Jednym z najważniejszych czynników decydujących o większej lub mniejszej konkurencyjności krajów, regionów i gmin jest innowacyjność przedsiębiorców. Warunki do rozwijania innowacyjności tworzą zaś m.in. samorządy.
- Miejscem, w którym skupia się wytwarzanie i pozyskiwanie wiedzy oraz umiejętności, stają się „regiony uczące się”, skupiające tych, którzy potrafią tworzyć warunki do innowacji i porzucić modele z przeszłości - uważa dr Bronisława Kowalak, dyrektor Departamentu Instrumentów Wsparcia w Ministerstwie Gospodarki. - Siłą napędową regionalnych systemów innowacji są natomiast parki nauki i klastry.
Samorządy zdają sobie z tego sprawę i coraz częściej angażują się w tworzenie różnego rodzaju podmiotów oferujących przedsiębiorcom atrakcyjne warunki funkcjonowania.
Najczęściej powstają:
• parki przemysłowe,
• parki technologiczne (naukowe lub naukowo-technologiczne),
• inkubatory technologiczne (przy czym inkubator jest zawsze częścią parku technologicznego),
• klastry.
Nadal również dla samorządów atrakcyjna i korzystna jest możliwość ulokowania na swoim terenie specjalnej strefy ekonomicznej (SSE).
Jednak nie wszystkie z wymienionych podmiotów przyciągają innowacyjne i nowoczesne firmy, które są podstawą rozwoju regionów. Warunkiem powodzenia takich podmiotów jest otwarte na współpracę z biznesem i komercyjne wykorzystywanie efektów prac naukowych zaplecze akademickie.
Najważniejszym zadaniem wszystkich wymienionych podmiotów jest stworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości i pozyskanie nowych firm. Nie wszystkie jednak mają na celu wspieranie innowacyjnej gospodarki.
JEDNYM ZDANIEM
- Aktywna współpraca na poziomie lokalnym między samorządem, placówkami naukowymi i lokalnymi firmami tworzącymi tzw. złoty trójkąt jest kluczem do sukcesu.
prof. Jerzy Buzek, eurodeputowany
O specjalnych strefach decyduje rząd
Specjalne strefy ekonomiczne to wyodrębnione administracyjnie części terytorium Polski, przeznaczone do prowadzenia działalności gospodarczej na preferencyjnych warunkach. Przedsiębiorca w strefie podlega ulgowemu traktowaniu podatkowemu, a dodatkową korzyścią jest to, że obszar SSE jest z zasady przygotowany i uzbrojony.
Obecnie działa 14 SSE, przy czym istnieje możliwość zwiększenia ich obszaru poprzez dołączenie kolejnych podstref. O powiększeniu powierzchni stref decyduje Rada Ministrów, wydając w tej sprawie rozporządzenie.
SSE zarządzają spółki, których większościowym właścicielem jest Skarb Państwa lub samorząd województwa.
Zadaniem SSE jest przede wszystkim wspieranie działalności produkcyjnej i przyciągnięcie inwestorów, którzy stworzą dużo miejsc pracy. Im więcej przedsiębiorstw i zatrudnionych osób, tym lepiej działa strefa.
Nie ma tu natomiast wymogu, by firmy reprezentowały określone branże, np. z dziedziny nowoczesnych technologii, albo współpracowały ze sobą lub z jednostkami naukowymi.
Parki i inkubatory tworzy samorząd
O stworzeniu parku przemysłowego, przemysłowo-technologicznego lub technologicznego na swoim terenie najczęściej decyduje samorząd. Inicjatorem powstania podmiotu może być pojedyncza jednostka albo kilka współpracujących ze sobą, zarówno lokalnych, jak lokalnych i regionalnych. Wśród instytucji tworzących lub współtworzących park bądź inkubator mogą być też uczelnie, agencje rozwoju i przedsiębiorstwa.
Jeżeli park ma jednego właściciela samorządowego, to może działać na zasadzie jednostki organizacyjnej. Jeżeli jest ich więcej, to zazwyczaj powołują spółkę, w której obejmują udziały w zależności od wniesionego majątku.
