Może być tak, że w umowie sprzedaży, zamiany, darowizny lub dzierżawy nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków, stanowiącej własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, przy określaniu sposobu korzystania z takiej nieruchomości, nakładany jest, na nabywcę lub dzierżawcę, obowiązek przeprowadzenia w określonym terminie niezbędnych prac konserwatorskich. Takie samo rozwiązanie ma zastosowanie przy decyzjach o oddaniu w trwały zarząd nieruchomości zabytkowej. Na wniosek właściciela lub posiadacza zabytku wojewódzki konserwator zabytków przedstawia, w formie pisemnej, zalecenia konserwatorskie, określające sposób korzystania z zabytku, jego zabezpieczenia i wykonania prac konserwatorskich, a także zakres dopuszczalnych zmian, jakie mogą być wprowadzone w tym zabytku.
Osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, która zamierza realizować roboty budowlane przy zabytkowej nieruchomości lub objętej ochroną konserwatorską na podstawie ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest zobowiązana pokryć koszty badań archeologicznych oraz ich dokumentacji (jeżeli przeprowadzenie tych badań jest niezbędne w celu ochrony tych zabytków). Szczegółowy zakres i rodzaj niezbędnych badań archeologicznych przy zabytku nieruchomym wojewódzki konserwator zabytków ustala w drodze decyzji.
Ochrona zabytków
Formami ochrony zabytków są m.in: wpis do rejestru zabytków, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Do rejestru zabytków wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości.
Starosta, w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, może umieszczać na zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru znak informujący o tym, iż zabytek ten podlega ochronie.
Rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.
Wójt (burmistrz, prezydent miasta), w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, sporządza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez radę gminy. W celu realizacji zadań związanych z ochroną parku kulturowego rada gminy może utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania parkiem.
Park kulturowy przekraczający granice gminy może być utworzony i zarządzany na podstawie zgodnych uchwał rad gmin (związku gmin), na terenie których ten park ma być utworzony. Dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, sporządza się obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.
Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
Użytkowanie obiektu
Zagospodarowanie na cele użytkowe nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków wymaga posiadania przez jego właściciela lub posiadacza:
• dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zachowania zabytku nieruchomego i możliwości jego adaptacji, z uwzględnieniem historycznej funkcji i wartości tego zabytku;
• uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu prac konserwatorskich przy zabytku nieruchomym, określającego zakres i sposób ich prowadzenia oraz wskazującego niezbędne do zastosowania materiały i technologie;
• uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu zagospodarowania zabytku nieruchomego wraz z otoczeniem oraz dalszego korzystania z tego zabytku, z uwzględnieniem wyeksponowania jego wartości.
W celu spełnienia wymagań, o których mowa, wojewódzki konserwator zabytków jest zobowiązany nieodpłatnie udostępnić do wglądu właścicielowi lub posiadaczowi zabytku nieruchomego posiadaną przez siebie dokumentację tego zabytku oraz umożliwić dokonywanie niezbędnych odpisów z tej dokumentacji.
Wydanie pozwolenia
Pozwolenia, np. na prace budowlane przy nieruchomości zabytkowej, wydaje się na wniosek osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej posiadającej tytuł prawny do korzystania z zabytku, wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu albo ograniczonego prawa rzeczowego lub stosunku zobowiązaniowego. Uzyskanie pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na podjęcie robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę albo zgłoszenia, w przypadkach określonych przepisami prawa budowlanego.
Wniosek o wydanie pozwolenia na roboty budowlane przy zabytkach składa się do wojewódzkiego konserwatora zabytków, właściwego dla miejsca położenia lub przechowywania zabytku.
Kwalifikacje i dokumenty
Robotami budowlanymi przy nieruchomościach zabytkowych mogą kierować osoby, które posiadają odpowiednie uprawnienia budowlane określone przepisami prawa budowlanego oraz odbyły co najmniej dwuletnią praktykę zawodową na budowie przy zabytkach. Takie same wymagania dotyczą osób odpowiedzialnych za nadzór inwestorski.
Wojewódzki konserwator zabytków może uzależnić rozpatrzenie wniosku o udzielenie pozwolenia na roboty budowlane przy zabytku od przedłożenia dodatkowej dokumentacji: historycznej, np. konserwatorskiej, fotograficznej. Na podstawie przedłożonej dodatkowej dokumentacji wojewódzki konserwator zabytków może nakazać wprowadzenie odpowiednich zmian w programie planowanych robót budowlanych.
KIEDY POZWOLENIE
Pozwolenie wojewódzkiego konserwatora zabytków konieczne jest m.in. na:
• prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru,
• wykonywanie robót budowlanych w otoczeniu zabytku,
• prowadzenie badań konserwatorskich zabytku wpisanego do rejestru,
• prowadzenie badań architektonicznych zabytku wpisanego do rejestru,
• prowadzenie badań archeologicznych,
• przemieszczanie zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru,
• dokonywanie podziału zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru,
• zmianę przeznaczenia zabytku wpisanego do rejestru lub sposobu korzystania z tego zabytku,
• umieszczanie na zabytku wpisanym do rejestru urządzeń technicznych, tablic, reklam oraz napisów,
• podejmowanie innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku wpisanego do rejestru.
ZBIGNIEW KORNAT
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162, poz. 1568 ze zm.).
• Rozporządzenie ministra kultury z 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych, a także innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (Dz.U. nr 150, poz. 1579).