W praktyce zdarza się, że samorządowe instytucje kultury dysponują należącymi do jednostek samorządu terytorialnego nieruchomościami, wykorzystywanymi na potrzeby statutowe tych instytucji na zasadzie przekazywania im nieruchomości w trwały zarząd. Jest to praktyka niewłaściwa, która nie znajduje podstaw w obowiązujących przepisach regulujących dysponowanie publicznymi nieruchomościami.
Chodzi przede wszystkim o przepisy ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603 z późn. zm.). Zgodnie z jej art. 43 ust. 1, trwały zarząd jest formą prawną władania nieruchomością przez jednostkę organizacyjną. W świetle powyższego przepisu, jednostka organizacyjna to jednostka pozbawiona osobowości prawnej. Jednostką taką nie jest zatem instytucja kultury, która według art. 14 ustawy z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz.U. z 2001 r. nr 13, poz. 123 z późn. zm.) jest osobą prawną.
Zatem, na jakiej podstawie formalnej instytucje kultury powinny zarządzać przekazywanymi im przez organizatorów nieruchomościami? W celu rozstrzygnięcia tej wątpliwości niezbędne jest dokonanie systemowej analizy przepisów ustawowych.
Po pierwsze, należy zwrócić uwagę na art. 51 i art. 56 ustawy o gospodarce nieruchomościami, w których mowa jest o wyposażaniu samorządowych jednostek, w tym osób prawnych, w samorządowe nieruchomości. Jeśli zatem organizator, np. rada gminy, decyduje się na utworzenie konkretnej instytucji kultury, powinna zapaść także decyzja w sprawie jej wyposażenia w określoną nieruchomość, która będzie służyła instytucji jako jej siedziba i baza lokalowa dla realizacji celów statutowych.
Po drugie, trzeba wziąć pod uwagę art. 18 ust. 2 pkt 9 lit. h ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.), zgodnie z którym do kompetencji rady gminy należy nie tylko decydowanie - poprzez podejmowanie stosownych uchwał - o tworzeniu jednostek gminnych, w tym osób prawnych, a więc także instytucji kultury, ale również o wyposażaniu tych jednostek (instytucji) w mienie, także nieruchome.
GSIA RADZI
Wyposażenie tworzonej instytucji kultury w mienie nieruchome powinno znaleźć odzwierciedlenie w akcie o utworzeniu instytucji, który organizator powinien wydać zgodnie z art. 11 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.
Co prawda, w przepisie tym nie mówi się wyraźnie o zawieraniu w akcie o utworzeniu instytucji decyzji odnośnie do majątku, w jaki wyposażana jest tworzona instytucja, ale potrzeba uwzględnienia w tym akcie kwestii majątkowych wynika z przepisów ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami. W praktyce aktem o utworzeniu instytucji kultury jest, oczywiście, uchwała właściwej rady gminy decydującej się na utworzenie nowej instytucji.
O wyposażaniu instytucji kultury w majątek przez organizatora mówi ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, która np. w art. 27 ust. 1 dzieli mienie instytucji na przydzielone i nabyte. Innym zagadnieniem jest tytuł prawny instytucji do przydzielonego mienia. Z art. 51 ustawy o gospodarce nieruchomościami wynika, że co do zasady powinna być to własność lub użytkowanie wieczyste. W przeciwieństwie do jednostek organizacyjnych, które nie mają osobowości prawnej, instytucje kultury jako osoby prawne mogą być właścicielami nieruchomości, nie tylko nabywanych przez nie, ale także przekazywanych im na potrzeby statutowe przez organizatorów, czyli właściwe jednostki samorządu terytorialnego.
Rafał Golat