Dom dla osób starszych może założyć prawie każdy, spełniający warunek o niekaralności. Do wniosku składanego u wojewody należy dołączyć podstawowe zaświadczenia, takie jak: NIP, REGON, PESEL i wypis z rejestru gruntów. To wystarczy, by złożyć wniosek o rejestrację domu opieki społecznej (dalej: DPS). Więcej formalności wymaga spełnienie standardów dla usług, jakie mają być świadczone w takich domach. Na początku roku opinią publiczną wstrząsały doniesienia o złym traktowaniu pensjonariuszy DPS przez personel. Sygnały te nie są już pojedynczymi przypadkami, dlatego Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zleciło przeprowadzenie kontroli.
W domach pomocy społecznej pojawili się kontrolerzy wojewodów, by w niezapowiedzianym terminie sprawdzić, jakie warunki tam panują i jak traktowani są mieszkańcy ośrodków. To zadanie zostało wykonane i na jego podstawie powstał raport, który jest niekompletny, ponieważ zawiera jedynie informacje o placówkach zarejestrowanych. Największy problem dotyczy prywatnych pensjonatów spokojnej starości, które świadczą usługi opiekuńcze i nad którymi nie ma kontroli organów administracji.
Obecnie rozróżniamy dwie kategorie placówek całodobowego wsparcia dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji:
1) domy pomocy społecznej, funkcjonujące w systemie pomocy społecznej prowadzone przez samorządy terytorialne lub na ich zlecenie przez inne podmioty niepubliczne, np. organizacje pozarządowe (art. 57 ust. 1 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, dalej: ustawa o pomocy społecznej; Dz.U. nr 64, poz. 593; ost.zm. Dz.U. 2007 r. nr 221, poz. 1649),
2) placówki całodobowego wsparcia działające na podstawie ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (j.t. Dz.U. z 2007 r. nr 155, poz. 1095; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. nr 180, poz. 1280), które funkcjonują poza systemem pomocy społecznej; placówki te są prowadzone przez osoby prywatne i funkcjonują na zasadach wolnorynkowych, a więc osoba lub rodzina zawiera z podmiotem prowadzącym dwustronną umowę cywilnoprawną mającą zapewnić pensjonariuszowi takiego ośrodka określone usługi.
Dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających.
Osoby, które chcą umieścić bliskich w domu pomocy spocznej, powinny sprawdzić, czy dany ośrodek ma zezwolenie i jest wpisany do rejestru.Taki rejestr prowadzi każdy urząd wojewódzki, a dane zamieszczane są na stronach internetowych urzędu.
Kto może prowadzić dom pomocy
Domy pomocy społecznej mogą być prowadzone, po uzyskaniu zezwolenia wojewody, przez:
1) jednostki samorządu terytorialnego,
2) Kościół katolicki, inne kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje społeczne, fundacje i stowarzyszenia,
3) inne osoby prawne oraz osoby fizyczne.
Wraz z wnioskiem o zezwolenie na prowadzenie DPS wojewodzie właściwemu ze względu na miejsce położenia domu należy przedstawić:
1) dokumenty potwierdzające tytuł prawny do nieruchomości, na której jest usytuowany dom,
2) dokumenty potwierdzające spełnianie wymagań określonych odrębnymi przepisami,
3) regulamin organizacyjny DPS lub jego projekt.
Jeśli wniosek w sprawie domu pomocy społecznej składają np. kościoły, osoby prawne lub osoby fizyczne, to konieczne jest dołączenie:
1) dokumentów potwierdzających status prawny tego podmiotu,
2) informacji o sposobie finansowania domu i niezaleganiu z płatnościami wobec urzędu skarbowego oraz składkach do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
3) informacji z Krajowego Rejestru Karnego o niekaralności za przestępstwo umyślne osoby, która będzie kierowała domem, oraz zaświadczenie, że ze względu na stan zdrowia jest ona zdolna do kierowania domem.
Strukturę organizacyjną i szczegółowy zakres zadań poszczególnych typów domów określa opracowany przez dyrektora domu regulamin organizacyjny, przyjęty przez zarząd jednostki samorządu terytorialnego, a w przypadku domu gminnego przez wójta, burmistrza lub prezydenta. W przypadku gdy prowadzącym dom jest podmiot niepubliczny, regulamin organizacyjny ustala ten podmiot.
Wojewoda warunkowo dopuszcza działalność domu pomocy społecznej, gdy:
1) przestał on spełniać warunki określone w ustawie o pomocy społecznej,
2) przestał spełniać standardy świadczenia usług,
3) nie zostały przedstawione na żądanie wojewody w wyznaczonym terminie aktualne dokumenty lub informacje dotyczące DPS.
Po bezskutecznym upływie terminu, wojewoda cofa zezwolenie na prowadzenie domu pomocy społecznej, a następnie wykreśla dom z rejestru domów pomocy społecznej.
