Profilaktyka to najskuteczniejsza i najmniej kosztowna, choć wciąż niedostatecznie wykorzystywana strategia walki z rakiem [WYWIAD]
REKLAMA
REKLAMA
Dlaczego badania przesiewowe są ważne w profilaktyce onkologicznej? Które z nich powinniśmy wykonywać regularnie?
Gianpaolo Suriano, doktor nauk humanistycznych, specjalista ds. polityki Badania naukowe - Misja Rak Komisja Europejska: Badania przesiewowe na poziomie populacji pozwalają w ogromnym stopniu ograniczyć skutki nowotworów.
REKLAMA
REKLAMA
Zalecenie Rady dotyczące badań przesiewowych w kierunku raka, które zostało przyjęte w 2003 roku, stanowiło przełom w walce z chorobą, ustanawiając podstawowe zasady najlepszych praktyk w zakresie wczesnego rozpoznawania nowotworów w całej UE. W odpowiedzi na złożoną przez Komisję propozycję ulepszenia profilaktyki poprzez wczesne rozpoznawanie – 9 grudnia 2022 roku Rada przyjęła nowe zalecenie dotyczące badań przesiewowych w kierunku raka, zmieniając dotychczasowe wytyczne dotyczące raka piersi, jelita grubego i szyjki macicy oraz rozszerzając ich zakres o badania przesiewowe w kierunku raka prostaty i płuc, a także dodatkowe wytyczne dotyczące badań w kierunku raka żołądka w poszczególnych krajach i regionach.
Szacuje się na przykład, że dzięki uwzględnieniu raka płuc w badaniach przesiewowych można uniknąć nawet 22 tys. zgonów rocznie w Europie, a dzięki wcześniejszemu rozpoznaniu i leczeniu zakażenia Helicobacter pylori – można zapobiec 35–40% zgonów z powodu raka żołądka. Równie skuteczne wczesne rozpoznanie raka prostaty mogłoby zmniejszyć śmiertelność nawet o połowę.
Obok Europejskiego planu walki z rakiem kluczową rolę na drodze do tego celu odegrała Misja UE na rzecz walki z rakiem, szczególnie jeśli chodzi o zadbanie, aby zaktualizowane wytyczne uwzględniały najnowsze osiągnięcia naukowe. Wysiłki te będą kontynuowane w ramach wdrażania badań przesiewowych w państwach członkowskich.
REKLAMA
Już w 2022 roku misja przeznaczyła 60 mln euro na rozwój innowacyjnych metod i technologii w zakresie badań przesiewowych oraz wczesnego rozpoznawania nowotworów. Na 2024 rok przewidziano dodatkowe środki na rozwój metod wczesnego rozpoznawania nowotworów dziedzicznych. Środki te stanowią uzupełnienie blisko 70 mln euro z programu EU4Health (2022–2023), przeznaczonego na wsparcie państw członkowskich we wdrażaniu badań przesiewowych.
Wspólnym celem jest, aby do 2025 roku badaniami w kierunku raka piersi, jelita grubego i szyjki macicy objęto 90% osób spełniających stosowne kryteria. Dodatkowo – zgodnie z zaleceniami Rady – badania te mają zostać rozszerzone o raka prostaty, płuc i żołądka.
Do jakich badań pacjent ma dostęp bezpłatnie? Czy lekarz rodzinny może je zlecić podczas rutynowej wizyty kontrolnej?
Dr Magdalena Romańczuk, Centrum Ultrasonograficznej Diagnostyki s.c. w Zabrzu: Lekarz rodzinny może skierować pacjenta na szereg badań finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Należą do nich badania krwi (morfologia, w tym erytrocyty i płytki krwi), biochemiczne i immunochemiczne (np. sód, potas, glukoza, żelazo, cholesterol), a także badania moczu, kału, układu krzepnięcia oraz badania mikrobiologiczne. Bezpłatne badania obejmują również diagnostykę ultrasonograficzną, taką jak USG tarczycy, przytarczyc czy obwodowych węzłów chłonnych oraz badania radiologiczne (np. kości czy klatki piersiowej). Jeśli przychodnia przystąpiła do budżetu na koordynowaną opiekę diagnostyczną, pacjenci mogą skorzystać z dodatkowych badań w ramach tego programu. Lekarz rodzinny może także skierować pacjenta na gastroskopię, kolonoskopię czy tomografię komputerową płuc (jeśli zdjęcie RTG klatki piersiowej wykaże nieprawidłowości), które można wykonać w każdej placówce współpracującej z NFZ. Na podstawie objawów lub oceny ryzyka zdrowotnego lekarz może zlecić te badania już podczas wizyty kontrolnej. Z kolei bardziej zaawansowane badania, takie jak rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa, wymagają skierowania do specjalisty.
