23 maja 2024 r. Sejm przyjął ustawę o ochronie sygnalistów. Ustawa wejdzie w życie najprawdopodobniej na przełomie września i października. Ustawa daje rewolucyjne narzędzia w walce m.in. o prawa pracownicze.
Dziś zgłoszenie, że kolega, koleżanka jest mobbingowana, dyskryminowana lub że pracodawca łamie prawo pracy w inny sposób często kończy się kłopotami, w tym zwolnieniem z pracy osoby, która to zgłosiła. Podobnie negatywne skutki ma dokonanie zgłoszenia o innych naruszeniach w miejscu pracy.
Sygnalista będzie chroniony - niezależnie od tego, czy pracuje w sektorze publicznym, czy w sektorze prywatnym
Po wakacjach sygnalista będzie chroniony. I to niezależnie czy pracuje w sektorze publicznym, czy w sektorze prywatnym. Oznacza to rewolucyjną zmianę w walce o prawa pracownicze.
Sygnalista to osoba zgłaszająca lub ujawniająca publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą.
Sygnalistą może być m.in.: pracownik, pracownik tymczasowy, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorca (czyli np. osoba na tzw. umowie b2b), stażysta, wolontariusz, praktykant, funkcjonariusz, były pracownik lub kandydat do pracy.
Sygnaliści w administracji publicznej. Przewodnik dla pracodawców
9 najczęstszych zgłoszeń pracownika-sygnalisty. Już po wakacjach pracownik może bronić prawa w swojej firmie
Zgłoszone naruszenie może dotyczyć aż 18 obszarów prawa, ale w niniejszym artykule chciałbym się skupić na jednym. Zgłoszenie sygnalisty może dotyczyć prawa pracy.
Najczęściej spotykane naruszenie prawa pracy to:
niewłaściwe wypłaty wynagrodzenia lub brak wypłat,
nieprzestrzeganie czasu pracy,
nieprawidłowe udzielanie urlopu lub nieudzielania urlopu wypoczynkowego
nieprzestrzeganie przepisów BHP,
zatrudnianie na czarno, lub wypychanie na umowy zlecenia, umowy o dzieło lub b2b,
nieprawidłowości związane z rozwiązywaniem umowy o pracę,
mobbing,
dyskryminacja,
utrudnienia w działalności związkowej, w tym zakładania związków zawodowych.
Od momenty zgłoszenia sygnalista będzie podlegał ochronie. Takiej ochronie podlegać też będą osoby pomagające w zgłoszeniu oraz osoby powiązane z sygnalistą (np. współpracownik lub osoba najbliższa).
Sygnaliści w firmie. Przewodnik dla pracodawcy
Sygnalisto - pamiętaj o:
Po pierwsze dane sygnalisty pozwalające na ustalenie jego tożsamości (ale też dane osób pomagających w zgłoszeniu, osób powiązanych z sygnalistą) nie podlegają ujawnieniu nieupoważnionym osobom, chyba że za wyraźną zgodą sygnalisty lub wynika z przepisów prawa w związku z postępowaniami wyjaśniającymi prowadzonymi przez organy publiczne lub postępowaniami przygotowawczymi lub sądowymi prowadzonymi przez sądy.
Po drugie wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań. I to pracodawca ma obowiązek chronić sygnalistę przed działaniami odwetowymi, próbami lub groźbami zastosowania działań odwetowych. Działaniem odwetowym może być w szczególności:
odmowa nawiązania stosunku pracy,
wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy,
niezawarcie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarciu kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa,
obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę,
wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu,
pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżenie wysokości tych świadczeń,
przeniesienie na niższe stanowisko pracy,
zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych,
przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty,
niekorzystna zmiana miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy,
negatywna ocena wyników pracy lub negatywna opinia o pracy,
nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze,
przymus, zastraszanie lub wykluczenie,
mobbing,
dyskryminacja,
niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie,
wstrzymanie udziału lub pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe,
nieuzasadnione skierowanie na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania,
działanie zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego,
spowodowanie straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu,
wyrządzenie innej szkody niematerialnej, w tym naruszenie dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.
