w szczególności to, że na niektórych nieruchomościach odpady komunalne powstają sezonowo
– art. 6k ust. 2 u.c.p.g.
Artykuł 6r ust. 1 u.c.p.g. przewiduje, że opłaty pobierane od mieszkańców za odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych stanowią dochód gminy. Jednocześnie jednak art. 6r ust. 2 u.c.p.g. wskazuje, że z opłat tych finansuje się system gospodarowania odpadami komunalnymi, które obejmują koszty:
1) odbierania, transportu, zbierania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych,
2) tworzenia i utrzymania punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych,
3) obsługi administracyjnej tego systemu.
Z opłat tych można także finansować koszty wyposażenia nieruchomości w pojemniki lub worki do zbierania odpadów komunalnych oraz koszty utrzymywania pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym (art. 6r ust. 2a u.c.p.g.). Co w takim razie w sytuacji, gdy wpływy z opłat nie pokrywają albo przekraczają koszty funkcjonowania systemu?
Polecamy serwis: Finanse
Odpowiedzialność gminy
Jak przypomina KR RIO, wpływy z opłat za odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych ocenia się na podstawie ewidencji księgowej. Podobnie jak w wypadku innych opłat i podatków lokalnych, nawet wtedy, kiedy opłaty są dobrze skalkulowane, w ciągu roku może się pojawić przejściowa nierównowaga dochodów i wydatków związanych z systemem gospodarki odpadami. Jeżeli jednak opłata jest skalkulowana źle, to wystąpi na koniec roku trwała nierównowaga, przy czym może to być zarówno niedobór, jak i nadwyżka.
Jeżeli stawka opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi jest ustalona na zbyt niskim poziomie, a wpływy z jej tytułu nie pokrywają kosztów funkcjonowania systemu, to – jak przypomina KR RIO – „gmina winna dofinansować z dochodów własnych system dla pełnej realizacji zadania oraz zintensyfikować działania windykacyjne”.
Jeżeli natomiast w systemie występuje nadwyżka, to według KR RIO, „zgodnie z zasadą roczności budżetu środki te pozostają do dyspozycji organu stanowiącego, który decyduje, oceniając gospodarność i celowość działania, o przeznaczeniu ich w roku następnym”. Przy czym nadwyżka powinna być „rozliczona w okresie obowiązywania opłaty w wysokości ustalonej przez organ stanowiący w podjętej uchwale lub innym okresie przyjętym przez Radę, np. w okresie obowiązywania umowy z wykonawcą usługi odbierania odpadów komunalnych”.
W obu przypadkach, w sytuacji wystąpienie nierównowagi systemu finansowania gospodarki odpadami, władze gminy muszą przeprowadzić ponowną kalkulację poszczególnych kosztów i zaproponować radnym uchwalenie takich stawek, które zapewniają bilansowanie się systemu.
Monitoring systemu opłat
W swoim stanowisku KR RIO zajęła się także kwestią monitorowania wpływów z opłat za odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych. Jej zdaniem, jest to kwestia umowna, a prowadzenie ksiąg rachunkowych w systemie elektronicznym zapewnia dostęp do bieżących danych, jednak „dla monitorowania sytuacji przez organ stanowiący wystarczy informacja raz na kwartał”.
WAŻNE
Informację o wpływach z tytułu opłaty śmieciowej i kosztach systemu gospodarowania odpadami radni powinni otrzymywać raz na kwartał.
Zdaniem KR RIO, „dopasowanie wysokości stawki opłaty do kosztów funkcjonowania systemu należałoby przeprowadzać nie częściej niż raz w roku, np. w tym samym czasie co uchwalenie stawek podatków i opłat lokalnych”. Natomiast w ramach monitorowania wpływów i kosztów systemu odpadowego należy, według KR RIO, ustalić proporcjonalnie do czasu narastająco:
● po stronie dochodów: wykonane wpływy z opłat, zaległości i przyczyny ich powstawania, podjęte działania w celu ich wyegzekwowania, zaawansowanie postępowania egzekucyjnego,
● po stronie wydatków: koszty systemu, wykonane wydatki, zaległości (zobowiązania), w tym wymagalne, i przyczyny ich powstania,
● wynik z porównania dochodów i wydatków.
Ponadto warto też określić, co można poprawić w działaniu systemu, aby zwiększyć ściągalność opłaty. Na podstawie zebranych danych należy wyciągnąć wnioski, w tym również, w razie potrzeby, przygotować i przedstawić radzie gminy propozycje zmian wysokości opłaty za odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych.
Termin rozliczenia dotacji na podstawie porozumienia międzygminnego
Przepisy nie określają terminu wypłacenia wszystkich środków z tytułu przekazania przez jednostkę samorządu terytorialnego (JST) dotacji na realizację zadania publicznego na podstawie porozumienia międzygminnego. Oznacza to, zdaniem Regionalnej Izby Obrachunkowej w Gdańsku (RIO), że termin ten może zostać ustalony w porozumieniu międzygminnym. Zdaniem RIO, nie można tu bowiem zastosować art. 251 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej: u.f.p.), ponieważ dotyczy on jedynie obowiązku zwrotu dotacji do 31 stycznia następnego roku w sytuacji niewykorzystania jej do końca roku budżetowego. W przypadku porozumienia międzygminnego chodzi m.in. o niewydatkowanie środków z dotacji na cele w nim określone. Nie odnosi się natomiast do niedoboru dotacji na realizację zadania publicznego na podstawie porozumienia międzygminnego. Według RIO, nie można też zastosować art. 252 ust. 1 u.f.p., bo odnosi się on do dotacji wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem oraz pobranie jej nienależnie lub w nadmiernej wysokości.
O opinie w tej sprawie zwróciły się do RIO władze Gdańska. Samorządowcy pytali, czy można pokryć niedobór dotacji w terminie określonym w porozumieniu międzygminnym na 31 marca następnego roku. Według RIO, porozumienie międzygminne może więc przewidywać, że dotacja zostanie „wyrównana” do 31 marca następnego roku. Izba przypomina jednak, że przyjęty termin może być objęty kontrolą pod względem kryterium gospodarności i rzetelności.
Jednocześnie RIO w Gdańsku przypomina, że zasady wyrównywania dotacji na podstawie porozumienia międzygminnego nie dotyczą udzielania przez JST innych dotacji, zwłaszcza na rzecz placówek oświatowych. Te należy wyrównywać niezwłocznie.
PODSTAWA PRAWNA
● art. 6j ust. 1 i 2, art. 6k ust. 2, art. 6r ust. 1, 2 i 2a ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 1399; ost. zm. Dz.U. z 2013 r. poz. 1593)
Zobacz również: Samorządowy zakład budżetowy jako inkasent opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi