Od 1 października 2018 r. kryteria dochodowe w pomocy społecznej wynoszą dla osoby samotnie gospodarującej – 701 zł, natomiast dla osoby w rodzinie – 528 zł. Z kolei minimum egzystencji (przyjmowany jako granica ubóstwa skrajnego) ma nieco charakter, określa bowiem poziom wydatków na osobę w gospodarstwie domowym, nie zaś poziom dochodów, jak to ma miejsce w przypadku kryteriów dochodowych.
Z analizy IP i SS wynika, że wysokość kryterium dochodowego w pomocy społecznej w relacji do wartości minimum egzystencji w 2019 r. jest zróżnicowana w zależności od typu gospodarstwa domowego. I tak:
Wysokość kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej jest wyższa od wartości minimum egzystencji w 2019 r. dla gospodarstwa pracowniczego 1-osobowego o 84,45 zł oraz dla gospodarstwa emeryckiego 1-osobowego o 115,96 zł. Z kolei wysokość kryterium dochodowego dla osoby w rodzinie jest wyższa od wartości minimum egzystencji na osobę w rodzinie w 2019 r. dla gospodarstwa pracowniczego 3-osobowego (w skład którego wchodzi dziecko w wieku 4-6 lat) o 21,04 zł oraz dla gospodarstwa emeryckiego 2-osobowego o 31,39 zł. Niższa wysokość kryterium dochodowego od wartości minimum egzystencji w 2019 r. została z kolei odnotowana w gospodarstwach pracowniczych 2-osobowych, 3-osobowych (w skład których wchodzi dziecko w wieku 13-15 lat), 4-osobowych i 5-osobowych. Różnica pomiędzy kryterium dochodowym dla osoby w rodzinie, a wartością minimum egzystencji na osobę w ww. typach gospodarstw pracowniczych wynosi od -0,12 zł do -27,60 zł. To zdaniem OPZZ zapowiedź bardzo niepokojącego trendu, który może być początkiem ubożenia gospodarstw pracowniczych, zwłaszcza w czasie pandemii i w jej następstwie.
Polecamy: Tarcza antykryzysowa – Samorząd i administracja. Pakiet e-booków
Dane te jednoznacznie wskazują, że osoba w gospodarstwach pracowniczych 2-osobowych, 3-osobowych, 4-osobowych i 5-osobowych, będąca na granicy skrajnego ubóstwa, lub od 12 gr do 27,60 zł poniżej granicy skrajnego ubóstwa, nie osiąga kryterium dochodowego w ramach pomocy społecznej. Jednocześnie, zgodnie z przepisami ustawy o pomocy społecznej, weryfikacja kryteriów dochodowych jest dokonywana co trzy lata – ostatnia miała miejsce 1 października 2018 r. Obowiązujące więc od tego czasu kryteria dochodowe pozostaną na ustalonym i niezmiennym poziomie do 2021 r. Zgodnie z art. 9 ust. 9 ustawy o pomocy społecznej – Rada Dialogu Społecznego może wystąpić do Rady Ministrów z wnioskiem o zweryfikowanie kwot kryteriów dochodowych w danym roku kalendarzowym, jeśli kwota kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej i osoby w rodzinie będzie równa lub niższa niż minimum egzystencji.
OPZZ będzie obserwowało te trendy i odpowiednio reagowało. W ostatnich latach systematycznie wnioskowaliśmy, by ustawodawca rozważył możliwość większej niż raz na trzy lata częstotliwości ustalania kryterium dochodowego bądź wprowadzenia mechanizmu jego korygowania. Na uwagę zasługuje też kwestia możliwości uelastycznienia przyznawania świadczeń z pomocy społecznej tak, aby nieznaczne przekroczenie kryterium dochodowego nie wykluczało całkowicie z możliwości skorzystania ze świadczeń przewidzianych w ustawie o pomocy społecznej. Przykładowo, obowiązujące już w praktyce i sprawdzone rozwiązanie to zasada ,,złotówka za złotówkę” jako ,,mechanizm ochronny” i gotowe rozwiązanie, do którego warto wracać.
oprac. Wydział Polityki Społecznej, Rynku Pracy, Ubezpieczeń i Zdrowia OPZZ