Placówki, całodobowo opiekujące się ludźmi starszymi, które nie są zarejestrowane u wojewody - działają nielegalnie. Nie ma tutaj znaczenia nazwa placówki: pensjonat, gospodarstwo agroturystyczne, zakład rekonwalescencyjny, inne. Liczy się fakt, czym w rzeczywistości zajmuje się dany podmiot.
Służby wojewody w przypadku powzięcia informacji o działającej nielegalnie placówce podejmują działania zmierzające do ukarania właściciela karą pieniężną w wysokości 10 tys. złotych, jeśli nie posiada on wymaganego zezwolenia. To jedyny rodzaj kary, jaką może nałożyć wojewoda.
Obecnie jedynie 85 prywatnych placówek po złożeniu wymaganych dokumentów legitymuje się wydanym przez właściwego wojewodę zezwoleniem na prowadzenie DPS.
Sposób finansowania
Mieszkaniec domu pomocy społecznej ponosi częściową odpłatność miesięczną za pobyt. Kwota odpłatności ulega zmianom, ale nie może być wyższa niż 70 proc. dochodu mieszkańca. Pozostałe 30 proc. stanowi tzw. kieszonkowe, czyli dochód pensjonariusza, z którego może swobodnie korzystać. Gdy osoba dorosła nie posiada własnego dochodu, opłatę za pobyt ponoszą osoby zobowiązane do opieki.
Rodzaje domów pomocy społecznej
Domy, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone, dzielą się na domy dla:
1) osób w podeszłym wieku,
2) osób przewlekle somatycznie chorych,
3) osób przewlekle psychicznie chorych,
4) dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,
5) dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie,
6) osób niepełnosprawnych fizycznie.
Kto kieruje do DPS
Decyzję o skierowaniu do domu pomocy społecznej i decyzję ustalającą opłatę za pobyt w nim wydaje organ gminy właściwej dla tej osoby w dniu jej kierowania. Decyzję o umieszczeniu w DPS wydaje organ gminy prowadzącej ośrodek lub starosta powiatu, a w przypadku regionalnych domów pomocy społecznej decyzję wydaje marszałek województwa.
Do domów pomocy społecznej prowadzonych przez podmioty niepubliczne, czyli m.in. przez firmy prywatne, jeżeli nie są one prowadzone na zlecenie organu jednostki samorządu terytorialnego, nie stosuje się opisanych w artykule zasad obowiązujących przy wydawaniu skierowań do DPS oraz ustalaniu odpłatności, które obowiązują w publicznych domach pomocy.
W przypadku braku miejsc w ośrodku o zasięgu gminnym lub powiatowym gmina może kierować osoby tego wymagające do DPS, który nie jest prowadzony na zlecenie wójta (burmistrza, prezydenta miasta) lub starosty. W takim przypadku wysokość opłaty za pobyt określa umowa zawarta przez gminę z podmiotem prowadzącym dom.
W razie niemożności umieszczenia w DPS z powodu braku wolnych miejsc powiadamia się osobę o wpisaniu na listę oczekujących oraz o przewidywanym terminie oczekiwania.
Standardy
Dom pomocy społecznej musi funkcjonować w sposób zapewniający właściwy zakres usług, zgodny ze standardami określonymi dla danego typu domu, na podstawie indywidualnych potrzeb jego mieszkańców. W celu określenia indywidualnych potrzeb mieszkańca domu oraz zakresu usług konieczne jest powołanie zespołu terapeutyczno-opiekuńczego składającego się w szczególności z pracowników domu, którzy bezpośrednio zajmują się pomocą dla mieszkańców. Indywidualny plan wsparcia powinien być przygotowany w terminie sześciu miesięcy od dnia przyjęcia danej osoby do domu pomocy społecznej.
Po kontroli
Z danych pokontrolnych wynika, że obecnie w domach pomocy społecznej jest 1200 wolnych miejsc. Dlaczego więc wiele rodzin decyduje się na umieszczanie swoich bliskich w prywatnych ośrodkach? Być może decydującym czynnikiem jest tutaj cena, która często jest niższa nawet o 50 proc.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej apeluje do osób, które chcą umieścić bliskich w domu pomocy, by sprawdziły w pierwszej kolejności, czy dany ośrodek ma zezwolenie i jest wpisany do rejestru. Przestrzega przed podpisaniem umowy z prywatnym ośrodkiem, zanim nie dokona się pogłębionego wywiadu o standardzie i zasadach w nim panujących.
Z kontroli przeprowadzonych przez wojewodów w styczniu i lutym br. wynika, że w Polsce:
• funkcjonuje 1040 domów pomocy społecznej,
• 812 domów to ośrodki prowadzone przez samorząd jako organ założycielski,
• 228 domów świadczących usługi opiekuńcze to jednostki prowadzące działalność gospodarczą na zasadzie umowy cywilnoprawnej z zainteresowaną osobą lub z jej rodziną, z czego tylko 109 jest zarejestrowanych, czyli 119 jest domami, których nikt nie nadzoruje.
Renata Maciejczak