W obecnym stanie prawnym organem powołanym do gospodarowania mieniem komunalnym jest jej wójt. Artykuł 46 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym dopuszcza również możliwość składania oświadczeń woli w tym zakresie przez posiadającego upoważnienie wójta, jego zastępcę.
Artykuł 140 kodeksu cywilnego stanowi, że właściciel nieruchomości może z wyłączeniem innych osób z niej korzystać oraz nią rozporządzać w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego, zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Z kolei do oświadczeń woli składanych w tym zakresie przez wójta co do zasady znajdują zastosowanie przepisy części ogólnej kodeksu cywilnego o czynnościach prawnych (art. 56-109 kodeksu cywilnego). Podejmowane w tym zakresie przez gminę działania mają służyć przede wszystkim zaspokajaniu interesu publicznego, nie zaś interesu majątkowego. Dlatego zakres swobody wójta przy składaniu oświadczeń woli związanych z gospodarowaniem mieniem komunalnym nie jest tak szeroki jak np. osób fizycznych.
Artykuł 50 ustawy o samorządzie gminnym zabrania wójtowi podejmować czynności prawnych sprzecznych z przeznaczeniem gminnego mienia i obowiązkiem jego ochrony. Ustawodawca narzucił ponadto rygor szczególnej staranności, której niedochowanie może uzasadniać odpowiedzialność wójta: majątkową, dyscyplinarną, za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, karną, a także polityczną.
Kolejne ograniczenie swobody w gospodarowaniu mieniem gminy stanowi art. 46 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym, uzależniający skuteczność niektórych czynności prawnych wójta od uzyskania kontrasygnaty skarbnika gminy. Dotyczy to tylko takich czynności prawnych, które pociągają za sobą powstanie zobowiązań pieniężnych po stronie gminy. Jeżeli zatem gmina jedynie zbywa lub obciąża swoją nieruchomość, wówczas uzyskanie kontrasygnaty co do zasady nie będzie wymagane. Ponadto kontrasygnata może być złożona przez skarbnika gminy zarówno przed, jak i po dokonaniu czynności prawnej przez wójta (wyroku Sądu Najwyższego z 31 stycznia 1995 r., sygn. I CRN 187/94, niepubl.).
Szczególne ograniczenia swobody podejmowania przez wójta oświadczeń woli odnoszących się do nieruchomości komunalnych wprowadzają przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603 ze zm.). Dotyczą one przede wszystkim zbywania, nabywania, wydzierżawiania, wynajmowania i użyczania nieruchomości wchodzących w skład gminnego zasobu nieruchomości. I tak np. art. 28 powołanej ustawy przewiduje jedynie dwa sposoby zawarcia umowy sprzedaży oraz umowy oddania nieruchomości gruntowej gminy w użytkowanie wieczyste. Pierwszy to przetarg - traktowany jako zasadniczy sposób zawarcia umowy; drugi to tryb bezprzetargowy, przy czym oznacza to wyłącznie rokowania (art. 28 ust. 2 i 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami).
W procesie zarządzania gminnym mieniem wójt powinien zawsze upewnić się, czy przepisy szczególne nie ograniczają - wynikającej z przepisów k.c. - swobody podejmowania czynności prawnych. Jest to istotne, gdyż wspomniane przepisy mają charakter bezwzględnie obowiązujący, zaś ich naruszenie pociąga za sobą nieważność podjętej przez wójta czynności prawnej (art. 58 par. 1 kodeksu cywilnego.).
Michał Folcholc
asystent sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego
Podstawa prawna
• Art. 38, 56-109 i 140 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
• Art. 46 ust. 1, art. 50 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).
• Art. 28 ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603 ze zm.).