Po trzecie jeżeli Pracodawca dopuści do działań odwetowych (lub sam będzie takie działania prowadził), to Sygnalista będzie miał prawo do odszkodowania.
Po czwarte ustawa wprowadza też prawnokarną ochronę sygnalisty, tj. będzie czynem zabronionym (pod groźbą kary grzywny, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności) m.in.:
uniemożliwianie lub istotne utrudnianie zgłoszenia,
podejmowanie działań odwetowych wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą,
ujawnia tożsamość sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą.
Ustawa o sygnalistach - obowiązki pracodawcy
Warto zwrócić uwagę, że Pracodawca (zatrudniający ponad 50 pracowników) będzie miał obowiązek (w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia ustawy w życie) umożliwić dokonywanie zgłoszeń w tym stworzyć wewnętrzne kanały zgłoszeniowe zapewniające co najmniej poufność. A na wniosek sygnalisty, Pracodawca będzie musi przyjąć zgłoszenie ustne podczas bezpośredniego spotkania zorganizowanego w terminie 14 dni od dnia otrzymania takiego wniosku.
Natomiast organy publiczne, a w przypadku naruszeń prawa pracy, Państwowa Inspekcja Pracy, będę miały obowiązek (w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia ustawy w życie) umożliwić dokonywanie zgłoszeń w tym stworzyć kanały zgłoszeniowe zapewniające co najmniej poufność. Mam nadzieję, że PIP dopuści też składania anonimowe zgłoszeń.
Sygnalista według swego wyboru będzie mógł zgłosić naruszenie prawa pracy do Pracodawcy, a potem do PIP albo od razu dokonać zgłoszenia do PIP.
Ustawa o sygnalistach - obowiązki pracownika
Jednocześnie przypominam, że zgodnie z kodeksem pracy, jednym z podstawowych obowiązków pracownika jest dbanie o dobro zakładu pracy. W mojej ocenie pracownik posiadający wiedzę o naruszeniach prawa pracy, np. o mobbingu w jednej z komórek organizacyjnych pracodawcy, jest zobowiązany zgłosić to naruszenie i powinien tego dokonać najpierw u Pracodawcy, zwłaszcza jeżeli wdrożył on system przyjmowania zgłoszeń od sygnalistów, prowadzenia działań następczych (w tym postępowań wyjaśniających) oraz ochrony sygnalistów. Jeżeli pracownik nie dokona zgłoszenia, to według mnie dopuszcza się naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
Na zakończenie, chciałbym zwrócić uwagę, że wśród pracowników, zagrożonych np. zwolnieniem z powodu restrukturyzacji lub z tego powodu, że nie wykonują swojej pracy lub wykonują ją nienależycie, może pojawić się pomysł by dokonać zgłoszenia w celu obrony przed zwolnieniem. Nie radzę tego robić.
Po pierwsze, ochrona przed działaniami odwetowymi nie oznacza, że sygnalisty nie można np. zwolnic z pracy. Pracodawca będzie musiał udowodnić, że podjęte działanie, np. zwolnienie pracownika, nie jest działaniem odwetowym, czyli nie jest skutkiem zgłoszenia.
Po drugie zgodnie z ustawą, czynem zabronionym będzie dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, wiedząc, że do naruszenia prawa nie doszło. Czyli popełni przestępstwo, ktoś kto dokona zgłoszenia naruszenia prawa pracy wiedząc, że do naruszenia prawa w rzeczywistości nie doszło.
Reasumując ustawa o ochronie sygnalisty daje pracownikom rewolucyjne narzędzie w walce o prawa pracownicze. Pracownicy będą mogli łatwiej zgłaszać naruszenia prawa pracy, a jednocześnie będą skuteczniej chronieni przed działaniami odwetowymi.
Jednocześnie jednak ustawa nakłada nowe obowiązki nie tylko na pracodawcę ale i na pracownika.