Park to zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz ze znajdującą się na nich infrastrukturą, najczęściej pozostałą po restrukturyzowanych lub likwidowanych przedsiębiorstwach oraz inne dołączone do nich nieruchomości. Coraz częściej zdarzają się jednak podmioty tworzone od podstaw. Tak stało się m.in. w przypadku Parku Technologicznego w Solcu Kujawskim. Gmina zdecydowała się na wykupienie gruntów, a następnie - przede wszystkim z funduszy unijnych - wybudowano drogi dojazdowe i uzbrojono działki.
Oprócz infrastruktury technicznej, przygotowanych gruntów lub pomieszczeń, zarządcy parków i inkubatorów oferują przedsiębiorcom dodatkowe przywileje. Są to m.in. zwolnienia lub ulgi w podatku od nieruchomości oraz opłatach za dzierżawę lub czynsz. W przypadku dzierżawy gruntu w parku zazwyczaj firmy otrzymują również gwarancje pierwokupu.
W zamian przedsiębiorcy muszą najczęściej zakończyć inwestycje w uzgodnionym terminie i utrzymać określone zatrudnienie.
W 2006 r. było w Polsce 46 różnego rodzaju parków.
Przede wszystkim innowacyjność
Chociaż parki przemysłowe i technologiczne są podobnie zorganizowane, to ich cele znacznie się różnią.
Parki przemysłowe powstają po to, by wspierać rozwój przedsiębiorczości, rozumianej również jako usługi i przyciąganie nowych inwestorów.
Natomiast głównym celem działania parków technologicznych jest tworzenie warunków do powstawania firm innowacyjnych i nowoczesnych oraz ułatwienie nawiązywania współpracy między biznesem a ośrodkami naukowymi. Parki takie mają stwarzać warunki do transferu innowacji i technologii ze sfery nauki do gospodarki.
Natomiast inkubatory technologiczne nastawione są na te same cele, lecz tylko odnośnie do rozpoczynających działalność małych i średnich firm.
WAŻNE
Jedną z głównych cech, jaka wyróżnia parki technologiczne i naukowe od pozostałych podmiotów, jest to, że w ich przypadku wymagane jest formalne powiązanie z jednostkami naukowymi i badawczymi.
Powstanie klastra zależy od przedsiębiorców
Ostatnim z wymienionych podmiotów są klastry, które zdecydowanie różnią się od pozostałych. Przede wszystkim ich powstanie i działanie nie jest zależne od żadnych władz czy instytucji publicznych.
- Tworzenie klastrów nie ma charakteru administracyjnego. Jest to proces rynkowy i oddolny. Inicjują go i uczestniczą w nim przedsiębiorcy - tłumaczy dyrektor Bronisława Kowalak.
Jednak warunkiem powodzenia przedsięwzięcia, zwłaszcza w realiach polskich, jest wsparcie inicjatywy ze strony władz publicznych. Rodzaj takiej pomocy jest uzależniony od stadium rozwoju klastra.
- Polskie firmy nie chcą, albo nie umieją ze sobą współpracować, a bez tego nie uda się żaden projekt - mówi Paweł Wojciechowski, prezes Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. - Państwo jest natomiast zainteresowane powstawaniem klastrów, dlatego chce wspierać finansowo takie inicjatywy.
Zachęty finansowe mogą przyspieszyć rozwój polskich klastrów.
- Liczymy, że dzięki pomocy pieniężnej powstanie wiele inicjatyw klastrowych. Tak, jak to się stało z parkami przemysłowymi i technologicznymi po przeznaczeniu na ich rozwój środków z Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności Przedsiębiorstw” - informuje Bronisława Kowalak.
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości w sierpniu br. ogłosiła przeznaczony dla koordynatorów klastrów konkurs na dofinansowanie przedsięwzięć związanych z rozwojem współpracy między firmami. Niestety, przyjmowanie wniosków trwało niecały miesiąc, a termin ich składania minął 21 września br.
Samorząd kreuje warunki dla klastra
Ważną rolę w rozwoju klastrów mają również władze samorządowe. To one mogą inicjować kontakty między przedsiębiorcami oraz organizować dla nich zaplecze doradcze.