3. Jak wygląda obecnie diagnostyka onkologiczna w Polsce? Czy dużo chorób wykrywanych jest we wczesnym stadium?
Dr Magdalena Romańczuk: Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów na wczesnym etapie wykrywanych jest jedynie 30% przypadków raka w Polsce, co obniża statystyki przeżycia. Mimo że badania przesiewowe, takie jak mammografia (rak piersi) czy cytologia (rak szyjki macicy), są bezpłatne, ich skuteczność ogranicza niedostateczna świadomość społeczna. Obecnie dostępne są bezpłatne programy badań przesiewowych, których celem jest wczesne wykrywanie nowotworów:
- mammografia – dla kobiet w wieku od 45 do 74 lat, wykonywana co dwa lata w kierunku raka piersi.
- cytologia – dla kobiet w wieku od 25 do 59 lat, wykonywana co dwa lata w kierunku raka szyjki macicy.
- kolonoskopia – dla osób w wieku od 55 do 64 lat oraz dla osób w wieku od 40 do 49 lat, jeśli u bliskiego krewnego pierwszego stopnia zdiagnozowano raka jelita grubego.
Niestety, udział w tych programach pozostaje stosunkowo niski – np. kolonoskopię wykonuje się tylko u ok. 17% osób z grupy docelowej.
Od 1 lipca 2023 roku można zapisać się na bezpłatne badania laboratoryjne poprzez centralną e-rejestrację. Osoby, które ukończyły 40 lat, mogą wykonywać te badania co 12 miesięcy.
Według Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego zaleca się wykonywanie USG piersi raz w roku od 20. roku życia. Natomiast w przypadku występowania raka piersi u matki lub babci badania te powinny być przeprowadzane co sześć miesięcy. Wiele firm i fundacji, takich jak AVON, Fundacja OnkoCafe czy Fundacja Oko w Oko z Rakiem, promuje i organizuje bezpłatne badania. Miasto Zabrze od 2020 roku corocznie finansuje ok. 1000 bezpłatnych badań USG piersi, podnosząc świadomość i umożliwiając wczesne rozpoznanie niepokojących zmian. Październik to tradycyjnie miesiąc świadomości raka piersi.
Badania USG jąder i prostaty promowane w ramach listopadowej akcji „Zapuść wąsy i zbadaj jądra” mają duży udział w uświadamianiu znaczenia samobadania jąder i potrzeby działań profilaktycznych. Fundacja Kapitan Światełko z Zabrza aktywnie uczestniczy w kampanii „Mosznowładcy”, organizując darmowe badania ultrasonograficzne jąder i prostaty w wielu miastach w Polsce.
Aby poprawić sytuację w zakresie diagnostyki, rząd wdrożył Narodową Strategię Onkologiczną na lata 2020–2030. Jej celem jest zwiększenie dostępności nowoczesnych metod diagnostycznych, poprawa wczesnego rozpoznania nowotworów oraz podniesienie jakości opieki onkologicznej.
Zorganizowana między innymi w Polsce kampania „Spójrz, Polsko! Miej baczne oko na raka!” stanowi element Misji UE w zakresie walki z rakiem. Jakie są główne założenia Misji i na czym ona polega?
Gianpaolo Suriano: Każdego roku w Europie rozpoznaje się raka u 2,7 mln osób, a 1,3 mln umiera z jego powodu, co według szacunków kosztuje przeciętnie 100 mld euro w skali roku. Te liczby będą rosły ze względu na starzenie się ludności, niezdrowy tryb życia, wpływ pandemii COVID-19 oraz czynniki środowiskowe i warunki pracy. Co ważne, ok. 40% przypadków raka można uniknąć lub wyleczyć, jeśli zostaną one rozpoznane na wczesnym etapie. Profilaktyka to najskuteczniejsza i najmniej kosztowna, choć wciąż niedostatecznie wykorzystywana strategia walki z rakiem. Regularne badania przesiewowe oraz edukacja na temat zdrowego stylu życia mogą znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwory. Dzięki dofinansowaniu z środków UE mamy dostęp do coraz skuteczniejszych metod diagnostyki i leczenia, co poprawia jakość życia pacjentów i ich rodzin.
Dzięki tej inicjatywie chcemy zachęcić obywateli do udziału w programach profilaktycznych i badaniach przesiewowych oraz uświadomić im, jak unijne wsparcie dla badań i innowacji przyczynia się do postępów w tej dziedzinie.
Prezentacje objazdowe zainicjowane w ramach Misji UE na rzecz walki z rakiem realizowanej przez Dyrekcję Generalną ds. Badań Naukowych i Innowacji (DG RTD) miały wzbudzić w ludziach zainteresowanie tematem. Od 9 maja 2024 roku przez całe lato specjalny autobus podróżował po Litwie, Polsce i Rumunii, zatrzymując się w pięciu miastach w każdym z tych trzech państw. Autobus oferował przestrzeń, w której można było dowiedzieć się więcej o profilaktyce nowotworów i badaniach przesiewowych, a nawet skonsultować się ze specjalistami.