Widząc potencjał dla powstania klastra, mogą również tak kierować swoje wsparcie, by trafiało przede wszystkim do tych sektorów i firm, które mogą i chcą rozwijać wzajemną współpracę. Pomoc taka może być również częścią innych przedsięwzięć na rzecz przedsiębiorczości.
- Klastry bardzo często powstają przecież na terenach parków naukowych i technologicznych - twierdzi dyrektor Bronisława Kowalak.
Przy czym samorządy muszą pamiętać, że klastry mają za zadanie przede wszystkim tworzyć warunki do rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, które są przecież podstawą gospodarki oraz rozwoju innowacji.
- Jednak firmy, a zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa działające „samotnie” i zdane na własne zasoby oraz pomysłowość w podejmowaniu innowacji nie mają szans w konkurencji z dużymi firmami - ubolewa Maciej Stachowiak, który reprezentuje pomorski klaster informatyczny ICT Pomerania.
Odczuwają one przede wszystkim brak szerszej współpracy z innymi firmami, zwłaszcza dotyczącej prowadzenia prac rozwojowych, kooperacji i marketingu. Mają także słabe więzi z instytucjami naukowymi, doradczymi oraz instytucjami finansowymi.
I to właśnie w tych dziedzinach mali i średni przedsiębiorcy chcący rozwijać współpracę o charakterze klastrowym potrzebują wsparcia od władz lokalnych.
- Niestety, urzędnicy często nie rozumieją, jakie korzyści przynosi regionowi klaster i nie angażują się we wspieranie takich projektów - uważa Maciej Stachowiak.
Wsparcie z funduszy unijnych
Tymczasem zarówno twórcy parków, jak i klastrów w latach 2007-2013 mogą liczyć na wsparcie z funduszy unijnych. Środki na ten cel będą pochodzić z Programu Operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka”, z działania 5.1 „Wspieranie powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym”. Przeznaczono na ten cel ponad 104 mln euro. Będą się mogły o nie starać grupy przedsiębiorców, przede wszystkim uczestnicy klastrów innowacyjnych i eksportowych, a pomoc będzie można uzyskać na takie przedsięwzięcia, jak:
• zakup środków trwałych i wartości niematerialnych związanych z nową inwestycją,
• doradztwo z zakresu opracowania planów rozwoju,
• udział w krajowych i międzynarodowych spotkaniach w celu wymiany doświadczeń.
Działanie będzie wdrażać PARP
Natomiast parki naukowe i technologiczne będą wspierane z Działania 5.3 „Wspieranie ośrodków innowacyjności”, na które przeznaczono prawie 190 mln euro. O pieniądze te będą mogły ubiegać się podmioty zarządzające parkami technologicznymi, inkubatorami technologii, centrami zaawansowanych technologii oraz centrami produktywności.
Środki będzie można przeznaczyć m.in. na:
• przygotowanie studium wykonalności,
• rozbudowę lub modernizację infrastruktury,
• badania rynku,
• poszukiwanie rynków zbytu,
• oszacowanie wartości rynkowej wyników prac B+R,
• promocję.
Ponadto budowa i uruchomienie parków przemysłowych, parków technologicznych, przygotowanie obszarów produkcyjnych oraz strefy nowoczesnych usług i produkcji, wspieranie sieci współpracy dotyczącej innowacyjnej działalności gospodarczej (np. identyfikacja i rozwój klastrów) będą także wspierane ze środków Priorytetu I - „Nowoczesna gospodarka” Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej.
O pieniądze przeznaczone na Działanie 1.3. „Wspieranie innowacji” będą mogły się ubiegać m.in. jednostki naukowe, przedsiębiorstwa, jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe. Pomocą objęte zostaną przedsięwzięcia związane z przygotowaniem terenów do działalności inwestycyjnej związanej z parkami technologicznymi i przemysłowymi oraz inkubatorami, a także kompleksowe przygotowanie terenu pod inwestycje produkcyjne oraz sferę nowoczesnych usług i produkcji.
Zainteresowani rozwojem parków i klastrów w poszczególnych regionach znajdą również wsparcie na tego typu przedsięwzięcia w Regionalnych Programach Operacyjnych.
WIOLETTA KĘPKA