Inicjatywa skierowana do całych rodzin towarzyszyła innym ważnym wydarzeniom, takim jak Dzień Europy w Wilnie na Litwie, Europejski Festiwal Nauki w Katowicach w czerwcu oraz Międzynarodowy Festiwal Jazzowy w Braszowie w Rumunii w sierpniu. Informacje o trasie autobusu można znaleźć w odpowiednich sekcjach strony internetowej Misji na rzecz walki z rakiem.
Uczestnicy kampanii mieli okazję dowiedzieć się o metodach walki z rakiem, programach badań przesiewowych w danym kraju oraz badaniach obecnie prowadzonych w całej Unii Europejskiej. Celem kampanii jest podniesienie świadomości na temat znaczenia profilaktyki i wczesnego rozpoznania raka. W kampanii brali udział lekarze, pielęgniarki, pacjenci, osoby, które pokonały raka, a także naukowcy, którzy podczas bezpłatnych, nieformalnych spotkań dzielili się swoją wiedzą i doświadczeniami. Przeprowadzono także interaktywne gry edukacyjne dla dzieci, które miały przybliżyć im tematykę nowotworów.
Może teraz kilka słów o samej kampanii „Spójrz, Polsko! Miej baczne oko na raka!”? Jakie są jej cele i jaki jest jej przebieg? Czy to będzie regularna inicjatywa?
Gianpaolo Suriano: Prezentacja objazdowa Misji na rzecz walki z rakiem to pilotażowy projekt realizowany w trzech krajach członkowskich UE: na Litwie, w Polsce i Rumunii. Wybór tych państw oparty jest na efektach programów badań przesiewowych oraz zarządzania profilaktyką i czynnikami ryzyka nowotworów, które zostały szczegółowo opisane w profilach nowotworowych tych państw na 2023 rok.
Po zakończeniu etapu pilotażowego ocenimy skuteczność inicjatywy i na tej podstawie zdecydujemy, czy rozszerzyć ją na inne państwa członkowskie. Co istotne, kampania informacyjna dotycząca profilaktyki nowotworów będzie kontynuowana długo po ostatnim przystanku prezentacji w Iași w Rumunii. Planujemy szeroko zakrojoną kampanię „poobjazdową”, m.in. dzięki znacznemu wsparciu partnerów krajowych i lokalnych, w tym władz samorządowych, ośrodków badawczych, szpitali, a także stowarzyszeń pacjentów i osób, które pokonały raka, którym zależy na długofalowym powodzeniu i oddziaływaniu inicjatywy.
Co może skłonić Polki i Polaków do badań profilaktycznych? Statystyki?
Dr Magdalena Romańczuk: Badania pokazują, że wczesne wykrycie raka zwiększa szanse na wyleczenie nawet o 90%. Na przykład regularne badania cytologiczne mogą zmniejszyć ryzyko śmierci z powodu raka szyjki macicy o 80%. Kluczowe dla zwiększenia liczby Polaków uczestniczących w badaniach profilaktycznych są kampanie informacyjne, lepsza dostępność usług medycznych oraz eliminacja barier, takich jak długi czas oczekiwania czy brak skierowań.
Poprawa stanu zdrowia Polaków wymaga szerokiego dostępu do bezpłatnych badań, lepszego wykorzystania badań przesiewowych oraz intensywnej edukacji na temat profilaktyki zdrowotnej. Kluczowe jest przekonanie społeczeństwa, że wczesne rozpoznawanie chorób, w tym raka, znacząco zwiększa szanse na wyleczenie. Nieocenioną rolę w zachęcaniu do regularnych badań odgrywają więc lekarze rodzinni oraz skuteczne kampanie informacyjne.
Co jeszcze, poza badaniami, jest ważne w profilaktyce nowotworów?
Gianpaolo Suriano: Profilaktyka nowotworów obejmuje działania, które zmniejszają ryzyko zachorowania na raka. Kluczowe jest prowadzenie zdrowego trybu życia, w tym utrzymywanie zbilansowanej diety, ograniczanie spożycia alkoholu, regularna aktywność fizyczna oraz unikanie kontaktu z szkodliwymi substancjami, takimi jak tytoń, zanieczyszczenia środowiska czy promieniowanie. Ponadto w zapobieganiu niektórym rodzajom nowotworów mogą pomóc określone leki lub szczepionki. Konsekwentne stosowanie tych strategii profilaktycznych pozwala znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka.
Europejski kodeks walki z rakiem przyjęty przez Komisję Europejską ma na celu informowanie społeczeństwa o sposobach zapobiegania rozwojowi nowotworów. Czwarta edycja kodeksu zawiera dwanaście praktycznych zaleceń. Szacuje się, że ich powszechne stosowanie mogłoby zapobiec blisko połowie zgonów z powodu raka w Europie. W ramach wsparcia profilaktyki nowotworowej Misja UE na rzecz walki z rakiem przeznaczyła 75 mln euro na aktywizację profilaktyki pierwotnej, w tym promowanie zdrowych nawyków.
Dziękuję za rozmowę.
Więcej ważnych informacji znajdziesz na stronie głównej Infor.pl
REKLAMA
REKLAMA
© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.